Список материалов
ҠАҺАРМАНОВ Нурулла Фәрит улы
ҠАҺАРМАНОВ Нурулла Фәрит улы [10.2.1928, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Ыҫлаҡ а. (БР‑ҙың Әлшәй р‑ны) — 9.10.1996, Өфө], тау инженеры. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1991), техник ф. д‑ры (1984), проф. (1985). БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1978), БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1967), РФ‑тың Яғыулыҡ һәм энергетика...
ҠАҺАРМАНОВА Баныу Латиф ҡыҙы
ҠАҺАРМАНОВА Баныу Латиф ҡыҙы (7.10.1973, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Озёрный ҡсб), журналист. БР‑ҙың атҡ. Матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙм-ре (2015). Журналистар союзы ағзаһы (2000). БДУ‑ны тамамлаған (1998). 1994 й. алып “Аманат” ж. мөхәррире, 1998 й. — Озёрный урта мәктәбенең дир. урынбаҫары. 1999 й. башлап...
ҠАҺАРМАНОВА Рәзинә Дәүләт ҡыҙы
ҠАҺАРМАНОВА Рәзинә Дәүләт ҡыҙы [12.11.1931, БАССР‑ҙың Шишмә р‑ны Ҡашҡалаша а. (БР‑ҙың Благовар р‑ны)], актриса, театр эшмәкәре. РСФСР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1982), БАССР‑ҙың атҡ. артисы (1971). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1954). Башҡ. театр‑художество уч‑щеһын тамамлаған (1951; К.Ф.Ғәҙелшин,...
ҠАШАЕВ Әнүәр Шакир улы
ҠАШАЕВ Әнүәр Шакир улы (22.3. 1949, БАССР‑ҙың Фёдоровка р‑ны Аҡбулат а.), рәссам. БР‑ҙың атҡ. рәссамы (2010). Рәссамдар союзы ағзаһы (1993). Өфө сәнғәт уч‑щеһын тамамлаған (1974; педагогы В.Н.Баскаков). 1987—2010 йй. 2‑се балалар художество мәктәбендә (Өфө) уҡыта. Ҡ. рәсем сәнғәтенә һауа м‑н яҡтылыҡтың...
ҠАШАЕВ Венер Миңлевәзир улы
ҠАШАЕВ Венер Миңлевәзир улы (16.3.1974, Өфө), спортсы. Еңел атлетика б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1996). Бөтә Союз профсоюздар физкультура‑спорт йәмғиәтенең Башҡ‑н өлкә советы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры Б.Д.Афанасьев), 1991—2001 йй. Юғары спорт оҫталығы мәктәбе өсөн сығыш яһай (тренеры...
ҠАШҠА, Асҡын р‑нындағы ауыл
ҠАШҠА, Асҡын р‑нындағы ауыл, Ҡашҡа а/c үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 40 км һәм Чернушка т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 147 км алыҫлыҡта Төй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 850 кеше; 1920 – 1043; 1939 – 647; 1959 – 761; 1989 – 783; 2002 – 952; 2010 – 843 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
ҠАШҠАБАШ
ҠАШҠАБАШ, таҙбаш (Fulica atra), һыу тауыҡтары ғаиләһенә ҡараған ҡош. Евразияның урта бүлкәтендә, Төньяҡ Африкала, Австралияла таралған. Күсәр ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 36—38 см, ауырлығы 500—1000 г, ҡанатының ҡоласы 70—80 см. Ҡауырһын ҡапламы тоноҡ ҡара, аҫ яғы асығыраҡ. Башы бәләкәй, маңлайында аҡ төҫтәге...
ҠАШҠАҠ, Тәтешле р‑нындағы ауыл
ҠАШҠАҠ, Тәтешле р‑нындағы ауыл, Шулған а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 47 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 45 км алыҫлыҡта Миләшәр й. (Гәрә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 981 кеше; 1920 – 1119; 1939 – 918; 1959 – 761; 1989 – 551; 2002 – 516; 2010 – 481 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ҠАШҠАЛАША, Благовар р‑нындағы ауыл
ҠАШҠАЛАША, Благовар р‑нындағы ауыл, Ҡашҡалаша а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 18 км һәм Шишмә т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 31 км алыҫлыҡта Уҙы й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында Һамар—Өфө—Силәбе автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 1561 кеше; 1920 – 2114; 1939 – 1204; 1959 – 749; 1989 – 590; 2002 –...
ҠАШҠАР, Йылайыр р‑нындағы ауыл
ҠАШҠАР, Йылайыр р‑нындағы ауыл, Ҡашҡар а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 33 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 82 км алыҫлыҡта Ялан Йылайыры й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. – 160 кеше; 1920 – 348; 1939 – 227; 1959 – 239; 1989 – 389; 2002 – 413; 2010 – 416 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп...
ҠАШҠАР, Саҡмағош р‑нындағы ауыл
ҠАШҠАР, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Ҡалмашбаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 24 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 45 км алыҫлыҡта Ҡалмаш й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 458 кеше; 1959 – 334; 1989 – 148; 2002 – 150; 2010 – 133 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты...
ҠАШМАУ
ҠАШМАУ, башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының башлыҡтың артҡы яғына оҙон, тар ҡойроҡ ҡуйып, торҡа рәүешендә тегелгән традицион баш кейеме (ҡара: Башҡорт кейеме). Арҡалығын һәм түбәһен буҫтауҙан, ҡыҙыл төҫтәге киндерҙән, кейеҙ йәки буҫтау эслек ҡуйып, өҫтөн көмөш тәңкә, мәрйен, төрлө төҫтәге сәйлән м‑н биҙәп, теккәндәр....
ҠАЯҒА ТӨШӨРӨЛГӘН ҺҮРӘТТӘР
ҠАЯҒА ТӨШӨРӨЛГӘН ҺҮРӘТТӘР, мәмерйә стеналарына һәм түшәмдәренә, асыҡ ҡая өҫтәренә һәм айырым таштарға төшөрөлгән һүрәттәр рәүешендәге археологик ҡомартҡылар. Башҡарыу техникаһы б‑са Ҡ.т.һ. яҙыуҙарға (буяу пигменты м‑н эшләнгән), петроглифтарға (ташҡа соҡоп төшөрөлгән) һәм барельефтарға айырып йөрөтөлә.
Башҡортостан...
ҠАЯҒА ҮРМӘЛӘҮ СПОРТЫ
ҠАЯҒА ҮРМӘЛӘҮ СПОРТЫ, спорт төрө, тәбиғи (ҡая) йәки яһалма (скалодром) рельеф б‑са үрмәләү. Ярыштарҙы тиҙлек, ауырлыҡ, боулдеринг (ҡатмарлы ҡыҫҡа трассаларҙы һаҡлаусы ҡулайламаларһыҙ үтеү) һ.б. б‑са айыралар.
Башҡортостанда Ҡ.ү.с. альпинизмдың бер тармағы булараҡ 20 б. 60‑сы йй. башында үҫеш ала....
ҠӘБЕРЛЕК
ҠӘБЕРЛЕК, археологик ҡомартҡы, ерләү урындары комплексы. Ерләү ысулдары б‑са тупраҡтан, таштан йәки ҡатнаш таш-тупраҡ өйөмдәренән торған ҡурғанлы һәм ҡурғанһыҙ (өйөмһөҙ) Ҡ. бүленә; ҡатнаш ҡурғанлы‑өйөм һөҙ Ҡ. осрай. Һәр бер ҡурғанда 1 йәки бер нисә ҡәбер булыуы мөмкин, ш. уҡ элекке ҡәбер өҫтөнә ерләү...
ҠӘБИЛӘ
ҠӘБИЛӘ, этник һәм соц. берлек тибы. Ҡ. уның ағзаларының үҙ-ара туғанлығы, күп баҫҡыслы структура, этнонимы (ҡара: Этнонимика), сиктәре теүәл билдәләнгән терр‑яһы, теле (йәки диалекты), дөйөм ҡәбилә үҙидараһы (башлыҡ, ҡәбилә кәңәшмәһе), уртаҡ ата-баба т‑да төшөнсә (башлыса мифик ата-баба) булыу, мәҙәниәт...
ҠӘҒБӘ
ҠӘҒБӘ (ғәр. — куб), исламдың иң мөҡәддәс урыны, бөтә мосолмандар ҙа намаҙ ваҡытында уның яғына йөҙөн бора. Ҡ. Мәккә ҡ. (Сәғүд Ғәрәбстаны) төп мәсеттең (әл-Мәсжид әл-Харам) уртаһында урынлашҡан, бейеклеге 15 м, нигеҙе 12×10 м куб рәүешендәге таш бина. Ғәҙәттә Ҡ. ҡара, хаж ваҡытында аҡ япма (кисва) м‑н...
ҠӘҘЕР ҠУРҒАНДАРЫ
ҠӘҘЕР ҠУРҒАНДАРЫ, Горохов мәҙәниәте археологик ҡомартҡылары төркөмө. Б.э.т. 4 б. 2‑се ярт. ҡарай. Дыуан р‑ны Ҡәҙер а. янында Әй й. уң ярында урынлашҡан. 1964 й. Н.А.Мәжитов тарафынан асыла һәм өйрәнелә, 1987 й. А.И.Лебедев, 1988— 1992 йй. Г.Н.Гарустович тикшерә. Ҡурғанлы ҡәберлектәр (диам. 5—8 м, бейеклеге...
ҠӘҘЕР ТОРАМАҺЫ
ҠӘҘЕР ТОРАМАҺЫ, неолит — иртә тимер быуат археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 4‑се мең йыллыҡ — б.э. 3 б. ҡарай. Дыуан р‑ны Ҡәҙер а. көньяҡ-көнбайышҡа табан 2 км алыҫлыҡта Әй й. уң ярында урынлашҡан. 1968 й. Ю.А.Морозов тарафынан асыла һәм өйрәнелә, 1987 й. А.И.Лебедев, 1990 й. Г.Н.Гарустович тикшерә. Күп...
ҠӘҘЕР, Балаҡатай р‑нындағы ауыл
ҠӘҘЕР, Балаҡатай р‑нындағы ауыл, Атарша а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 34 км һәм Үңкерҙе т. юл ст. (Силәбе өлк.) К.‑Көнб. табан 70 км алыҫлыҡта Алйылға й. (Әй й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 450 кеше; 1920 — 346; 1939 — 204; 1959 — 178; 1989 — 308; 2002 — 169; 2010 — 128 кеше....
