Список материалов
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ МАЛДАРЫН ҮРСЕТЕҮ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ МАЛДАРЫН ҮРСЕТЕҮ, зоотехния бүлеге; а.х. малдарын үрсетеү, уларҙың нәҫел сифаттарын яҡшыртыу, хайуандарҙың яңы тоҡомдарын, типтарын һәм линияларын сығарыу һәм булғандарын камиллаштырыу; ошо бурыстарҙы тормошҡа ашырыу эшмәкәрлеге. Малсылыҡта тоҡомсолоҡ эшенең теоретик һәм практик алымдарын,...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ МАЛДАРЫНЫҢ ПРОДУКТЛЫЛЫҒЫ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ МАЛДАРЫНЫҢ ПРОДУКТЛЫЛЫҒЫ, билдәле бер осорҙа (тәүлек, ай, һөт төшөү осоро, йыл) малдан алынған продукция күләме һәм сифаты. А.х.м.п. производство үҫешенә һәм малсылыҡ продукттары әҙерләүгә булышлыҡ итә. Малдың нәҫел, төр, тоҡом, йәш, индивидуаль үҙенсәлектәренә бәйле. А.х. малдарының һөт,...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ МӘКТӘПТӘРЕ ҺӘМ УЧИЛИЩЕЛАРЫ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ МӘКТӘПТӘРЕ ҺӘМ УЧИЛИЩЕЛАРЫ, Рәсәйҙә ауыл хужалығы б‑са белгестәр әҙерләү өсөн башланғыс проф. уҡыу йорттары. 19 б. 80‑се йй. алып асылалар һәм Түбәнге ауыл хужалығы мәктәптәре тураһында положение (1883) һәм Ауыл хужалығы белеме тураһында положениеға (1904) ярашлы эшләйҙәр. Халыҡ мәғарифы...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ ҺӘМ УРМАН КУЛЬТУРАЛАРЫ АУЫРЫУҘАРЫ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ ҺӘМ УРМАН КУЛЬТУРАЛАРЫ АУЫРЫУҘАРЫ, үҫемлектәрҙәге фитопатоген микроорганизмдар һәм мөхиттең насар шарттары тарафынан тыуҙырылған патологик процестар. Инфекцион һәм инфекцион булмағандарға бүленә. Инфекцион булмаған ауырыуҙар туҡланыу, дымлылыҡ, йылылыҡ режимдарының боҙолоуы, зарарлы химик...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ ҺӘМ УРМАН КУЛЬТУРАЛАРЫ ҠОРОТҠОСТАРЫ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ ҺӘМ УРМАН КУЛЬТУРАЛАРЫ ҠОРОТҠОСТАРЫ, үҫемлектәргә зыян килтереүсе йәки уларҙы юҡ итеүсе хайуандар. Уларға бөжәктәр, кимереүселәр, лайлалы ҡусҡарҙар, нематодалар, талпандар һ.б. ҡарай. Айырыуса күп һанлы бөжәктәр зыян килтерә. Улар төрлө ғаиләгә ҡараған үҫемлектәр м‑н туҡланыусы полифагтарға...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН АЛЫП БАРЫУ СИСТЕМАҺЫ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН АЛЫП БАРЫУ СИСТЕМАҺЫ, а.х. производствоһының махсуслашыуын һәм структураһын, игенселек һәм малсылыҡ системалары үҙенсәлектәрен, техник ҡорамалландырыуҙы, капитал һалыуҙы, хеҙмәтте ойоштороуҙы һәм етәкселек итеү формаларын билдәләүсе ойоштороу, иҡт., технологик һәм соц. принциптар йыйылмаһы....
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН МЕХАНИЗАЦИЯЛАУ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН МЕХАНИЗАЦИЯЛАУ, ҡул хеҙмәтен машина һәм механизмдар м‑н алмаштырыу. А.х.м. — ауыл хужалығын интенсивлаштырыуҙың иң мөһим күрһәткестәренең береһе. А.х.м. хас төп күрһәткестәр — техника һаны (йыһазландырылыу кимәле) һәм уның 1 эшсегә йәки 100 га эшкәртелеүсе майҙанға тура килгән ҡеүәте...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН МЕХАНИЗАЦИЯЛАУ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН МЕХАНИЗАЦИЯЛАУ, ҡул хеҙмәтен машина һәм механизмдар м‑н алмаштырыу. А.х.м. — ауыл хужалығын интенсивлаштырыуҙың иң мөһим күрһәткестәренең береһе. А.х.м. хас төп күрһәткестәр — техника һаны (йыһазландырылыу кимәле) һәм уның 1 эшсегә йәки 100 га эшкәртелгән майҙанға тура килгән ҡеүәте (энергия...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН ЭЛЕКТРЛАШТЫРЫУ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН ЭЛЕКТРЛАШТЫРЫУ, электр энергияһын а.х. производствоһына һәм ауыл халҡының көнкүрешенә индереү; ауыл хужалығын интенсивлаштырыу күрһәткестәренең береһе. А.х.э. ваҡытында гидроэлектростанция, ел, йылылыҡ электростанцияларында һ.б. алынған электр энергияһы ҡулланыла. Төп ҡулланыусылары:...
АУЫР АТЛЕТИКА
АУЫР АТЛЕТИКА, спорт төрө, ауырлыҡ (штанга, гер) күтәреү б‑са ярыштар. Һөҙөмтәһе икебәйге (ырғым һәм күтәреү) суммаһы б‑са билдәләнә. Башҡортостанда А.а. 20 б. 20‑се йй. уртаһынан үҫешә. 1947 й. Өфөнөң йәштәр спорт мәктәбе (ҡара: Юғары спорт оҫталығы мәктәбе) эргәһендә А.а. бүлеге асыла. 50‑се йй. башында —...
АУЫР МЕТАЛДАР
АУЫР МЕТАЛДАР, аҡ ҡурғаш, баҡыр, висмут, кадмий, кобальт,ҡурғаш, никель, һөрмә, терегөмөш, цинктан торған төҫлө металдар төркөмө (тығыҙлыҡтары 4500 кг/ м3 ашыу). Баҡыр колчеданы мәғдәндәре составына инәләр. Кеше организмының тереклек итеүе өсөн мөһим (баҡыр, цинк һ.б.) һәм ағыулы (кадмий, ҡурғаш, терегөмөш...
АУЫРҒАЗЫ МУЗЕЙЫ
АУЫРҒАЗЫ МУЗЕЙЫ. Ауырғазы р‑ны Талбазы а. урынлашҡан. 1987 й. йәмәғәт башланғысында Ауырғазы тарих‑тыуған яҡты өйрәнеү музейы булараҡ ойошторола, 1991—2006 йй. Милли музей филиалы. Музей фондында 3,7 меңдән ашыу һаҡлау берәмеге бар. Экспонаттар араһында — татар һәм сыуаш кейеме коллекцияһы, сыуаш балалар...
АУЫРҒАЗЫ РАЙОНЫ
АУЫРҒАЗЫ РАЙОНЫ, БР‑ҙың үҙәк өлөшөндә урынлашҡан. Төньяҡта — Ҡырмыҫҡалы, көнсығышта — Ғафури, көньяҡта — Стәрлетамаҡ, көнбайышта Әлшәй һәм Дәүләкән р‑ндары м‑н сиктәш. 1930 й. 20 авг. Яңы Ҡарамалы р‑ны булараҡ ойошторола, составына Стәрлетамаҡ кантоны улустары инә, 1932 й. 20 февр. Алып хәҙ. исемен...
АУЫРҒАЗЫ ХАЛЫҠ ТЕАТРЫ
АУЫРҒАЗЫ ХАЛЫҠ ТЕАТРЫ, Ауырғазы районы Үҙәк мәҙәниәт һарайының татар халыҡ театры. Ауырғазы р‑ны Талбазы а. урынлашҡан. 1956 й. драма түңәрәге булараҡ ойошторола, 1967 й. алып хәҙ. һәм “халыҡ” исемен йөрөтә. Тәүге сәхнәләштерелгән әҫ. — Н.Ғ.Ғәлимовтың “Буранлы төн” спектакле. 1967—2010 йй. 70‑тән ашыу...
АУЫРҒАЗЫ, йылға
АУЫРҒАЗЫ, йылға, Өршәк й. уң ҡушылдығы. Ауырғазы р‑ны Талбазы а. көньяҡҡа табан 7 км алыҫлыҡта башлана. Ауырғазы р‑нында аға. Үрге ағымда 10 км оҙонлоғонда көньяҡ-көнбайыштан төньяҡ-көнсығышҡа табан ер аҫтынан аға, ер өҫтөнә Яңы Этекәй а. эргәһендә сыға һәм төньяҡ-көнбайышҡа борола, Өршәк й. (тамағынан...
АФҒАНСТАН
АФҒАНСТАН, Афғанстан Ислам Республикаһы, Ҡөньяҡ-Ҡөнбайыш Азиялағы дәүләт. Майҙаны — 652,2 мең км2. Баш ҡалаһы — Ҡабул. Дәүләт башлығы — президент. Халҡы — 28,2 млн кеше (2009): пуштундар (41%), тажиктар (38%), хазарейҙар (10%) һ.б. Рәсми телдәр — пушту һәм дари. Диндарҙарҙың күпселеге — мосолман сөнниҙәре.
БР-ҙың...
АФЕРИН Гавриил Лукьянович
АФЕРИН Гавриил Лукьянович (7.4.1931, Алтай крайы Ракиты а. — 27.3.1983, Өфө), спортсы. Ауыр атлетика б‑са СССР‑ҙың спорт мастеры (1957), СССР‑ҙың почётлы спорт мастеры (1961). П.Ф.Лесгафт ис. Ленинград физик культура ин‑тын тамамлаған (1972). М.Д.Касьяник тәрбиәләнеүсеһе. 1959 й. алып “Хеҙмәт” ДСО‑һы...
АФЗАЛ (Абзалов) Ғамил Ғимаҙетдин улы
АФЗАЛ (Абзалов) Ғамил Ғимаҙетдин улы (23.5.1921, ТАССР‑ҙың Таҡталасыҡ а. — 20.8.2003, Әлмәт ҡ.), шағир. ТССР‑ҙың халыҡ шағиры (1991), ТАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1985). 1939—49 йй. Магнитогорск металлургия комб‑тында эшләй. 1954—64 йй. БАССР‑ҙың Ҡалтасы р‑ны Шәрип а. йәшәй, ауылдаштарына “Шәрип...
АФИНОГЕНОВ Денис Александрович
АФИНОГЕНОВ Денис Александрович (15.3.1974, Өфө ҡ.), спортсы. Шайбалы хоккей буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1996). “Салауат Юлаев” СДЮШОР‑ы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры — А.Н.Емелин). “Салауат Юлаев” (1992—97, 2002—03), “Торпедо” (Ярославль ҡ., 1998—99), “Лада” (Тольятти ҡ., 1999—2002),...
АФИНОГЕНОВ Денис Владимирович
АФИНОГЕНОВ Денис Владимирович (15.3.1974, Өфө), спортсы. Шайбалы хоккей б‑са Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1996). “Салауат Юлаев” СДЮШОР‑ы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры А.Н.Емелин). “Салауат Юлаев” (1992—97, 2002—03), “Лада” (Тольятти ҡ., 1999—2002), “Авангард” (Омск ҡ., 2003—04), “Витязь” (Чехов ҡ.,...
