Список материалов
КОКСЛАШТЫРЫУ
КОКСЛАШТЫРЫУ, яныусан ҡаты һәм шыйыҡ ҡаҙылдыҡтарҙы осоусан берләшмәләр һәм кокс барлыҡҡа килтереп юғары т‑рала эшкәртеү. Таш күмер, таш күмер пегы, юғары т‑рала ҡайнаусы нефть ҡалдыҡтары К. сеймалы булып тора. К. ваҡытында алынған сеймалдың молекулалары тарҡатылып (крекинг), кокс барлыҡҡа килгән тығыҙланыу...
КОКУРИН Борис Степанович
КОКУРИН Борис Степанович (10.9.1920, Саранск ҡ. — 3.2.1983, Әстерхан ҡ.), йырсы (драматик тенор). РСФСР‑ҙың атҡ. артисы (1955). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Һарытау консерваторияһын тамамлағандан һуң (1950; К.А.Корзюкова класы) Һарытау, 1951 й. алып Новосибирск опера һәм балет театрҙары, 1960—82 йй. БДОБТ...
КОЛБИНЦЕВ Ефим Григорьевич
КОЛБИНЦЕВ Ефим Григорьевич (18.1.1875 —?) Ырымбур губернаһынан 4‑се Дәүләт думаһы (1912—14) депутаты. Крәҫтиәндәрҙән. Башланғыс ауыл уч‑щеһын тамамлаған. Сауҙа м‑н шөғөлләнә. “Вогау и К°” сауҙа йортона ҡараған “Якорь” страховка йәмғиәтенең Өфө филиалында агент булып хеҙмәт итә. Думала прогрессистар...
КОЛЕСНИКОВА Зоя Васильевна
КОЛЕСНИКОВА Зоя Васильевна (1.7.1942, БАССР‑ҙың Баймаҡ р-ны Йылайыр иген с‑зының Үҙәк усадьбаһы ҡсб, хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ районы Урғаҙа а.), Соц. Хеҙмәт Геройы (1985). 1961—65 йй. Башҡ‑н баҡыр‑көкөрт комб‑тында (Сибай ҡ.) транспортёрсы, 1962 й. алып байыҡтырыу ф‑каһында реагенттар дозировкалаусы. 1966—92 йй....
КОЛЕСОВ Сергей Викторович
КОЛЕСОВ Сергей Викторович (24.11.1950, Өфө), химик. Химия ф. д‑ры (1985), проф. (1990). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2004). РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2013). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1973) ш. уҡ эшләй, бер үк ваҡытта 2002 й. алып Органик химия ин‑тында: лаб., 2011 й. полимерҙар бүлеге...
КОЛЛЕДЖДАР
КОЛЛЕДЖДАР (ингл. college), махсуслаштырылған уҡыу йорттары. Бөйөк Британия, АҠШ һ.б. илдәрҙә К. 3 төрө айырыла: юғары белемдең база курсы кимәлендә әҙерлек биргән; юғары һәм урта белем араһы кимәлендә әҙерлек биргән; урта белем биреү кимәлендәге. РФ‑та 1990 йй. башында база һәм юғарыраҡ кимәлдәге урта профессиональ белем биреү...
КОЛЛЕКТИВЛАШТЫРЫУ
КОЛЛЕКТИВЛАШТЫРЫУ, 1920 йй. аҙ. — 30‑сы йй. башында яңғыҙаҡ крәҫтиән хужалыҡтарын бөтөрөү һәм а.х. продукцияһы етештереүҙең төп сараларын берләштереү юлы м‑н күпләп коллектив хужалыҡтар (колхоздар) ойоштороу. Башҡортостанда тотош К. 1929 й. көҙөндә башлана, окт. башында крәҫтиән хужалыҡтарының 8,6%‑ы...
КОЛЛОИДТАР ХИМИЯҺЫ
КОЛЛОИДТАР ХИМИЯҺЫ, фазалар сигендәге өҫкө йөҙ күренештәре һәм дисперслы системалар т‑дағы фән. К.х. биология, тупраҡ ғилеме, геология, метеорология, химик экология фәндәре нигеҙҙәренең береһе. К.х. тикшеренеү предметы — дисперслы системаларҙың һәм сик ҡатламдарының барлыҡҡа килеүе, үҙенсәлектәре һәм...
КОЛМЫКОВ Алексей Иванович
КОЛМЫКОВ Алексей Иванович [17.1.1921, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Айтуған-Дурасов а. (БР‑ҙың Фёдоровка р‑ны) — 15.2.1997, Һарытау өлк. Заволжский ҡсб], Дан орд. тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1941 й. алып Калинин, Балтик буйы, 2‑се Балтик буйы һәм 1‑се Белоруссия фронттарында 3‑сө удар армия 25‑се...
КОЛОБНЕВ Александр Васильевич
КОЛОБНЕВ Александр Васильевич (4.5.1981, Выкса ҡ.), спортсы. Велосипед спорты буйынса Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1999), Рәсәйҙең атҡаҙанған спорт мастеры (2012). 1998—2009 йй. “Ағиҙел” олимпия әҙерлеге үҙәге өсөн сығыш яһай (тренеры Р.Н.Латипов). Олимпия уйындарының бронза призёры (2008),...
КОЛОБНЕВ Александр Васильевич
КОЛОБНЕВ Александр Васильевич (4.5.1981, Выкса ҡ.), спортсы. Велосипед спорты буйынса Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1999), Рәсәйҙең атҡаҙанған спорт мастеры (2012). 1998—2009 йй. “Ағиҙел” олимпия әҙерлеге үҙәге өсөн сығыш яһай (тренеры Р.Н.Латипов). Олимпия уйындарының бронза призёры (2008),...
КОЛОВЕРТНОВ Геннадий Юрьевич
КОЛОВЕРТНОВ Геннадий Юрьевич (1.6.1970, Жамбыл ҡ.), инженер‑электрик. Техник ф. д‑ры (2005). Ю.Д.Коловертновтың улы. Мәскәү техник ун‑тын тамамлаған (1993). 1997 й. алып ӨДНТУ‑ла эшләй (2002—15 йй. ғилми‑тикшеренеү лаб. етәксеһе). Фәнни эшмәкәрлеге нефть һәм газ сәнәғәтенең етештереү процестарын автоматлаштырыу...
КОЛОВЕРТНОВ Юрий Денисович
КОЛОВЕРТНОВ Юрий Денисович (10.3.1937, Мирзоян ҡ., Ҡаҙағстан — 27.1.2002, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры һәм проф. (1990). РФ‑тың атҡ. фән эшмәкәре (1998), БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1987), СССР‑ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1974), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). ӨНИ‑не тамамлағандан...
КОЛОКОЛЬЦЕВТАР
КОЛОКОЛЬЦЕВТАР, дворяндар нәҫеле. Өфө тармағына нигеҙ һалыусы — Пётр Григорьевич К., капитан. 1907 й. Ҡазандан Өфө гарнизонына күсерелә. Ҡазан өйәҙендә поместьеһы була. Уның улдары: Алексей Петрович К., 1742 й. түләүле (поместье һәм аҡсалата эш хаҡына) хәрби хеҙмәткә алына; Михаил Петрович К., каптенармус....
КОЛОНИЯЛАШТЫРЫУ
КОЛОНИЯЛАШТЫРЫУ, яулап алынған йәки буш ятҡан ерҙәргә күсеп ултырыу һәм хужалыҡ итеү. Башҡортостанды К. 17 б. уртаһынан алып 20 б. башына тиклем дауам итә. К. 1‑се этабы (17 б. уртаһы — 18 б. 30‑сы йй.) хөкүмәт сәйәсәтенең ике йөҙлөлөгө шарттарында бара: батша хакимиәте башҡорттарҙың аҫабалыҡ хоҡуғын...
КОЛОРАДО КАРТУФ ҠУҢЫҘЫ
КОЛОРАДО КАРТУФ ҠУҢЫҘЫ (Leptinotarsa decemlineata), япраҡ ҡуңыҙҙары ғаиләһенә ҡараған бөжәк. Төньяҡ һәм Үҙәк Америкала, Европала (Британия утрауҙары һәм Скандинавия ярымутрауынан башҡа) һәм Азияның көнбайыш өлөшөндә таралған. Кәүҙәһе ҡабарынҡы, ата бөжәктең оҙонлоғо 7—10 мм, инә бөжәктеке — 9—12. Төҫө...
КОЛОСНИЦЫН Владимир Сергеевич
КОЛОСНИЦЫН Владимир Сергеевич (17.2.1950, Өфө), физик‑химик. Химия ф. д‑ры (1992). ӨНИ‑не тамамлаған (1972). 1974 й. алып Органик химия ин‑тында эшләй (1986 й. алып лаб. мөдире). Фәнни хеҙмәттәре теоретик һәм ғәмәли электрохимия, координацияланған берләшмәләр химияһы өлкәһендәге тикшеренеүҙәргә арналған....
КОЛПАКОВ Лев Георгиевич
КОЛПАКОВ Лев Георгиевич (25.4.1923, Түб. Новгород губ. Степаново а. — 21.9.2006, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1974), проф. (1976). БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1983), СССР‑ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1973), БАССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1968). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. И.М.Губкин ис. Мәскәү нефть...
КОЛПАКОВ Яков
КОЛПАКОВ Яков (яҡынса 1720 — 13.1.1772, Ырымбур губ. Яйыҡ ҡаласығы), Яйыҡ казак ғәскәренән Уложенный комиссия депутаты. Старшина. Комиссияға Яйыҡ, Илек һәм Һаҡмар казактарының йөкләмәләрҙе кәметеү, Яйыҡ казактарына эш хаҡын арттырыу, Ырымбур казак ғәскәре м‑н аҫаба башҡорттар араһында ергә ҡағылышлы...
КОЛХОЗ
КОЛХОЗ, коллектив хужалыҡ, а.х. производствоһын бергә алып барыу өсөн берләшкән крәҫтиәндәрҙең кооператив ойошмаһы. Илдә тәүге коллектив хужалыҡтар 1918 й. барлыҡҡа килә башлай. Уларҙың матди‑техник базаһы айырым крәҫтиән хужалыҡтарының төп етештереү сараларын дөйөмләштереү һөҙөмтәһендә булдырыла. Коллектив...
