Список материалов
БОРОНҒО ҺӘМ УРТА БЫУАТ ТӨРКИ ӘҘӘБИ ТЕЛДӘРЕ
БОРОНҒО ҺӘМ УРТА БЫУАТ ТӨРКИ ӘҘӘБИ ТЕЛДӘРЕ, төрки ҡәбиләләрҙең һәм халыҡтарҙың милли телгә тиклемге әҙәби теле. Боронғо төрки телдәргә боронғо төрки әҙәбиәте ҡомартҡыларында сағылыш тапҡан Орхон‑Йәнәсәй ҡомартҡылары теле һәм боронғо уйғыр теле, урта төрки телдәргә урта быуат төрки телле әҙәбиәт ҡомартҡылары...
БОРОС
БОРОС (Capsicum), эт ҡарағаты һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған ярым ҡыуаҡ, ҡыуаҡ йәки күп йыллыҡ үлән заты. Яҡынса 20 (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 50) төрө билдәле: перу Б., колумбия Б., төклө Б., мексика Б. һәм башҡалар. Ҡырағай рәүештә Көньяҡ Американың тропик райондарында осрай. Мексика Б. бер йыллыҡ йәшелсә...
БОРСАҠ
БОРСАҠ (Pisum), ҡуҙаҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 6—7 төрө билдәле, Европала, Көнбайыш Азияла һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда сәсеү Б. үҫтерелә, уның аҙыҡ (һыҙырыла торған һәм йәшелсә) һәм мал аҙығы сорттары айырып йөрөтөлә. Бер йыллыҡ үлән. Һабағы беленер‑беленмәҫ дүрт ҡырлы,...
БОРУЛЕНКОВ Пётр Егорович
БОРУЛЕНКОВ Пётр Егорович (10.7.1933, Мәскәү өлк. Ураҙ а. — 17.11.2014, Владимир өлк.), хужалыҡ эшмәкәре. БАССР‑ҙың атҡ. химигы (1978), СССР‑ҙың нефть эшкәртеү һәм нефтехимия сәнәғәте отличнигы (1983). Мәскәү нескә химия технологиялары ин‑тын тамамлағандан һуң (1956) “Салаватнефтеоргсинтез” ПБ‑нда эшләй:...
БОРХАНОВА Флүрә Булат ҡыҙы
БОРХАНОВА Флүрә Булат ҡыҙы (10.1.1956, Нахичевань ҡ.), социолог. Социология фәндәре докторы (2006), профессор (2010). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1978) Әбйәлил районының Асҡар урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1980 й. алып ТТӘИ‑лә, 1984 й. — БДПИ‑ла (1986 й. башлап өлкән ғилми хеҙмәткәр) эшләй. 1988 й. алып БДУ‑ла:...
БОҪТАНАЙ, Борай р‑нындағы ауыл
БОҪТАНАЙ, Борай р‑нындағы ауыл, Ҡуҙбай а/ с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 17 һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 51 км алыҫлыҡта Гәрә й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 765 кеше; 1920 — 741; 1939 — 709; 1959 — 545; 1989 — 212; 2002 — 177; 2010 — 156 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ...
БОТАЙ, Белорет р‑ндағы ауыл
БОТАЙ, Белорет р‑ндағы ауыл, Егәҙе а/ с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 104 км һәм Олойылға т. юл ст. К.Көнб. табан 55 км алыҫлыҡта Ҡаранйылға й. (Еҙем й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 551 кеше; 1920 — 628; 1939 — 225; 1959 — 242; 1989 — 134; 2002 — 117; 2010 — 100 кеше. Башҡорттар...
БОТАНИК-ГЕОГРАФИК РАЙОНЛАШТЫРЫУ
БОТАНИК-ГЕОГРАФИК РАЙОНЛАШТЫРЫУ, үҫемлектәр донъяһын зоналарға бүлеүгә нигеҙләнгән ер өҫтөнөң терр. бүленеше. Төбәктең үҫемлектәр составы зональ (ҡояш радиацияһының киңлек бүленеше), азональ (диңгеҙ кимәленән бейеклеге, тау тоҡомдары составы, йылғалар, диңгеҙҙәр, океандар тәьҫире) һәм антропоген факторҙар...
БОТАНИКА
БОТАНИКА (гр. botánē — үҫемлек, үлән), үҫемлектәр т‑дағы фәндәр комплексы. Үҫемлектәрҙең төрлөлөгөн һәм ҡәрҙәшлек бәйләнештәрен (систематика), эске һәм тышҡы төҙөлөшөн (үҫемлектәр анатомияһы, морфология), йәшәү эшмәкәрлеге үҙенсәлектәрен (эмбриология, эволюция), уларҙың йәшәү мөхите м‑н үҙ‑ара мөнәсәбәтен...
БОТАНИКА БАҠСА‑ИНСТИТУТЫ
БОТАНИКА БАҠСА‑ИНСТИТУТЫ, 1932 й. Өфө ҡ. БАССР‑ҙың Ауыл хужалығы ХК эргәһендәге Ботаника баҡсаһы булараҡ ойошторола, 1952 й. алып СССР ФА составында, 1991 й. — Б.б‑и., 2018 й. башлап РФА Өфө фәнни үҙәгенең Көньяҡ Урал Б.б.‑и. Өфө ҡ. парк өлөшөндә, Ағиҙел һәм Ҡариҙел йй. һыу айырғысында урынлашҡан. Б.б.‑и....
БОТУЛИЗМ
БОТУЛИЗМ (лат. botulus — тултырма), кеше һәм хайуандарҙың киҫкен инфекцион ауырыуы. Б. тыуҙырыусылар — Clostridium botulinum бактериялары, ҡайнатыуға сыҙамлы споралар барлыҡҡа килтерә, споралар анаэроб шарттарҙа (консервалағанда һ.б.) токсин (оло кеше өсөн үлемесле дозаһы — 0,3 мкг) тыуҙырыусы вегетатив...
БОХАРБАЕВА Лилиә Йәүҙәт ҡыҙы
БОХАРБАЕВА Лилиә Йәүҙәт ҡыҙы (25.5.1952, Өфө), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (2006). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2012). ӨАИ‑ны тамамлаған (1974), 1975 й. алып шунда уҡ уҡыта. Фәнни эшмәкәрлеге соц. һәм иҡт. системаларҙа идара итеү һәм модель төҙөү проблемаларына арналған. 120‑нән ашыу фәнни хеҙмәт һәм 2 уйлап...
БОХАРОВА Гөлнур Һарун ҡыҙы
БОХАРОВА Гөлнур Һарун ҡыҙы (29.11.1960, БАССР‑ҙың Ғафури районы Түбәнге Ташбүкән а.), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (2010). БДУ‑ны тамамлаған (1984). 1978 й. алып (өҙөклөк менән) Ғафури районының Ҡурғашлы урта мәктәбендә, 1988 й. — ТТӘИ‑лә эшләй, 1989 й. — Башҡ. дәүләт академия драма театрының әҙәбидрама...
БОХАРСКИЙ (Ғәлимов) Хажиәхмәт Ғирфанетдин улы
БОХАРСКИЙ (Ғәлимов) Хажиәхмәт Ғирфанетдин улы (1.1.1899, Ҡазан губ. Һатламыш а. — 13.5.1974, Өфө), актёр, режиссёр. РСФСР‑ҙың атҡ. (1957), БАССР‑ҙың халыҡ (1944) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1938). В.Ғ.Ғәлимовтың ағаһы. Ҡыштым реаль уч‑щеһын тамамлаған (1918). 1931—33 йй. Мәскәү театр уҡыу-производство...
БОҺОРМАН, Мәләүез р‑нындағы ауыл
БОҺОРМАН, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Әбет а/ с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. Көнс. табан 23 км алыҫлыҡта Нөгөш й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 666 кеше; 1920 — 848; 1939 — 574; 1959 — 232; 1989 — 186; 2002 — 239; 2010 — 202 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй (2002)....
БОЧКО Светлана Дамир ҡыҙы
БОЧКО Светлана Дамир ҡыҙы (12.1.1963, Өфө), спортсы. Пауэрлифтинг б‑са Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1999). БДУ‑ны тамамлаған (1988). “Геракл” спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры С.В.Горшков). Рәсәй чемпионаты (2003) һәм Кубоктарының (2001, 2003) бронза призёры. Студенттар араһында донъя...
БОШМАН
БОШМАН, 13 б. 30‑сы йй. ҡыпсаҡ ҡәбиләләренең Волга буйында Монгол империяһы ғәскәрҙәренә ҡаршы яу башлығы. Сығышы м‑н бүреле ҡыпсаҡ ҡәбиләһенән. Ас ҡәбиләләре башлығы Ҡасир‑укулэ м‑н берлектә Дәшти Ҡыпсаҡ ҡәбиләләре союзының монгол ғәскәрҙәренә ҡаршы көрәшенә етәкселек итә. 1237 й. Волга й. янында монгол...
БӨГӨЛМӘ БИҪТӘҺЕ
БӨГӨЛМӘ БИҪТӘҺЕ, 1736 й. Ҡазан даруғаһы Юрмый улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә Ялан Зәй й. (Кама й. ҡушылдығы) Бөгөлмә й. ҡойған ерҙә нигеҙ һалына. 18 б. 60‑сы йй. башынан Бөгөлмә ведомствоһының адм. үҙәге. Бөгөлмә й. исеме м‑н аталған. Биҫтәгә Кама аръяғы сик һыҙығы ҡәлғәләренән күсерелгән игенселек...
БӨГӨЛМӘ ВЕДОМСТВОҺЫ
БӨГӨЛМӘ ВЕДОМСТВОҺЫ, Ырымбур губернаһы составындағы адм.‑терр. берәмек. 18 б. 60‑сы йй. башында ойошторола. Адм. үҙәге — Бөгөлмә биҫтәһе. Яңы Мәскәү юлының ике яғынан (Ырымбур—Ҡазан) Нуғай даруғаһы Бикҡол а. алып Ҡазан губернаһы Кисеү фельдшанцына тиклем терр‑яны биләй. Б.в. составына Яңы Мәскәү юлынан...
БӨГӨЛМӘ ӨЙӘҘЕ
БӨГӨЛМӘ ӨЙӘҘЕ, 1781 й. Өфө наместниклығы составында ойошторола. Өйәҙгә Ҡазан губернаһының көнсығыш өлөшө инә. 1796 й. алып Ырымбур губернаһы, 1851 й. — Һамар губернаһы составында. 18 б. аҙ. төньяҡта Минзәлә өйәҙе, көнсығышта Бәләбәй өйәҙе, көньяҡта Боғорослан өйәҙе һәм Сергиевск өйәҙе, көнбайышта Ҡазан...
