Список материалов
БУБЛИК Николай Дмитриевич
БУБЛИК Николай Дмитриевич (22.5.1941, Өфө), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (2002), проф. (2006). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2006), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2005). ӨАИ‑ны тамамлаған (1964), 1965 й. алып (өҙөклөк м‑н) шунда уҡ эшләй (1983—86 йй. “Искра” электр технологияһы махсус конструкторлыҡ-технология...
БУБИ Мөхлисә
БУБИ Мөхлисә, Бобинская М. (ысын исеме Ниғмәтуллина Мөхлисә Ғәбделғәлләм ҡыҙы; 1869, Вятка губ. Иш‑Буби а. — 23.12.1937, Өфө), дин әһеле, педагог-мәғрифәтсе. Йәдитселек яҡлы. Өйҙә белем ала. 1901 й. алып тыуған ауылында 6 йыллыҡ татар ҡыҙ балалар мәктәбе мөдире. 1908 й. мосолман ҡыҙҙары өсөн яңы методикалы...
БРЮХАНОВ Николай Павлович
БРЮХАНОВ Николай Павлович (16.12.1878, Сембер ҡ. — 1.9.1938, башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 30.6.1943), революция хәрәкәте эшмәкәре, совет партия‑дәүләт эшмәкәре. Дворяндарҙан. 1902 й. алып РСДРП ағзаһы. Мәскәү (1898—99, 1900—01) һәм Ҡазан (1901—03) ун‑ттарында уҡыған. 1899 й., 1903 й. һәм 1912 й. ҡулға алына...
БРЮХАНОВ Анатолий Михайлович
БРЮХАНОВ Анатолий Михайлович (3.3.1939, Өфө — 11.10.2008, шунда уҡ), инженер-механик. Техник ф. канд. (1982). РФ‑тың (1997) һәм БАССР‑ҙың (1976) атҡ. уйлап табыусыһы. ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1966) Етештереү технологияһы һәм уны ойоштороу ҒТИ‑ның Урал филиалы КБ‑нда (Өфө) эшләй, 1974 й. алып ӨДАТУ...
БРЮГЕМАН Альберт Фридрихович
БРЮГЕМАН Альберт Фридрихович (12.9.1925, Волга буйы Немец АССР‑ының Палласовка станцияһы ҡсб — 12.7.2010, Германия), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (1977), проф. (1978). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1978), БАССР‑ҙың атҡ. иҡтисадсыһы (1985). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1952) Ишембай (ҡулайламалар нач.), Черниковка,...
БРУЦЕЛЛЁЗ
БРУЦЕЛЛЁЗ, кешелә һәм хайуандарҙа Brucella заты бактериялары барлыҡҡа килтергән инфекцион ауырыу. Б. тыуҙырыусыларҙың 6 төрө билдәле, айырыуса өйрәнелгәндәре: Br. abortus bovis (һыйыр малы ауырыуын тыуҙыра), Br. canis (эт), Br. suis (сусҡа), Br. melitensis (һарыҡ һәм кәзә). Кешелә бөтә төр бактериялар...
БРУСЯНИН Василий Васильевич
БРУСЯНИН Василий Васильевич (1.9.1867, Бөгөлмә ҡ. — 30.7.1919, Орёл губ., Өфөлә ерләнгән), яҙыусы. 1878 й. алып Өфө өйәҙ, һуңынан ерүлсәү уч‑щеларында уҡый. 90‑сы йй.2‑се ярт. С.‑Петербург ҡ. күсә: 1897 й. башлап “Новое слово” (“Яңы һүҙ”) ж. хеҙм‑ре, һуңыраҡ “Звезда” (“Йондоҙ”) ж. бүлек мөдире, 1903—05 йй....
БРОНШТЕЙН Ефим Михайлович
БРОНШТЕЙН Ефим Михайлович (20.7.1946, Өфө), математик. Физика-матем. ф. д‑ры (1999), проф. (2001). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2007). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1968) шунда уҡ эшләй. Фәнни тикшеренеүҙәре ҡабарынҡылыҡ анализына һәм финанс математикаһына арналған. Б. шарҙың ҡабарынҡы аҫкүмәклектәренән торған...
БРОНХИТ
БРОНХИТ (гр. bronchos — боғарлаҡ, трахея), бронхыларҙың шешеүе. Кешелә Б. үҙ аллы һәм юлдаш сирбулараҡ осрай. Б. киҫкен һәм хроник, катараль һәм обструктив төрҙәргә айырыла. Б. үҫешенә вируслы һәм бактериаль инфекциялар, химик матдәләр йоғонтоһо, танау аша тын алыуҙың боҙолоуы, өшөү, тәмәке тартыу һ.б....
БРОНХИАЛЬ АСТМА
БРОНХИАЛЬ АСТМА, тын алыу юлдарының хроник шешеү ауырыуы. Еңел, уртаса һәм ауыр дәрәжәләге; экзоген һәм эндоген Б.а. һ.б. айыралар. Б.а. барлыҡҡа килеүенә генетик бирешеүсәнлек, көнкүреш (туҙан, йорт хайуандары ҡауырһыны һәм йөнө, үҫемлектәр һеркәһе һ.б.) һәм производство (химик матдәләр, төтөн һ.б.)...
БРОНЗА БЫУАТЫ
БРОНЗА БЫУАТЫ, баҡыр металлургияһынан еңел иреүсәнлеге (700—900°C), яҡшы ҡойолоусанлығы, тутығыуға сыҙамлылығы, механик һәм технологик үҙенсәлектәре м‑н айырылып торған бронзаны (баҡырҙың мышаяҡ, аҡ ҡурғаш, ҡурғаш һәм һөрмә м‑н иретмәһе) файҙаланыуға күсеү м‑н билдәләнеүсе тарихи-мәҙәни дәүер. 3 осорға...
БРОНЕПОЕЗДАР
БРОНЕПОЕЗДАР, артиллерия һәм пулемёттар м‑н ҡоралландырылған бронялы тимер юл составтары, 19 б. һуңғы сирегендә — 20 б. 1‑се ярт. Америка һәм Европа илдәре армияһында ғәскәрҙәргә ут м‑н ярҙам итеү һәм үҙ аллы хәрби хәрәкәт алып барыу өсөн ҡулланыла. Бер нисә Б. дивизионға берләшә. Б. хәрби өлөштән (бронепаровоз,...
БРОЙЛЕР
БРОЙЛЕР (ингл. broiler), үҫтереү өсөн ем аҙ сарыф ителгән тиҙ үҫеүсе һәм өлгөрөүсе гибрид бала ҡош. Б. махсуслаштырылған ит йәки ит‑йомортҡа тоҡомдары линияларын аталандырыу юлы м‑н сығарыла. Б. производствоһында себеш һәм өйрәк бәпкәһе 8 аҙнаға тиклем үҫтерелә, ҡаҙ бәпкәһе һәм мысыр тауығы себеше —...
БРОЙЛЕР
БРОЙЛЕР (ингл. broiler), үҫтереү өсөн ем аҙ сарыф ителгән тиҙ үҫеүсе һәм өлгөрөүсе гибрид бала ҡош. Б. махсуслаштырылған ит йәки ит‑йомортҡа тоҡомдары линияларын аталандырыу юлы м‑н сығарыла. Б. производствоһында себеш һәм өйрәк бәпкәһе 8 аҙнаға тиклем үҫтерелә, ҡаҙ бәпкәһе һәм мысыр тауығы себеше —...
БРОДСКИЙ Пётр Абрамович
БРОДСКИЙ Пётр Абрамович (30.7.1935, Днепропетровск ҡ. — 26.11.2010, Израиль), инженер. Техник фәндәр докторы (1972), профессор (1985). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1976), РСФСР‑ҙың атҡаҙанған геологы (1986). Мәскәү химия-технология институтын тамамлағандан һуң (1957) Бөтә Союз геологик...
БРОДСКИЙ Александр Ильич
БРОДСКИЙ Александр Ильич (6.6.1895, Екатеринослав ҡ. — 21.8.1969, Киев), физик‑химик. СССР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1943), Украина ССР‑ы ФА акад. (1939). Соц. Хеҙмәт Геройы (1969). Фәнни хеҙмәттәре химик термодинамика, эретмәләр электрохимияһы, изотоптар химияһы, химик бәйләнештәр теорияһы өлкәһендәге...
БРОДСКАЯ Валентина Егоровна
БРОДСКАЯ Валентина Егоровна (14.7.1939, Смоленск өлк. Михайловский а.), актриса, БР‑ҙың халыҡ (1995), БАССР‑ҙың атҡ. (1985) артисы. Ташкент ун‑тын тамамлағандан һуң (1968) Петропавловск‑Камчатский, Ташкент һәм Фирғәнә ҡҡ. театрҙарында эшләй. 1972 й. алып Стәрлетамаҡ урыҫ драма театры актрисаһы. Б. ижад...
БРИЦКЕ Эргард Викторович
БРИЦКЕ Эргард Викторович (8.1.1877, Рига — 28.9.1953, Мәскәү), химик‑технолог һәм металлург. СССР ФА (1932; 1936—39 йй. вице‑президенты) һәм В.И.Ленин ис. Бөтә Союз а.х. ФА акад. (1936). 1941—44 йй. СССР ФА‑ның Урал ресурстарын мобилизациялау комиссияһы рәйесе урынбаҫары. Фәнни хеҙмәттәре минераль сеймал...
БРИОЛОГИЯ
БРИОЛОГИЯ (гр. bryon — мүк һәм ...логия), ботаниканың мүктәрҙе өйрәнеүсе бүлеге. Мүктәрҙең морфол., анатомияһын, эмбриологияһын, физиол., биохимияһын, мүк һымаҡтар төрҙәренең һәм бергәлектәренең экологияһын һәм геогр. өйрәнә. Башҡортостан мүктәрен тикшереү тәүге тапҡыр 19 б. аҙ. үткәрелә (Ю.Шелль, О.А.Федченко,...
БРИЛЛИАНТОВ Александр Иванович
БРИЛЛИАНТОВ Александр Иванович (1870—?), революция хәрәкәте эшмәкәре. 1907 й. алып Социал-революционерҙар партияһы, 1917 й. — Һул социал‑революционерҙар (интернационалистар) партияһы ағзаһы. Священник ғаиләһенән. 1890 й. башлап Енисей губ. Еловский а., 1902 й. — Минусинск ҡ. священник. Партияға ингән...
