Список материалов
КЕНӘЗ МИХАИЛ ҠОРОС-ТУП ФАБРИКАҺЫ
КЕНӘЗ МИХАИЛ ҠОРОС-ТУП ФАБРИКАҺЫ, 1859 й. ҡаҙна тарафынан Златоуст (Косотур) заводы эргәһендә нигеҙ һалына. Хужалары: ҡаҙна; 1917 й. һуң национализациялана. Златоуст тау заводы округына ингән. 1860 й. эшләй башлай. Составында сеймал, ҡорос ҡойоу, сүкеү, быраулау һәм бер нисә ярҙамсы цех була. 3 пар...
КЕНДЕКТАМАҠ, Туймазы р‑нындағы ауыл
КЕНДЕКТАМАҠ, Туймазы р‑нындағы ауыл, Николаевка а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 21 км һәм Ҡандра т. юл ст. К.‑Көнб. табан 22 км алыҫлыҡта Кендек й. (Өҫән й. ҡушылдығы) буйында, Һамар—Өфө—Силәбе автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 760 кеше; 1920 — 797; 1939 — 521; 1959 — 590; 1989 — 458;...
КЕНИГ Вильгельмина Генриховна
КЕНИГ Вильгельмина Генриховна (24.6.1913, Одесса ҡ. — 2.3.2002, Өфө), архитектор. Архитекторҙар союзы ағзаһы (1955). Одесса граждандар һәм коммуналь төҙөлөш инженерҙары ин‑тын тамамлаған (1939). 1940 й. алып Башҡортостанда эшләй: 1941 й. — Өфө, Черниковск ҡҡ. проект һәм төҙөлөш ойошмалары, 1944—68 йй....
КЕР ЙЫУЫУ ЙОРТО
КЕР ЙЫУЫУ ЙОРТО, халыҡты көнкүреш хеҙмәтләндереү пр-тиеһы, керҙе йыуыу һәм артабанғы эшкәртеү м‑н шөғөлләнә; кер йыуыу өсөн бина. Керҙе йыйыу һәм оҙатыу, үҙ-үҙеңде хеҙмәтләндереү ысулы м‑н йыуыу, әйберҙәргә ваҡ ремонт яһау һ.б. хеҙмәттәр күрһәтә. Ҡорамалдары: кер йыуыу машиналары, центрифугалар, киптереү...
КЕРАМИК ТӨҘӨЛӨШ МАТЕРИАЛДАРЫ
КЕРАМИК ТӨҘӨЛӨШ МАТЕРИАЛДАРЫ, сеймал составына бәйле рәүештә балсыҡты 800—1000°С йәки 1100—1200°С т‑рала уҡмаштырып алынған, металл булмаған материалдар. Структураһы б‑са ҡаты (күҙәүлеге 5—30%; кирбес, черепица, к‑таларға сыҙамлы һәм канализация торбалары) һәм нескә (күҙәүлеге 5%‑тан аҙ; эс яҡтан биҙәү...
КЕРАМИКА
КЕРАМИКА (гр. keramike — көршәк яһау сәнғәте), балсыҡтарҙы һәм уларҙың минераль өҫтәмәләр, ш. уҡ металл оксидтары һ.б. органик булмаған берләшмәләр м‑н ҡатышмаларын яндырып уҡмаштырылған әйберҙәр һәм материалдар. Балсыҡтың һығылмалығы боронғо замандан уҡ билдәле. Тәүҙә К. төп төрө һауыт-һаба булған....
КЕРАТИТ
КЕРАТИТ (гр. кeras — мөгөҙ), күҙ мөгөҙсәһенең шешеүе. К. йоғошло (бактериаль, вируслы, бәшмәк һ.б.), травматик, аутоиммун, нейропаралитик һ.б. төрҙәргә бүләләр. Ябай герпес һәм аденовирустар, ш. уҡ бактериялар (кокктар) тыуҙырған йоғошло К. таралған. Контакт, гематоген юлдар аша һәм йәрәхәтләнгән ваҡытта...
КЕРӘН
КЕРӘН (Armoracia), әүернә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 3 төрө билдәле, Европала һәм Төньяҡ Азияла таралған. Башҡортостанда ауыл, йәки ябай К. үҫә. Йыуан итләс тамырлы күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, тармаҡлы, бейеклеге 50—150 см. Тамыр яны япраҡтары розеткала, оҙон һаптарҙа, эре, оҙонса йәки...
КЕРӘҮЛЕ‑ИЛЮШКИН, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
КЕРӘҮЛЕ‑ИЛЮШКИН, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Керәүле‑Илюшкин а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Ермолаевка т. юл ст. Көнс. табан 23 км алыҫлыҡта Керәүле й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 423 кеше; 1920 — 683; 1939 — 751; 1959 — 530; 1989 — 595; 2002 — 601; 2010 — 678 кеше. Сыуаштар...
КЕРӘШЕНДӘР
КЕРӘШЕНДӘР, Волга-Урал төбәге татарҙары составындағы этноконфессиональ төркөм. К. һаны 2002 й. РФ‑та — 24668, БР‑ҙа — 4510. Нигеҙҙә, ТР‑ҙа, Удмурт Респ., БР‑ҙа һәм Силәбе өлк. йәшәйҙәр. БР‑ҙа Баҡалы районында тупланғандар. К. теле татар теленең урта диалектына (Ҡазан аръяғы К., Түбәнге Кама буйы К.,...
КЕРБЕЛЬ Лев Ефимович
КЕРБЕЛЬ Лев Ефимович (7.11.1917, Чернигов губ. Семёновка а. — 14.8. 2003, Мәскәү), скульптор. СССР‑ҙың (1977) һәм РСФСР‑ҙың (1967) халыҡ рәссамы. СССР Художество акад. академигы (1975). Соц. Хеҙмәт Геройы (1985). СССР‑ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы (1942). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. В.И.Суриков ис. Мәскәү...
КЕРҘӘШЛЕК
КЕРҘӘШЛЕК, аҫаба башҡорттар (ҡара: Аҫаба) м‑н күскенселәрҙең төрлө категориялары (ҡара: Керҙәштәр) араһындағы мөнәсәбәттәрҙе көйләгән соц. институт. Тәүҙә ул ергә аҫабалыҡ хоҡуғын (ҡара: Башҡорттарҙың аҫабалыҡ хоҡуғы) юғалтҡан башҡорттарға ғына, 17 б. алып К. иҫәбенә башҡ. улустарында хужалыҡ алып барыу...
КЕРҘӘШТӘР
КЕРҘӘШТӘР, ебәрелмеш, килмешәк, әтәмбәй, башҡ. йәмғиәтенең социаль структураһында башҡорттарҙың аҫаба ерҙәрен (ҡара: Аҫабалыҡ) керҙәшлеккә алыу нигеҙендә формалашҡан халыҡ категорияһы. Теге йәки был ҡылыҡтары, ш. иҫ. башҡорт ихтилалдарында (17—18 бб.) ҡатнашҡаны өсөн ергә аҫабалыҡ хоҡуғын (ҡара: Башҡорттарҙың...
КЕРПЕКЛЕ СЕЛӘҮСЕНДӘР
КЕРПЕКЛЕ СЕЛӘҮСЕНДӘР, төклө селәүсендәр (Turbellaria), яҫы ҡорттар класы. 12 отряды, 3,5 меңдән ашыу төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда бер нисә тиҫтә төрө бар. Оҙонлоғо миллиметрҙан алып бер нисә см тиклем, кәүҙәһе яҫы, оҙон, керпекле эпителий м‑н ҡапланған; төҫө һары, йәшел, ал,...
КЕРПЕКЛЕ ФАБРОНИЯ
КЕРПЕКЛЕ ФАБРОНИЯ (Fabronia ciliaris), мүк һымаҡтар төрө. Аҡһыл йәшел төҫтәге ҡуйы йоҡа кәҫлек барлыҡҡа килтергән ян-яҡ емешле күп йыллыҡ бер өйлө мүк. Һабағы йәйенке, оҙонлоғо 1 см әҙерәк. Япрағы йомортҡа формаһында, ҡырҡа тарайған, оҙон осло, сите эре киртләсле. Епсәһе нескә, япраҡтың урта тирәһендә...
КЕСЕ АЛЛАҒЫУАТ, ауыл, Салауат ҡ. эсендә
КЕСЕ АЛЛАҒЫУАТ, ауыл, 1978 й. алып Салауат ҡ. эсендә.
Ауылға 1926—27 йй. Стәрлетамаҡ кантонында ш. уҡ кантондың Аллағыуат а. кешеләре нигеҙ һала. Халҡы: 1939 й. — 655; 1959 — 1229 кеше. 1978 й. Стәрлетамаҡ р‑нының Наумовка а/с ҡараған.
Тәрж. Р.Ғ.Ғилманов...
КЕСЕ АРҠА, һырт
КЕСЕ АРҠА, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Ишембай р‑ны буйлап Өпәй һәм Һарғай йй. (Рәүҙәк й. ҡушылдыҡтары) араһында меридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо 9 км, киңлеге 2—4 км, абс. бейеклеге 609 м. 5 түбәһе айырылып тора. Рельефы тигеҙ, уйпатлыҡтар м‑н ҡатмарланған. Төньяҡ өлөшөндә 10 м тәрәнлектәге...
КЕСЕ БАЙЫҠ, Ишембай р‑нындағы ауыл
КЕСЕ БАЙЫҠ, Ишембай р‑нындағы ауыл, Байғужа а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 11 км һәм Салауат т. юл ст. Көнс. табан 34 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 137 кеше; 1920 — 183; 1939 — 174; 1959 — 140; 1989 — 95; 2002 — 104; 2010 — 148 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Клуб бар.
Ауылға 19 б. уртаһында...
КЕСЕ БӘЛӘБӘЙ, ауыл, Бәләбәй ҡалаһы эсендә
КЕСЕ БӘЛӘБӘЙ, ауыл, 1982 й. алып Бәләбәй ҡалаһы эсендә.
Бәләбәй өйәҙендә Бәләбәй кешеләре тарафынан 19 б. 1‑се ярт. нигеҙ һалына. 1865 й. 21 йортта 142 кеше йәшәгән. Игенселек м‑н шөғөлләнгәндәр. 1906 й. грамота мәктәбе, бакалея кибете, мөгәзәй теркәлгән. Халҡы: 1906 й. — 347 кеше, 1920 — 392, 1939 —...
КЕСЕ БИРЙӘН, һырт
КЕСЕ БИРЙӘН, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт, Оло Бирйән һырты армыты. Белорет р‑ны буйлап Бәҙәреш й. (Ләмәҙ й. ҡушылдығы) тамағы киңлегенән алып Оло Осарлы й. (Инйәр й. басс.) тамағына тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо 10 км яҡын, киңлеге 3—4 км, абс. бейеклеге 811 м. Елмәрҙәк...
