Список материалов
АҪЫЛ ТАШТАР
АҪЫЛ ТАШТАР, зәргәрлек эшендә ҡулланылған, үҙенә генә хас үҙенсәлектәре булған минералдар. Күпселеге үтә күренмәле, ялтыр, юғары ҡатылыҡта, көслө яҡтылыҡты таратыу, ҡырлауҙы ҡабул итеү һәләте булыуы менән айырыла; матур саф төҫтә йәки төҫһөҙ була. А.Е.Ферсман һәм М.Бауэр классификацияһына ярашлы, берләштерелеүсе...
АҪЫЛҒУЖА (Баһуманов Аҫылғужа Ишемғужа улы)
АҪЫЛҒУЖА (ысын исеме Баһуманов Аҫылғужа Ишемғужа улы; 20.10.1945, БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Муллаҡай а. — 25.2.2005, Өфө, тыуған ауылында ерләнгән), яҙыусы. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1986). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1972) “Совет Башҡортостаны” гәз. хәбәрсеһе, бүлек мөдире. 1984 й. алып БАССР Яҙыусылар союзы...
АҪЫЛҒУЖА, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл
АҪЫЛҒУЖА, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл, Арыҫлан а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 38 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнс. табан 43 км алыҫлыҡта Әй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 353 кеше; 1920 — 360; 1939 — 376; 1959 — 420; 1989 — 238; 2002 — 227; 2010 — 223 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
АҪЫЛҒУЖИН Ғайсар Бәхтигәрәй улы
АҪЫЛҒУЖИН Ғайсар Бәхтигәрәй улы (1.1.1944, БАССР‑ҙың Белорет районы Ноҡат а. — 29.4.2022, Белорет ҡ.), Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. 1963 й. алып Белорет металлургия комбинатында эшләй: 1971 й. башлап бригадир, 1990 й. — мастер, 1999—2008 йй. — өлкән мастер. А. бригадаһы 9‑сы һәм 10‑сы биш йыллыҡтар...
АҪЫЛМАЛЫ ҮҪЕМЛЕКТӘР
АҪЫЛМАЛЫ ҮҪЕМЛЕКТӘР, элеп ҡуйыла торған көршәктәрҙә йәки вазаларҙа үренделәре һәленеп, үрелеп йәки түшәлеп үҫеүсе декоратив үҫемлектәр. А.ү. ҡайһы берҙәренең япраҡтары (яран, колеус, красула, седум, традесканция, хлорофитум һ.б.), ҡайһыларының сәскәләре (ҡыңғырау сәскә, лобелия, пеларгониум һ.б.) декоратив....
АТ ЕГЕҮ КӘРӘК-ЯРАҒЫ
АТ ЕГЕҮ КӘРӘК-ЯРАҒЫ, һыбай йөрөгәндә йәки йөк ташығанда атты егеү өсөн кәрәкле ҡорамалдар тупланмаһы (ҡара: Артмаҡлы-менге транспорт, Егеүле транспорт). Башҡорттарҙа А.е.к.‑я. яһау традициялары күсмә хужалыҡ (ҡара: Күсмә тормош) ихтыяждарына, яу сәнғәте (ҡара: Башҡорттарҙың хәрби хеҙмәте) барлыҡҡа килеү...
АТ КУЛЬТЫ
АТ КУЛЬТЫ. Ат башҡорттарҙың иң изге хайуандарының береһе булып тора; был халыҡтың ауыҙ‑тел ижадында, хөрәфәттәрендә һәм йолаларында сағылған. Легенда һәм риүәйәттәрҙә ат — изгелекле яҡлаусы, бәрәкәт һәм бәхет символы. Башҡорттарҙың инаныуҙарында аттарҙың сығышы бихисап хужа‑эйәләр, ш. иҫ. ат эйәһе йәшәгән...
АТ СПОРТЫ
АТ СПОРТЫ, атта һыбай йөрөү ярыштары. А.с. төрҙәре: ат өйрәтеү, конкур-иппик (ҡаршылыҡтарҙы үтеү), өсбәйге (манеждағы сабыш, яландағы һынауҙар, конкур), ат сабышы һ.б. Башҡортостанда А.с. үҫешә башлауы 1891 й. Өфөлә ипподром асылыуға бәйле, унда 1892 й. тәүге юртаҡтар сабышы үткәрелә. 1937 й. башҡорт...
АТА-БАБАЛАР КУЛЬТЫ
АТА-БАБАЛАР КУЛЬТЫ, мәрхүм ата-бабалар рухына дини табыныу. Башҡорттарҙа исламға тиклемге традицион дини инаныуҙар элементы. Үҙгәрештәргә дусар булып, А.‑б.к. өлөшләтә һаҡланған һәм традицион мәҙәниәттең төрлө аспекттарында сағылыш тапҡан. Ата-бабалар м‑н өҙөлмәҫ бәйләнешкә ышаныу община (ҡәбилә, ырыу)...
АТАЕВКА
АТАЕВКА, ауыл, 1992 й. алып Өфө составында, Киров р‑нының Искино а/с ҡарай. Өфөнән К. 27 км һәм Өршәк т. юл ст. К. табан 12 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 16 кеше; 1920 — 81; 1939 — 92; 2002 — 70; 2010 — 101 кеше.
Ауылға 1777 й. купчий ҡағыҙы б‑са ваҡ биләмәле дворян Атаевтар һатып алған...
АТАМАНОВКА, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
АТАМАНОВКА, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Кирҙә а/с ҡарай; пристань. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 85 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 136 км алыҫлыҡта Өфө й. буйында, Павловка һыуһаҡлағысы янында урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 627 кеше; 1989 — 274; 2002 — 141; 2010 — 104 кеше. Урыҫтар, татарҙар...
АТАМКҮЛ, Йәрмәкәй р‑нындағы ауыл
АТАМКҮЛ, Тауышлы, Йәрмәкәй р‑нындағы ауыл, Тарҡаҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 47 км һәм Абдулла т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т. табан 19 км алыҫлыҡта Тауышлы й. (Кама й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 384 кеше; 1920 — 433; 1939 — 449; 1959 — 345; 1989 — 145; 2002 — 137; 2010 — 104 кеше....
АТАНОВА Людмила Петровна
АТАНОВА Людмила Петровна [21.2.1920, АСБР‑ҙың Үҫәргән кантоны Сабатар а. (Ырымбур өлк. Ҡыуандыҡ р‑ны) — 6.1.1994, Өфө], музыка белгесе, фольклорсы. Сәнғәт ф. канд. (1970). РФ‑тың (1992) һәм БАССР‑ҙың (1964) атҡ. сәнғәт эшмәкәре. Композиторҙар союзы ағзаһы (1963). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Гнесиндар...
АТАРША, Балаҡатай р‑нындағы ауыл
АТАРША, Балаҡатай р‑нындағы ауыл, Атарша а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 14 км һәм Үңкерҙе т. юл ст. (Силәбе өлк.) К.‑Көнб. табан 50 км алыҫлыҡта Тәршә й. (Әй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 119 кеше; 1959 — 368; 1989 — 479; 2002 — 404; 2010 — 375 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002)....
АТАУҘЫ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл
АТАУҘЫ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Йәнгел а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 52 км һәм Магнитогорск т. юл ст. (Силәбе өлк.) К.‑Көнб. табан 60 км алыҫлыҡта Атауҙы күле буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 141 кеше; 1959 — 254; 1989 — 443; 2002 — 553; 2010 — 614 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп,...
АТАУҘЫ, күл
АТАУҘЫ, Оло Ҡыҙыл й. басс. күл. Әбйәлил р‑ны Ишҡол а. көнсығышҡа табан 6,5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны 8,3 км2, оҙонлоғо 4 км, уртаса киңлеге 2,1 км, уртаса тәрәнлеге 3,4 м (макс. — 6,5 м), һыу күләме 28,6 млн м3; һыу йыйыу майҙаны 69,8 км2. Тектоник күл, урта девон тоҡомдарында (андезит-базальт...
АТАУЛЛИН Ринат Юмор улы
АТАУЛЛИН Ринат Юмор улы (23.1.1959, БАССР‑ҙың Әбйәлил районы Ташбулат а. — 17.1.2022, шунда уҡ), рәссам. БР‑ҙың атҡаҙанған рәссамы (2010). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991). Магнитогорск педагогия институтын тамамлаған (1981). 1983—94 йй. Әбйәлил районы Асҡар а. балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы, 1997 й....
АТАУЛЛИН Ринат Юмор улы
АТАУЛЛИН Ринат Юмор улы (23.1.1959, БАССР‑ҙың Әбйәлил районы Ташбулат а. — 17.1.2022, шунда уҡ), рәссам. БР‑ҙың атҡаҙанған рәссамы (2010). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991). Магнитогорск педагогия институтын тамамлаған (1981). 1983—94 йй. Әбйәлил районы Асҡар а. балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы, 1997 й....
АТАУТАМАҠ, Салауат р‑нындағы ауыл
АТАУТАМАҠ, Салауат р‑нындағы ауыл, Таймый а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 60 км һәм Кропачёво т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т. табан 89 км алыҫлыҡта Атау й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) тамағында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 94 кеше; 1920 — 109; 1939 — 159; 1959 — 163; 1989 — 126; 2002 — 155; 2010 — 136 кеше....
АТЕИЗМ
АТЕИЗМ (грек. а... һәм theos — алла), дини хөрәфәттәрҙе һәм табыныуҙы инҡар итеүҙең һәм донъялағы йәшәйештең һәм кешенең үҙ аллы ҡиммәтен раҫлауҙың тарихи йәһәттән төрлө формалары. Революцияға (1917) тиклемге Башҡортостанда динде тәнҡитләү хөр фекерлелек һәм фекерләү азатлығы сиктәренән ситкә сыҡмай...
