Список материалов
БАЛЫҠСЫ
БАЛЫҠСЫ, башҡ. ҡәбиләһе. Тамғалары: . Этник яҡтан Алтай һәм Көньяҡ Себер төрки ҡәбиләләренә барып тоташа. “Балыҡсы” этнонимы ҡаҙаҡтарҙа, ҡырғыҙҙарҙа, тываларҙа, төркмәндәрҙә билдәле. 12—14 бб. ҡатай ҡәбиләләре м‑н берлектә Урал алдына, Ыҡ (Кама й. ҡушылдығы) һәм Урал йй. буйҙарына күсенәләр. Артабан...
БАЛЫҠСЫЛЫҠ
БАЛЫҠСЫЛЫҠ, 1) хужалыҡ эшмәкәрлегенең балыҡ тотоуға нигеҙләнгән формаһы. Башҡорттарҙа традицион кәсеп. Б. системаһы Башҡортостандың тәбиғәт-климат үҙенсәлектәре һәм хужалыҡ итеү традициялары м‑н бәйле була. Ырыуҙың аҫаба ерҙәре сиктәрендә балыҡлы һыу ятҡылыҡтары айырым общиналар — туғандаш ғаиләләр...
БАЛЫҠТАР
БАЛЫҠТАР (Pisces), умыртҡалылар ярым тибы. Кимерсәкле һәм һөйәкле Б. кластары айырыла. Яҡынса 60 отряды, 20 меңдән ашыу төрө бар. Башҡортостанда энә һымаҡтар, скорпен һымаҡтар, йәйен һымаҡтар, тәрәс һымаҡтар, суртан һымаҡтар (1 төр м‑н билдәләнә), карп һымаҡтар, һөмбаш һымаҡтар, алабуға һымаҡтар, бикре...
БАЛЬНЕОТЕРАПИЯ
БАЛЬНЕОТЕРАПИЯ (лат. balneum—һыу инеү һәм терапия), тәбиғи йәки яһалма минераль һыуҙар ҡулланып дауаланыу. Минераль һыуҙарҙың дауалау тәьҫире уларҙа бром, иод, магний һ.б. иондары, углекислый газ, сероводород, азот, тиҙ тарҡалыусан радиоактив матдәләрҙең (радон) булыуына бәйле. Минераль һыуҙарҙы ваннала,...
БАНГЕРСКИЙ Рудольф Карлович (Бангерскис Рудольфс)
БАНГЕРСКИЙ Рудольф Карлович (ысын исеме Бангерскис Рудольфс; 21.6.1878, Лифляндия губ. Личкрога утары — 25.2.1958, Ольденбург ҡ. янында, ГФР, 1995 й. Ригаға күсереп ерләнгән), Аҡтар хәрәкәте эшмәкәре. Рус армияһы ген.‑майоры (1919), Латвия армияһы ген.‑лейт. (1927), СС группенфюреры (1943). 1904—05 йй....
БАНК КАРТАЛАРЫ
БАНК КАРТАЛАРЫ, пластик карталар төрө. Ҡулаҡсаһыҙ иҫәп‑хисап һәм түләүҙәр, эш хаҡы биреү, ҡулаҡса алыу өсөн ҡулланыла. Иҫәп‑хисап схемаһы (кредит, иҫәп-хисап, алдан түләү), кемдеке булыуы (корпоратив, шәхси), хеҙмәтләндереү даирәһе, мәғлүмәтте яҙыу ысулына (чиплы, магнитлы) һ.б. ҡарап айырыла. Картала,...
БАНКРОТЛЫҠ
БАНКРОТЛЫҠ (банк һәм итал. rotto — һыныҡ), юридик йәки физик шәхестең бурыс түләүгә һәләтһеҙлеге, кредиторҙарҙың бурыс йөкләмәләрен үтәү талаптарын ҡәнәғәтләндерә, бюджет һәм бюджеттан тыш фондтарға мотлаҡ түләүҙәрҙе тәьмин итә алмауы. Юридик шәхестәр өсөн Б. процедураһы судҡа тиклемге санация, күҙәтеү,...
БАНКЫЛАР
БАНКЫЛАР (итал. banco — аҡса алмаштырыу эскәмйәһе, кибете), ваҡытлыса файҙаланылмаған аҡсаларҙы туплау һәм артабан уларҙы кредиттар формаһында бүлеп биреү, иҡтисад субъекттары араһында аҡсалата иҫәп‑хисап, илдә аҡса әйләнешен, ш. иҫ. аҡсалар һәм ҡиммәтле ҡағыҙҙар эмиссияһын көйләү, халыҡтың аҡса йыйымдарын...
БАННИКОВ Анатолий Петрович
БАННИКОВ Анатолий Петрович (19.1.1942, Өфө — 31.3.1998, шунда уҡ), тренер. Пуля менән атыу б‑са СССР‑ҙың (1980), РСФСР‑ҙың (1979) атҡ. тренеры, СССР‑ҙың спорт мастеры (1963) һәм респ. категориялы судья (1977). Горький һыу транспорты инженерҙары ин‑тын тамамлаған (1981). РСФСР ДОСААФ‑ы, СССР ДОСААФ‑ы...
БАННИКОВ Василий Васильевич
БАННИКОВ Василий Васильевич [1.11.1925, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Ергән а. (БР‑ҙың Мәләүез р‑ны) — 12.12.1951, Өфө], Дан орд. тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1943 й. авг. алып Көньяҡ‑Көнбайыш, 3‑сө Украина һәм 1‑се Белоруссия фронттарында 8‑се гвардия армияһы 74‑се гвардия уҡсылар див....
БАННОВ Геннадий Ефимович
БАННОВ Геннадий Ефимович (28.12.1928, Төмән ҡ. — 16.4.2017, Өфө), яҙыусы. БАССР‑ҙың атҡ. проф.‑техник белем биреү уҡытыусыһы (1989). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1974). БДУ‑ны тамамлаған (1959). 1951 й. алып “Хеҙмәт резервтары” ДСО‑һы өлкә советы (Сахалин өлк.) рәйесе урынбаҫары, 1953 й. алып Башҡ‑н проф.‑техник...
БАПТИЗМ
БАПТИЗМ (гр. baptizo — сумдырам, һыу м‑н суҡындырам), протестантлыҡтың 17 б. башында Англияла барлыҡҡа килгән йүнәлештәренең береһе. Б. б‑са, кешене сиркәү ҡатнашлығынан тыш Иисус Христосҡа аңлы ышаныу аша ғына ҡотҡарып була. Йүнәлеш дөйөм (улар, Христос барыһының да гонаһын юйған һәм кеше яҙмышы уның...
БАРАБАНОВКА, Яңауыл р‑нындағы ауыл
БАРАБАНОВКА, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Һандуғас а/ с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. Көнс. табан 20 км алыҫлыҡта Рабаҡ й. (Беүә й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 468 кеше; 1920 — 457; 1939 — 470; 1959 — 604; 1989 — 414; 2002 — 405; 2010 — 373 кеше. Удмурттар йәшәй (2002). Балалар...
БАРАБАШ Яков Фёдорович
БАРАБАШ Яков Фёдорович (12.5.1838, Полтава ҡ. — 19.10.1910, Локарно ҡ., башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Лозанна ҡ., Швейцария), дәүләт эшмәкәре. Инфантериянан ген. (1906). Дворяндарҙан. Ген. штабтың Николай акад. тамамлаған (С.‑Петербург, 1865). 1858 й. алып рус армияһында. Ростов гренадер, 1861—63 йй. лейб‑гвардия...
БАРАГ Лев Григорьевич
БАРАГ Лев Григорьевич (31.12.1910, Киев — 4.9.1994, Өфө), фольклорсы, әҙәбиәт белгесе. Тарих ф. д‑ры (1969), проф. (1970). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1977). 2‑се Мәскәү ун‑тын тамамлағандан һуң (1931) Загорск пед. техникумы уҡытыусыһы, “Советская этнография” ж. (“Совет этнографияһы”; Мәскәү) яуаплы...
БАРАНОВСКИЙ Егор Иванович
БАРАНОВСКИЙ Егор Иванович (1821, Могилёв губ. — 1914, ш. уҡ губ. Выдринка а.), дәүләт эшмәкәре. Действительный статский советник (1858). Дворяндарҙан. Император хоҡуҡ белеме уч‑щеһын тамамлағандан һуң (С.‑Петербург, 1840) Сенат департаменттары канцелярияларында, юстиция һәм эске эштәр министрлыҡтары...
БАРАТАЕВ Иван Михайлович (Бараташвили Иван Мельхиседекович)
БАРАТАЕВ Иван Михайлович (ысын исеме Бараташвили Иван Мельхиседекович; 1739 — 1800 й. һуң), кенәз, дәүләт эшмәкәре. Тайный советник (1797), подполковник (1771). 1756—63 йй. Ете йыллыҡ һуғышта, 1768—72 йй. Речь Посполитаяла Бар конфедерацияһын тар-мар итеүҙә ҡатнашыусы. 1754—72 йй. рус армияһында. 1773 й....
БАРАХАЕВКА, Асҡын р‑нындағы ауыл
БАРАХАЕВКА, Асҡын р‑нындағы ауыл, Асҡын а/ с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 6 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 118 км алыҫлыҡта Асҡын й. (Төй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 243 кеше; 1920 — 284; 1939 — 291; 1959 — 241; 1989 — 94; 2002 — 148; 2010 — 124 кеше. Татарҙар,...
БАРБАРИС
БАРБАРИС (Berberis), барбарис һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 500 төрө билдәле, Евразияла, Төньяҡ Африкала һәм Америкала таралған. Башҡортостанда ябай Б. үҫә. Япраҡ ҡойоусы, тармаҡлы, һары үҙағаслы 2,5 м тиклем бейеклектәге ҡыуаҡ. Япрағы кире йомортҡа формаһында, осло бысҡы ситле, аҫ...
БАРҒАТЫ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл
БАРҒАТЫ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Өсбүлә а/ с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 29 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 157 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 140 кеше; 1920 — 255; 1939 — 342; 1959 — 227; 1989 — 123; 2002 — 127; 2010 — 111 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға Бөрө өйәҙендә...
