Список материалов
ИНДУСТРИЯЛАШТЫРЫУ
ИНДУСТРИЯЛАШТЫРЫУ, эре машина производствоһын булдырыу процесы, аграр йәмғиәттән индуст- риаль йәмғиәткә күсеү. Башҡортостанда И. 19 б. 70‑се йй. тау сәнәғәтендә башлана, акционерҙар йәмғиәте һәм компаниялары ойоштороу, сит ил (Англия, Бельгия, Франция) капиталының үтеп инеүе м‑н бергә бара. Металлургия...
ИНЖЕНЕР ҠОРОЛМАЛАРЫ
ИНЖЕНЕР ҠОРОЛМАЛАРЫ, етештереү, транспорт, энергетика, һыу хужалығы һ.б. б‑са талаптарҙы тәьмин итеү өсөн тәғәйенләнгән техник ҡоролмалар. И.ҡ. ҡулланыу өлкәһенә (машиналар эшләү, металлургия, химия сәнәғәте, энергетика һ.б.), ер йәки һыу өҫтө кимәленә ҡарата урынлашыуына (ер өҫтө һәм ер аҫты ҡоролмалары,...
ИНЖИЛ ХРИСТИАН-БАПТИСТАРЫНЫҢ ҒИБӘҘӘТ ҠЫЛЫУ ЙОРТО
ИНЖИЛ ХРИСТИАН-БАПТИСТАРЫНЫҢ ҒИБӘҘӘТ ҠЫЛЫУ ЙОРТО, “Бөтә халыҡтар өсөн ғибәҙәтҡылы уйорто”. Өфөлә урынлашҡан. 1976 й. төҙөлә (1 ҡатлы), 1992 й. яңы бинаһы һалына. Башҡортостан инжил христиан‑баптистары сиркәүҙәре берекмәһе ҡарамағында. Ғибәҙәт ҡылыу йортоноң бинаһы (майҙаны 580 м2) кирбестән төҙөлгән,...
ИНЖИЛ ХРИСТИАНДАРЫ
ИНЖИЛ ХРИСТИАНДАРЫ, инжилсылар, пашковсылар, Рәсәйҙә 19 б. 70‑се йй. уртаһында протестантлыҡта барлыҡҡа килгән, баптизмға яҡын торған ағымға эйәреүселәр. И.х. тәғлимәтенә ярашлы, “ҡотолоу” мөмкинлеге “һайлап алынғандарға” ғына түгел, ә Иисус Христосҡа ышанған һәр кемгә бирелә; “ҡотолоу” юлын кеше үҙе...
ИНЙӘР ЗАВОДЫ
ИНЙӘР ЗАВОДЫ, 1890 й. С.П.Дервиз тарафынан Верхнеурал өйәҙе Ҡатай улусы ерҙәрендәге Оло һәм Кесе Инйәр йй. араһында, уларҙың Инйәр й. ҡойған урынында, суйын иретеү заводы булараҡ нигеҙ һалына. Хужалары: Дервиз, 1898 й. алып Инйәр тау сәнәғәте акционерҙар йәмғиәте. Инйәр тау округына ингән. 1892 й. эшләй...
ИНЙӘР ТАУ СӘНӘҒӘТЕ АКЦИОНЕРҘАР ЙӘМҒИӘТЕ
ИНЙӘР ТАУ СӘНӘҒӘТЕ АКЦИОНЕРҘАР ЙӘМҒИӘТЕ, 1898 й. Мәскәүҙә С.П.Дервиз тарафынан Рус сауҙа‑сәнәғәт банкыһы ҡатнашлығында ойошторола. 1917 й. тиклем Дервиздар ғаиләһе контроле аҫтында була. 1898 й. йәмғиәттең төп капиталы 2,4 млн һум (250‑шәр һумлыҡ 960 акция) тәшкил итә; күсемһеҙ милек хаҡы 1899 й. —...
ИНЙӘР ТЕШТӘРЕ
ИНЙӘР ТЕШТӘРЕ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Белорет р‑ны буйлап Оло Инйәр һәм Тирлән йй. араһында төньяҡ-көнсығыштан көньяҡ‑көнбайышҡа табан субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо 10 км, төньяҡ өлөшөнөң киңлеге яҡынса 2 км, көньяҡ өлөшө — яҡынса 3 км, абс. бейеклеге 116 км. Рельефы ҡатмарлы....
ИНЙӘР УРМАН СӘНӘҒӘТЕ ХУЖАЛЫҒЫ
ИНЙӘР УРМАН СӘНӘҒӘТЕ ХУЖАЛЫҒЫ, ағас һәм сайыр әҙерләү, ағас күмере яндырыу, ағас‑таҡта, штакетник, аҡ шыршы майы етештереү м‑н шөғөлләнгән. 1924 й. Белорет заводы өсөн ағас әҙерләү һәм ағас күмере яндырыу б‑са Инйәр‑Лапышты контораһы булараҡ ойошторола, 1928 й. И.у.с.х. составына Архангел, Белорет,...
ИНЙӘР-ТОҘЙЫЛҒА БӨГӨЛӨ
ИНЙӘР-ТОҘЙЫЛҒА БӨГӨЛӨ, компенсацияланмаған кире тектоник структура. Кама‑Кинәле бөгөлдәре системаһына ҡарай, Аҡтаныш-Шишмә бөгөлөнөң көнсығыш дауамы. Башлыса Ағиҙел депрессияһында киңлек йүнәлешендә һуҙылып, Көньяҡ Уралдың алғы йыйырсыҡтарында тамамлана. И.‑Т.б. көньяҡ ҡыры фамен ярусы ҡатламдары буйынса...
ИНЙӘР, Белорет р‑нындағы ауыл
ИНЙӘР, Белорет р‑нындағы ауыл, Инйәр а/с үҙәге; т. юл станцияһы. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 85 км алыҫлыҡта Оло Инйәр й. буйында, Өфө—Инйәр—Белорет автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 166 кеше; 1920 — 1671; 1939 — 3612; 1959 — 2641; 1989 — 4842; 2002 — 4380; 2010 — 4329 кеше. Башҡорттар,...
ИНЙӘР, йылға
ИНЙӘР, Оло Инйәр, йылға, Эҫем й. һул ҡушылдығы. Көмәрҙәк һыртының көньяҡ‑көнсығышындағы һаҙлыҡтарҙан башлана. Белорет р‑нында төньяҡ‑көнсығыштан көньяҡ‑көнбайышҡа йүнәлгән ағышы Ҡарталы а. эргәһендә төньяҡ‑көнбайышҡа борола (Ҡаҙмаш һәм Туҙ йй. тамаҡтары араһында төньяҡҡа ҡарай аға), артабан Архангел,...
ИНЙЫЛҒА, Ғафури р‑нындағы ауыл
ИНЙЫЛҒА, Ғафури р‑нындағы ауыл, Бельский а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнб. 18 км һәм Аҡкүл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 17 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 63 кеше; 1920 — 914; 1939 — 932; 1959 — 741; 1989 — 507; 2002 — 441; 2010 — 389 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар...
ИННОВАЦИЯ
ИННОВАЦИЯ (лат. innovatio – яңырыу), иҡтисадта: яңы продукция, технологик процесс булдырыу, камиллаштырыу маҡсатында фәнни тикшеренеүҙәрҙе һәм уйлап табыуҙарҙы, фәнни‑техник ҡаҙаныштарҙы тормошҡа ашырыу. Потенциалы б‑са эпохаль (кеше белеме үҫешендә алға китеш, ул оҙайлы иҡт. үҫештең төп сығанағы булған...
ИННОВАЦИЯЛЫ ҒИЛМИ-ТЕХНОЛОГИК ПАРК
ИННОВАЦИЯЛЫ ҒИЛМИ-ТЕХНОЛОГИК ПАРК, технопарк, фәнни, белем биреү ойошмалары, сәнәғәт пр‑тиелары, финанс ин‑ттары, идаралыҡтың һәм властың терр. органдары ҡатнашлығында инновациялы (күп фән ҡаҙаныштары талап иткән) кесе эшҡыуарлыҡҡа дисциплина- ара һәм ведомство‑ара ярҙам күрһәтеү инфраструктураһы.
Башҡортостанда...
ИНОЗЕМЦЕВ Алексей Михайлович
ИНОЗЕМЦЕВ Алексей Михайлович (13.3.1912, Пенза губ. Наровчат а. — 27.10.1967, Белорет ҡ.), Соц. Хеҙмәт Геройы (1958). СССР‑ҙың почётлы металлургы (1952). 1939—40 йй. совет-финлянд һуғышында ҡатнашыусы. 1933 й. алып Белорет металлургия комб‑тында ҡорос иретеүсе ярҙамсыһы, 1943—62 йй. ҡорос иретеүсе булып...
ИНСЕКТИЦИДТАР
ИНСЕКТИЦИДТАР, (лат. insectum — бөжәк һәм caedo — үлтерәм), ҡоротҡос бөжәктәргә ҡаршы көрәшеү өсөн химик препараттар. И. ш. уҡ акарицидтар (талпандарҙы бөтөрә), овицидтар (бөжәктәрҙең йомортҡаларын юҡ итә) һәм ларвицидтар (бөжәктәрҙең балағорттарын үлтерә) инә. Бөжәктәрҙең организмына үтеп инеү характеры...
ИНСТАЛЛЯЦИЯ
ИНСТАЛЛЯЦИЯ (ингл. installation), хәҙ. һынлы сәнғәттә йыйыу объекты булып торған әҫәр; унда формаһы, күләме, фактураһы, төҫө м‑н айырылған, нигеҙҙә, элек ҡулланылған предметтар һәм уларҙың өлөштәре авторҙың уйына ярашлы төрлө ысулдар м‑н эшкәртелә (семәрләү, балауыҙлау, үртәү, быраулау, шымартыу, төҫләндереү,...
ИНСТИТУТТАР
ИНСТИТУТТАР (лат. institutum – булдырыу, ойоштороу), төрлө махсус уҡыу йорттары (урта, юғары, квалификацияны күтәреү системаһындағы һ.б.), ш. уҡ ғилми‑тикшеренеү учреждениелары. Башҡортостанда юғары белем биреү программаһын тормошҡа ашырған беренсе И. Уҡытыусылар институты була. 1919 й. Өфөлә Физика...
ИНСТРУМЕНТАЛЬ АНСАМБЛДӘР
ИНСТРУМЕНТАЛЬ АНСАМБЛДӘР, бергә сығыш яһар өсөн берләшкән музыканттар коллективы. Ҡатнашыусылар һанына ҡарап дуэт, трио, квартет, квинтет, секстет һ.б. айырыла. Ансамблдә уйнау элементтары инструменталь халыҡ музыкаһында йәшәп килгән. Башҡортостанда ҡала мөхитендә өйҙә музыка ҡоралында уйнау традициялары...
ИНСТРУМЕНТАЛЬ КӨЙ
ИНСТРУМЕНТАЛЬ КӨЙ, халыҡ инструменталь, ғәҙәттә, бейеү көйө. И.к. өсөн төрлө жанр һәм тематика хас. Ҡыҫҡа саҡырыу‑сигналдан ғибәрәт булған һунарсы, ҡарауылсы И.к., хәрби марштарға, төҫлө тауышҡа оҡшатыу характерындаƒы программа-һүрәтләү пьесаларына (ҡара: Программалы музыка) һ.б. айырыла. Йыш ҡына И.к....
