Список материалов
ӘЙҮПОВА Зиләрә Ғайса ҡыҙы
ӘЙҮПОВА Зиләрә Ғайса ҡыҙы (15.6. 1933, БАССР‑ҙың Мәсетле р‑ны Абдулла а. — 20.9.2014, Өфө), бейеүсе. БАССР‑ҙың атҡ. артисы (1959). 1955—75 йй. Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле (ҡара: Ғәскәров Ф. исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле) солисы. Башҡарыу манераһына баҫалҡылыҡ, нәфислек, тәбиғилек хас....
ӘЙҮПОВА Людмила Лотфи ҡыҙы
ӘЙҮПОВА Людмила Лотфи ҡыҙы (28.3.1945, Владивосток ҡ.), тел белгесе. Филол. ф. д‑ры (1999), проф. (2000). РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2000). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1968) шунда уҡ эшләй, бер үк ваҡытта 1977—79 йй. Улан‑Батор ун‑тының (Монголия) уҡытыусы‑консультанты. Фәнни тикшеренеүҙәре...
ӘКӘНӘЙ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл
ӘКӘНӘЙ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Иҫке Яндыҙ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 18 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 147 км алыҫлыҡта Яубазы й.буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 915 кеше; 1920 – 1171; 1939 – 907; 1959 – 558; 1989 – 311; 2002 – 294; 2010 – 283 кеше. Татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға...
ӘКБӘРОВ Рәфиз Әхмәтзыя улы
ӘКБӘРОВ Рәфиз Әхмәтзыя улы (28.9.1946, БАССР‑ҙың Асҡын р‑ны Ҡыйғаҙы а.), агроном. А.х. ф. д‑ры (2006). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1973) Асҡын р‑нының“Бүләк”к‑зында баш агроном, 1975 й. алып партия ойошмаһы секретары. 1978—2017 йй. БДАУ‑ҙа: 1989 й. тиклем өлкән ғилми хеҙм‑р, 1990—95 йй. агрономия ф‑ты...
ӘКИӘТ
ӘКИӘТ, фольклорҙың төп жанрҙарының береһе, уйҙырмаға ҡоролған тылсымлы, мажаралы йәки көнкүреш характерындағы эпик, сәсмә әҫәр. Төрлө үҫеш этаптарында халыҡтың донъяға ҡарашын сағылдыра. Телдән телгә күсә килеп, Ә. үҙен тыуҙырған ысынбарлыҡ м‑н бергә үҙгәрә. Башҡорт Ә. 3 төп төркөмгә бүленә: хайуандар...
ӘКИӘТ БАШЫ
ӘКИӘТ БАШЫ, әкиәттең композицион элементы, традицион стилистик башланғыс формула (ғәҙәттә рифмаға һәм ритмға һалынған). Йөкмәтке м‑н туранан‑тура бәйләнмәйенсә, Ә.б. хикәйәләүҙең башланыуын хәбәр итә, тыңлаусыны әҙерләй. Башҡорт әкиәттәрендә 8 төрлө формула асыҡланған. Ә.б. бергә ҡушыла алмағанды юмор...
ӘКИӘТСЕ
ӘКИӘТСЕ, әкиәттәрҙе белгән һәм башҡарған жанр оҫтаһы. Борон күп кенә башҡорт ауылдарында Ә. булған. Һәр Ә. үҙенең һөйләү манераһы, билдәле репертуары (Ә. араһында эпиктар, көнкүрешселәр, сатириктар осраған) м‑н айырылып торған. Традицион әкиәтте һөйләгәндә Ә. тормош тәжрибәһенә, донъяға ҡарашына һәм...
ӘКРӘМОВ Тәлғәт Әкрәм улы
ӘКРӘМОВ Тәлғәт Әкрәм улы (25.2. 1950, БАССР‑ҙың Бәләбәй р‑ны 1‑се Баймырҙа а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Баймырҙа а.), математик. Физика‑матем. ф. д‑ры (1997), проф. (2001). Новосибирск ун‑тын тамамлағандан һуң (1973) шунда уҡ һәм бер үк ваҡытта СССР ФА Себер бүлексәһенең Катализ ин‑тында (Новосибирск...
ӘҠЕМБӘТ ҠУРҒАНДАРЫ, археологик ҡомартҡылары
ӘҠЕМБӘТ ҠУРҒАНДАРЫ, 11—12 бб. археологик ҡомартҡылары. Күгәрсен р‑ны Назаркин а. эргәһендә урынлашҡан. Әҡембәт а. исеме м‑н аталған (хәҙер ул ауыл юҡ). Ҡурғанлы ҡәберлектәриҫәбенә инә. Ә.ҡ.I (диам. 10 м, бейеклеге 0,2 м) 1953 й. В.И.Фомина тарафынан асылған. Ә.ҡ.II 1967 й. урында йәшәүселәр тапҡан,...
ӘЛ‑ҠИССА БУҘЙЕГЕТ
“ӘЛ‑ҠИССА БУҘЙЕГЕТ” (“Буҙйегет тураһында әҫәр”), башҡорт ауыҙ‑тел ижады ҡомартҡыһы, ҡисса. Көнсығыш әҙәбиәтенә барып тоташа. Сюжет нигеҙендә ҡыҙҙың атаһы — яуыз шаһ ихтыяры б‑са айырылған һәм мөхәббәт хаҡына ҡорбан булған Буҙйегет м‑н Ҡарасәс тарихы ята. Әҫәр 1842 й. Өфөлә шағир Баһауи тарафынан яҙылған,...
ӘЛӘГӘҘ, Мәсетле р‑нындағы ауыл
ӘЛӘГӘҘ, Мәсетле р‑нындағы ауыл, Әләгәҙ а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнб. 12 км һәм Красноуфимск т. юл ст. (Свердловск өлк.) К.‑Көнс. табан 118 км алыҫлыҡта Әләгәҙ й. (Әй й. ҡушылдығы) тамағында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 1452 кеше; 1920 – 1390; 1939 – 787; 1959 – 524; 1989 – 1186; 2002 –1323; 2010 –...
ӘЛӘНЙЕЙӘНҒОЛ ҠОТЛОҒУЖИН
ӘЛӘНЙЕЙӘНҒОЛ ҠОТЛОҒУЖИН (1670 — 25.8.1740), башҡорт ихтилалдары (1735— 40) етәкселәренең береһе. Себер даруғаһының Әйле улусы башҡорто. Шул уҡ улустың старшинаһы. 1737 й. июнендә Себер даруғаһының баш күтәргән башҡорттар отрядтарына етәкселек итә. 1739 й. көҙөндә Ә.Ҡ. Аҙнабай Теләүғолов, Мәндәр Ҡарабаев,...
ӘЛӘНЙЕЙӘНҒОЛ ҠОТЛОҒУЖИН
ӘЛӘНЙЕЙӘНҒОЛ ҠОТЛОҒУЖИН (1670 — 25.8.1740), башҡорт ихтилалдары (1735— 40) етәкселәренең береһе. Себер даруғаһының Әйле улусы башҡорто. Шул уҡ улустың старшинаһы. 1737 й. июнендә Себер даруғаһының баш күтәргән башҡорттар отрядтарына етәкселек итә. 1739 й. көҙөндә Ә.Ҡ. Аҙнабай Теләүғолов, Мәндәр Ҡарабаев,...
ӘЛБӘЙ, Шишмә р‑нындағы ауыл
ӘЛБӘЙ, Шишмә р‑нындағы ауыл, Дурасов а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 33 км һәм Шөңгәккүл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 8 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 199 кеше; 1920 – 244; 1939 – 220; 1959 – 144; 1989 – 259; 2002 – 217; 2010 – 198 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...
ӘЛГӘНЙӘК
ӘЛГӘНЙӘК (Eutamias sibiricus), тейендәр ғаиләһенә ҡараған имеҙеүсе. Төньяҡ‑көнсығыш Европаның урмандарында һәм Азияла таралған. Кәүҙә оҙонлоғо 14—15 см. Арҡаһындағы һәм ян‑яғындағы ерәнһыу фонда 5 буй ҡара‑һоро һыҙыҡ бар. Урт тоҡсайҙары яҡшы үҫешкән. Ҡойроғо оҙон (10 см тиклем), ҡабарынҡы. Енси яҡтан...
ӘЛЕБАЙ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл
ӘЛЕБАЙ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Абҙан а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 65 км һәм Һарыҡташ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнс. табан 58 км алыҫлыҡта Әселе й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. – 231 кеше; 1920 – 269; 1939 – 286; 1959 – 220; 1989 – 195; 2002 – 179; 2010 – 140 кеше....
ӘЛЕБАЙ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл
ӘЛЕБАЙ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл, Өфө а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 49 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 77 км алыҫлыҡта Таналыҡ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. – 378 кеше; 1939 – 395; 1959 – 466; 1989 – 301; 2002 – 324; 2010 – 315 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Өфө...
ӘЛЕТДИН БИКТУҒАНОВ
ӘЛЕТДИН БИКТУҒАНОВ (1705—74, Ҡазан), Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Себер даруғаһының Ҡыр‑Танып улусы Ҡайпан а. (хәҙ. Тәтешле р‑нының Иҫке Ҡайпан а.) башҡорто. Мулла. 1773 й. көҙөндә — 1774 й. 1‑се ярт. Башҡортостандың төньяҡ‑көнбайышында баш күтәреүселәр хәрәкәте...
ӘЛИБАЕВ Әҙеһәм Ғәле улы
ӘЛИБАЕВ Әҙеһәм Ғәле улы [20.5.1925, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Йомаш а. (БР‑ҙың Баймаҡ районы) — 12.8.1951, шул уҡ райондың Муллаҡай а.], Дан орденының тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Магнитогорск уҡытыусылар институтын тамамлаған (1951). 1943 й. сентябренән Украина фронтында 3‑сө гвардия танк...
ӘЛИБАЕВ Әҙеһәм Ғәле улы
ӘЛИБАЕВ Әҙеһәм Ғәле улы [20.5.1925, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Йомаш а. (БР‑ҙың Баймаҡ районы) — 12.8.1951, шул уҡ райондың Муллаҡай а.], Дан орденының тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Магнитогорск уҡытыусылар институтын тамамлаған (1951). 1943 й. сентябренән Украина фронтында 3‑сө гвардия танк...
