Список материалов
ҠАРА-СЫБАР ТОҠОМ
ҠАРА-СЫБАР ТОҠОМ, һыйыр малының һөт йүнәлешле тоҡомо. Үҙәк (урта Рәсәй), Урал һәм Себер популяцияларынан тора. 20 б. 50‑се йй. СССР‑ҙа урындағы малды остфриз, ҡара‑сыбар швед һ.б.голланд сығышлы тоҡомдар м‑н ҡушып сығарылған; 1959 й. раҫланған. Һаны б‑са Рәсәйҙә 1‑се урында тора.
Башҡортостанда урындағы...
ҠАРАБАЙ, Борай р‑нындағы ауыл
ҠАРАБАЙ, Борай р‑нындағы ауыл, Ҡайынлыҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 23 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 91 км алыҫлыҡта Өйә й. (Тере Танып й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 944 кеше; 1920 — 1232; 1939 — 838; 1959 — 627; 1989 — 334; 2002 — 320; 2010 — 239 кеше. Башҡорттар...
ҠАРАБАЛЫҠТЫ
ҠАРАБАЛЫҠТЫ, таш быуат — энеолит археологик ҡомартҡылары комплексы. Б.э.т. 10—3‑сө мең йыллыҡтарға ҡарай. Әбйәлил р‑ны Ташбулат а. эргәһендәге Ҡарабалыҡты күле буйында урынлашҡан. 1961 й. Г.Н.Матюшин тарафынан асыла һәм 1961—76 йй. өйрәнелә, 1991 й. Ю.А.Морозов тикшерә. Тораларҙан ғибәрәт (20‑гә яҡын;...
ҠАРАБАЛЫҠТЫ, күл
ҠАРАБАЛЫҠТЫ, Урал й. басс. күл. Әбйәлил р‑ны Ташбулат а. эргәһендә Башҡортостандың Урал аръяғының урта өлөшөндә урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны 2,6 км2, уртаса оҙонлоғо 2,1 км, уртаса киңлеге 1,2 км, уртаса тәрәнлеге 3,5 м (макс. — 6 м), һыу күләме 9,1 млн м3, һыу йыйыу майҙаны 18,3 км2. Тектоник күл,...
ҠАРАБАШ ТУРҒАЙҘАР
ҠАРАБАШ ТУРҒАЙҘАР (Paradoxornithidae), турғай һымаҡтар отрядына ҡараған ҡоштар ғаиләһе. 19 төрө билдәле, төньяҡ ярымшарҙа таралғандар. Башҡортостанда мамыҡас йәшәй. Ултыраҡ ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 14—17 см, ауырлығы 7—10 г, ҡанатының ҡоласы 17—20 см. Ҡауырһын ҡапламы йомшаҡ, ҡабарынҡы, ҡуйы. Башы һәм кәүҙәһенең...
ҠАРАБАШ, Илеш р‑нындағы ауыл
ҠАРАБАШ, Илеш р‑нындағы ауыл, Ҡарабаш а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 10 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 117 км алыҫлыҡта Ишйылға (Баҙы й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 791 кеше; 1920 — 1015; 1939 — 904; 1959— 745; 1989 — 630; 2002 — 680; 2010 — 613 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта...
ҠАРАБОЙҘАЙ
ҠАРАБОЙҘАЙ (Fagopyrum), ҡарабойҙай һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 16 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙа таралған.
Башҡортостанда 2 төрө үҫә: татар Ҡ. һәм сәсеү Ҡ. Бер йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, тармаҡлы, йәшел йәки ҡыҙғылт төҫтә, бейеклеге 60— 120 см тиклем. Япрағы өсмөйөш‑йөрәк формаһында. Сәскәһе...
ҠАРАБОЙҘАЙ ҺЫМАҠТАР
ҠАРАБОЙҘАЙ ҺЫМАҠТАР (Polygonaceae), ике өлөшлөләр ғаиләһе. Яҡынса 30 заты, 800‑ҙән ашыу төрө билдәле, башлыса Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған. Үлән, ярым ҡыуаҡлыҡ, ҡыуаҡлыҡ, һирәк осраҡта ҙур булмаған ағас. Башҡортостанда 5 заттан 32 төр үҫә.
Бер, күп йыллыҡ үлән, һирәгерәк ваҡ ҡыуаҡлыҡ....
ҠАРАБУЛАТОВ Рәсүл Рафиҡ улы
ҠАРАБУЛАТОВ Рәсүл Рафиҡ улы (18.3.1968, БАССР‑ҙың Ейәнсура р‑ны Урта Муйнаҡ а.), ҡурайсы, актёр, йырсы. БР‑ҙың халыҡ (2004) һәм атҡ. (1997) артисы. Өфө сәнғәт уч‑щеһын (1987; А.М.Айытҡолов класы), ӨДСИ‑не (1991; Р.В.Исрафилов курсы) тамамлаған. 1989 й. алып “Каруанһарай” фольклор‑эстрада төркөмө солисы,...
ҠАРАҒАЙ
ҠАРАҒАЙ (Pinus), ҡарағай һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 100 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса һәм субтропик бүлкәте тауҙарында таралған. Башҡортостанда ғәҙәти йәки урман Ҡ. үҫә. Яҡтылыҡ яратҡан мәңге йәшел ылыҫлы ағас, 300—350 йәшкә етә. Сатыры йомортҡа рәүешле, йәйенке, ботағы...
ҠАРАҒАЙ, Ғафури р‑нындағы ауыл
ҠАРАҒАЙ, Ғафури р‑нындағы ауыл, Имәндәш а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 50 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 56 км алыҫлыҡта Мәндем й. (Еҙем й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан.Халҡы: 1906 й. — 382 кеше; 1920 — 556; 1939 — 431; 1959 — 286; 1989 — 293; 2002 — 312; 2010 — 297 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ҠАРАҒАЙКҮЛ, Благовещен р‑нындағы ауыл
ҠАРАҒАЙКҮЛ, Н а р а т, С и ҙ ә ш, Благовещен р‑нындағы ауыл, Октябрьский а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. табан 90 км һәм Загородная т. юл ст. 95 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 175 кеше; 1939 — 234; 1959 — 396; 1989 — 161; 2002 — 130; 2010 — 111 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002)....
ҠАРАҒАЙКҮЛ, күл
ҠАРАҒАЙКҮЛ, Ворожеич, Ҡарағай, Уй й. басс. күл, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Учалы р‑ны Вознесенка а. төньяҡҡа табан 2 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны 0,8 км2, оҙонлоғо 1 км, киңлеге 0,7 км, уртаса тәрәнлеге 4,5 м. Тектоник күл, девон (базальт, андезибазальт, уларҙың туфтары) һәм аҫҡы карбон...
ҠАРАҒАЙЛЫ
ҠАРАҒАЙЛЫ, неолит археологик ҡомартҡылары комплексы. Б.э.т. 6‑сы мең йыллыҡ аҙ. — 5‑се мең йыллыҡ башына ҡарай. Учалы р‑ны Учалы а. янында Ҡарағайлы күле буйында урынлашҡан. 1961 й. Л.Я.Крижевская тарафынан асыла һәм 1961—65 йй. Г.Н.Матюшин м‑н берлектә өйрәнелә, 1991 й. Ю.А.Морозов тикшерә. 11 тора...
ҠАРАҒАЙЛЫ
ҠАРАҒАЙЛЫ, неолит археологик ҡомартҡылары комплексы. Б.э.т. 6‑сы мең йыллыҡ аҙ. — 5‑се мең йыллыҡ башына ҡарай. Учалы р‑ны Учалы а. янында Ҡарағайлы күле буйында урынлашҡан. 1961 й. Л.Я.Крижевская тарафынан асыла һәм 1961—65 йй. Г.Н.Матюшин м‑н берлектә өйрәнелә, 1991 й. Ю.А.Морозов тикшерә. 11 тора...
ҠАРАҒАЙЛЫ, күл
ҠАРАҒАЙЛЫ, Урал й. басс. күл. Учалы ҡ. төньяҡҡа табан 2 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны 3,8 км2, оҙонлоғо 24 км, уртаса киңлеге 1,5 км, уртаса тәрәнлеге 3,2 м (макс. — 4,0 м), һыу күләме 12,0 млн м3, һыу йыйыу майҙаны 22,0 км2. Тектоник күл, аҫҡы һәм урта девондың ирәндек свитаһы тоҡомдарында...
ҠАРАҒАЛПАҠ ТЕЛЕ
ҠАРАҒАЛПАҠ ТЕЛЕ, ҡыпсаҡ төркөмөнә (ҡара: Ҡыпсаҡ телдәре) ҡараған төрки телдәрҙең береһе. Ҡарағалпаҡтарҙың милли теле. Ҡарағалпаҡстанда, Үзбәкстандың Хәрәзм һәм Фирғәнә өлк., Төркмәнстандың Ташауыҙ өлк., Ҡаҙағстандың ҡайһы бер райондарында, РФ‑тың Әстерхан өлк., Афғанстанда таралған. Һөйләшеүселәр һаны...
ҠАРАҒАН
ҠАРАҒАН (Cotoneaster), роза һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 300 төрө билдәле, Евразия һәм Төньяҡ Африканың тропик булмаған бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда 2 төрө үҫә. Япраҡ ҡойоусы ҡыуаҡ: һыңар сәскәле Ҡ. — тәпәш үҫемлек, бейеклеге 0,5 м тиклем, бүре емеше — йәйенке сатырлы, кейеҙ-йөнтәҫ...
ҠАРАҒАС
ҠАРАҒАС (Larix), ҡарағайҙар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 14 (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 20‑гә яҡын) төрө билдәле, Евразияның һәм Төньяҡ Американың арктик һәм уртаса бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда Сукачёв, йәки урыҫ Ҡ. үҫә. Яҡтылыҡ яратыусы ылыҫын ҡойоусы ағас, 300—530 йылға тиклем үҫә. Сатыры...
ҠАРАҒАС, һырт
ҠАРАҒАС, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Белорет р‑ны аша Ҡапҡалы й. тамағы киңлегенән Ҡояҙы й. (Инйәр й. ҡушылдыҡтары) тиклем Инйәр й. һул яры буйлап субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 9 км, киңлеге 0,5— 2 км. Абс. бейеклеге 921 м. Рельефында 3 түбә айырыла. 100 м тәрәнлектәге...
