Материалдар

ҠЫҘЫЛТАЛ

ҠЫҘЫЛТАЛ, свидина (Swida), мүшмел һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 40‑тан ашыу төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған (башлыса Көнсығыш Азияла һәм Төньяҡ Америкала). Башҡортостанда аҡ Ҡ. үҫә. Нескә һығылмалы ҡыҙғылт йәки һарғылт ботаҡлы, япраҡ ҡойоусы, бер өйлө, күләгәгә...

ҠЫҘЫЛТАШ СВИТАҺЫ

ҠЫҘЫЛТАШ СВИТАҺЫ, рифейҙың урындағы стратиграфик бүлексәһе. Белорет районында А.И.Иванов айырып күрһәтә (1948). Ултырмаларҙы О.С.Богатырёв, Н.Ф.Решетников (1970), П.Н.Швецов (1970, 1975, 1980) тасуирлай. Ҡ.с. ҡатламдары белорет метаморфик комплексы сиктәрендә Аҙнағол, Сатра, Ҡыҙылташ һәм Боғанаҡ антиклиналдәренең...

ҠЫҘЫЛТАШ, төбәк

ҠЫҘЫЛТАШ, төбәк, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1985). Ишембай р‑ны Маҡар а. көньяҡ‑көнсығышҡа табан 2 км алыҫлыҡта Һикәҙе й. (Егән й. ҡушылдығы) уң ярында урынлашҡан. Ишембай заказнигы терр‑яһында ята. Майҙаны 450 га. Төбәктә Кәлимосҡан ҡаяһы һәм Салауат Юлаев мәмерйәһе бар. Ландшафы ҡатнаш урмандарҙан тора....

ҠЫҘЫЛТҮШТӘР

ҠЫҘЫЛТҮШТӘР (Pyrrhula), алаҡас турғайҙар ғаиләһенә ҡараған ҡоштар заты. 2 төрө билдәле: ябай Ҡ. (Евразияла таралған) һәм һоро Ҡ. (Урта һәм Көнсығыш Себерҙең көньяғында). Башҡортостанда ике төрө лә осрай. Ябай Ҡ. — урман һәм көньяҡ урман зоналарында оя ҡороусы һәм ҡышлаусы төр, һоро Ҡ. — күсмә һәм ҡышлаусы...

ҠЫҘЫЛЪЯР МӘМЕРЙӘҺЕ

ҠЫҘЫЛЪЯР МӘМЕРЙӘҺЕ, Г.А.Максимович исемендәге мәмерйә, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Белорет р‑ны Инйәр а. төньяҡҡа табан 22 км алыҫлыҡта Инйәр й. үҙәненең һул битләүендә урынлашҡан. Карст мәмерйәһе, Минйәр свитаһы эзбизташтарында барлыҡҡа килгән. Рәшәткә рәүешендәге лабиринт мәмерйәнән ғибәрәт. Оҙонлоғо...

ҠЫҘЫЛЪЯР УРТА МӘКТӘБЕ

ҠЫҘЫЛЪЯР УРТА МӘКТӘБЕ, Нуриман р-нында урынлашкан. 1909 й. земство башланғыс уч‑щеһы булараҡ асыла, 20‑се йй. башынан 2‑се баҫҡыс (7 йыллыҡ) мәктәп, 1938 й. алып хәҙ. исемен һәм статусын йөрөтә. Баш-Шиҙе, Оло Шиҙе, Яңы Бүрес, Иҫке Бәҙәй, Никольский һәм Яңы Субай аа. 6 филиалы эшләй. Мәктәп тарихы музейы,...

ҠЫҘЫЛЪЯР, Архангел р‑нындағы ауыл

ҠЫҘЫЛЪЯР, Ҡолсәйет, Архангел р‑нындағы ауыл, Абҙан а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 19 км һәм Приуралье т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 28 км алыҫлыҡта Инйәр й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 124 кеше; 1920 — 198; 1939 — 319; 1959 — 153; 1989 — 135; 2002 — 127; 2010 — 127 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....

ҠЫҘЫЛЪЯР, ауыл, Нуриман р‑ны үҙәге

ҠЫҘЫЛЪЯР, ауыл, Нуриман р‑ны (1933—63 йй. һәм 1966 й. алып) һәм Ҡыҙылъяр а/с үҙәге; пристань. Өфөнән Т.‑Көнс. 100 км һәм Иглин т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 55 км алыҫлыҡта Ҡариҙел й. буйында, Өфө—Иглин—Ҡыҙылъяр, Благовещен—Павловка—Ҡыҙылъяр автомобиль юлдарында урынлашҡан. Халҡы (мең кеше): 1906 й. — 2,5;...

ҠЫҘЫЛЪЯР, Бүздәк р‑нындағы ауыл

ҠЫҘЫЛЪЯР, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Түреш а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 52 км алыҫлыҡта Түреш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 475 кеше; 1959 — 313; 1989 — 254; 2002 — 243; 2010 — 174 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб,...

ҠЫҘЫЛЪЯР, Ейәнсура р‑нындағы ауыл

ҠЫҘЫЛЪЯР, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Яңыбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 117 км һәм Ҡыуандыҡ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнб. табан 24 км алыҫлыҡта Оло Сик й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 87 кеше; 1959 — 133; 1989 — 107; 2002 — 114; 2010 — 98 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Ауылға...

ҠЫҘЫЛЪЯР, Илеш р‑нындағы ауыл

ҠЫҘЫЛЪЯР, Илеш р‑нындағы ауыл, Яңы Айыу а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 35 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 142 км алыҫлыҡта Миңеште й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 167 кеше; 1959 — 121; 1989 — 210; 2002 — 214; 2010 — 185 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...

ҠЫҘЫЛЪЯР, Өфө р‑нындағы ауыл

ҠЫҘЫЛЪЯР, Өфө р‑нындағы ауыл, Ҡыҙылъяр а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Өфө т. юл ст. Көнб. табан 25 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 2222 кеше; 1920 — 1935; 1939 — 1296; 1959 — 633; 1989 — 1527; 2002 — 1569; 2010 — 1615 кеше. Урыҫтар, татарҙар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар...

ҠЫҘЫЛЪЯР, Яңауыл р‑нындағы ауыл

ҠЫҘЫЛЪЯР, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Мәсәғүт а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 45 км алыҫлыҡта Гәрәй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 682 кеше; 1920 — 946; 1939 — 439; 1959 — 358; 1989 — 215; 2002 — 183; 2010 — 121 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Клуб бар. Ауылға 18 б....

ҠЫЙ ҮЛӘНДӘРЕ

ҠЫЙ ҮЛӘНДӘРЕ, билдәле бер участкаларҙа үҫеүе кәрәкмәгән ҡырағай һәм культуралы үҫемлектәр. 30 меңдән ашыу төрө билдәле, яҡынса 2 меңе киң таралған. Башҡортостанда 400‑ҙән ашыу төрө теркәлгән, яҡынса 50‑һе бөтә ерҙә осрай. Орлоғо күп була (бер үҫемлеккә бер нисә мең орлоҡ), орлоҡтары тупраҡта оҙаҡ...

ҠЫЙҒАҘЫ, Асҡын р‑нындағы ауыл

ҠЫЙҒАҘЫ, Асҡын р‑нындағы ауыл, Петропавловка а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 18 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 110 км алыҫлыҡта Тушҡыр й. (Тере Танып й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1587 кеше; 1920 — 1433; 1939 — 987; 1959 — 1005; 1989 — 696; 2002 — 640; 2010 —...

ҠЫЙҒАҘЫТАМАҠ, Мишкә р‑нындағы ауыл

ҠЫЙҒАҘЫТАМАҠ, Мишкә р‑нындағы ауыл, Мишкә а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 10 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 112 км алыҫлыҡта Соҡаяҙ й. (Бөрө й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 687 кеше; 1920 — 1111; 1939 — 893; 1959 — 771; 1989 — 276; 2002 — 228; 2010 — 184 кеше. Башҡорттар...

ҠЫЙҒЫ РАЙОНЫ

ҠЫЙҒЫ РАЙОНЫ, БР‑ҙың төньяҡ‑ көнсығыш өлөшөндә урынлашҡан. Төньяҡта — Мәсетле, төньяҡ‑көнсығышта — Балаҡатай р‑ндары, көньяҡ‑ көнсығышта — Силәбе өлк., көньяҡ‑ көнбайышта — Салауат, көнбайышта Дыуан р‑ндары м‑н сиктәш. 1930 й. 20 авг. Үрге Ҡыйғы р‑ны булараҡ ойошторола, район составына Мәсәғүт кантоны...

ҠЫЙҒЫ, йылға

ҠЫЙҒЫ, йылға, Әй й. уң ҡушылдығы. Ҡыйғы р‑ны Иҙрис а. төньяҡ‑көнсығышҡа табан 3 км алыҫлыҡта башлана. Шул уҡ район буйлап төньяҡ‑көнсығыштан көньяҡ‑көнбайышҡа табан аға, Тёплый Ключ а. янында төньяҡ‑көнбайышҡа борола һәм Әй й. (тамағынан 170 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 87 км, басс. майҙаны 1270 км2....

ҠЫЙМАҠ

ҠЫЙМАҠ, й ә м ә к, төрки ҡәбиләләр берләшмәһе. 7—8 бб. Иртыш й. эргәһендә барлыҡҡа килгән, тип фараз ителә. 9—11 бб. урта быуат авторҙары (Масуди, Гардизи һ.б.) хеҙмәттәрендә телгә алыналар. 9 б. аҙ. Ҡыймаҡҡағанатын ойошторғандар. 9—13 бб. Көньяҡ Себер, Урта Азия һәм Урал буйы терр‑яһында йәшәгәндәр....

ҠЫЙМАҠ ҠАҒАНАТЫ

ҠЫЙМАҠ ҠАҒАНАТЫ, 9 б. аҙағында — 10 б. башында көнбайышта Волга й. алып көнсығышта Алтайға һәм Иртыш й. тиклем, төньяҡта Көньяҡ Уралдан башлап көньяҡта Ете йылғаға тиклем ерҙе үҙ эсенә алған дәүләт. Көнсығыш төрки (ҡара: Төрки ҡағанаты) һәм Уйғыр ҡағанаттары тарҡалғандан һуң, төрки ҡәбиләләр берләшмәләре...

Список материалов