ҺЫУ АЛЫУ ҠОРОЛМАҺЫ
ҺЫУ АЛЫУ ҠОРОЛМАҺЫ, һ ы у а л ы у, гидроэнергетика, һыу менән тәьмин итеү, һуғарыу һ.б. ихтыяждарында һыу сығанағынан (йылға, күл, һыуһаҡлағыс, ер аҫты сығанағынан) алынған тейешле сифаттағы һыуҙы һыу үткәргескә (канал, үткәргес торба, тоннелдәр һ.б.) кәрәкле миҡдарҙа һәм һыу ҡулланыу режимына яраҡлы ебәреү өсөн тәғәйенләнгән гидротехник ҡоролмалар. Гидроэлектростанцияларҙың Һ.а.ҡ. башлыса йылғаларҙа гидроузел составында ҡорола, тәрәндәге (плотина, яр йәки башня тибындағы) һәм аҙ баҫымлыға бүленә. Һыу м‑н тәьмин итеү системаларының Һ.а.ҡ. һыу сығанағы тибы б‑са йылға (ярҙа, үҙәндә урынлашҡан, йөҙгән, сүмесле), күл, һыуһаҡлағыс, диңгеҙ һ.б. төрҙәргә айырыла. Һуғарыу Һ.а.ҡ. плотиналы (өҫтә һәм тәрәндә урынлашҡан) һәм плотинаһыҙ (өҫтәге һәм шпорлы) була. Башҡортостанда 1901 й. 5,3 км һыу үткәргес селтәре булған тәүге һыу алыу ҡоролмаһы инженер С.М.Кирпичников проекты б‑са төҙөлә (Өфөлә, Ағиҙел й. уң ярында), ул 1963 й. тиклем файҙаланыла. Респ. Һ.а.ҡ. бөтә эре, урта һәм бәләкәй һыуһаҡлағыстарҙа бар. Өфөнө һыу м‑н инфильтрация тибындағы 6 ер аҫты (Дим, Иҙәк, “Кооператив аҡлан”, Төньяҡ, Шаҡша һәм Көньяҡ һыу алғыстары) һәм асыҡ типтағы 1 йылға (Төньяҡ сүмесле һыу алғысы — Өфө й. өҫтөнән ала) Һ.а.ҡ. тәьмин итә. Шаҡша һәм Төньяҡ сүмесле һыу алғыстарының таҙартыу схемаһына һыуҙы ультрафиолет м‑н таҙартыу системаһы индерелгән (ҡара: Һыу таҙартыу). Респ. Һ.а.ҡ. төҙөүҙе “Коммунводоканалпроект” ЯАЙ проектлаған, Һ.а.ҡ. төҙөү өсөн изделиеларҙы Өфө тимер‑бетон изделиелар заводы “Эколог” Башспецнефтестрой сығара.
Әҙәб.: Б у р д ы г и н Г.А. Ровесник века: К 100‑летию Уфимского водопровода. Уфа, 2001; Водоснабжение. Проектирование систем и сооружений: в 3 т. Вологда; М., 2001.
Э.И.Мөлөков
Тәрж. Р.Ғ.Ғилманов
