Список материалов
ПАНКРЕАТИТ
ПАНКРЕАТИТ (гр. paјnkreas — ашҡаҙан аҫты биҙе), ашҡаҙан аҫты биҙенең шешеүе. Киҫкен П. (КП) һәм хроник П. (ХП) айырыла. Сәбәптәре: бауырҙан тыштағы үт сығарыу юлдары ауырыуҙары; токсиндар, алкоголь һәм уның суррогаттары тәьҫире, травмалар һ.б. КП төп клиник сағылышы — уратып көслө эс ауыртыу, ҡоҫоу...
ПАНОВ Александр Константинович
ПАНОВ Александр Константинович (1.5.1940, Чкалов өлк. Григорьевка утары — 28.1.2015, Стәрлетамаҡ ҡ.), инженер‑механик. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1991). Техник ф. д‑ры (1988), проф. (1990). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1990). С.М.Киров ис. Ҡазан химик технология ин‑тын тамамлағандан һуң (1967) “Авангард”...
ПАНОВ Николай Михайлович
ПАНОВ Николай Михайлович (23.5.1951, Райчихинск ҡ. — 16.6.2021, Стәрлетамаҡ ҡ.), актёр. РФ‑тың (1999) һәм БАССР‑ҙың (1986) атҡаҙанған артисы, БР‑ҙың халыҡ артисы (1991). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1982). Н.К.Крупская исемендәге Республика драма театры эргәһендәге театр студияһын тамамлағандан һуң...
ПАНТЕЛЕЕВ Александр Васильевич
ПАНТЕЛЕЕВ Александр Васильевич (7.4.1932, Великие Луки ҡ. — 31.7.1990, Вологда ҡ.), сценограф, рәссам. РСФСР‑ҙың (1974) һәм БАССР‑ҙың (1966) атҡ. рәссамы. Рәссамдар союзы ағзаһы (1956). Башҡ. театр‑художество уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1953; педагогтары Р.У.Ишбулатов, А.Э.Тюлькин) 1‑се урта мәктәптә...
ПАНТЕЛЕЕВА Катарина Андреевна
ПАНТЕЛЕЕВА Катарина Андреевна (29.8.1987, Белорет ҡ.), спортсы. Пуля менән атыу б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2006). “Металлург” (Белорет; тренеры В.И. Зеркин) спорт клубы, 26‑сы СДЮСШОР (Өфө; тренеры В.Б.Гулак) тәрбиәләнеүсеһе. Үҫмер спортсылар һәм ҡыҙҙар араһында Рәсәй беренселеге...
ПАНТЕЛЬКИН Анатолий Александрович
ПАНТЕЛЬКИН Анатолий Александрович [15.9.1919, АСБР‑ҙың Юрматы кантоны Кирюшкин а. (БР‑ҙың Фёдоровка районы) — 14.3.1945, Венгрия], лётчик, майор (1945). Советтар Союзы Герой (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Осоусылар хәрби авиация мәктәбен тамамлаған (Сталинград ҡ., 1941). 1936—39 йй. Стәрлетамаҡ ҡ....
ПАНТУХ Борис Израйлевич
ПАНТУХ Борис Израйлевич (10.10. 1941, Рыбинск ҡ. — 6.10.2000, Чайковский ҡ.), химик‑технолог. Техник ф. д‑ры (1987). БАССР‑ҙың атҡ. химигы (1985), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Ярославль технология ин‑тын тамамлаған (1964). 1967 й. алып Стәрлетамаҡ нефтехимия з‑дында эшләй: лаб. нач., 1980—82 йй....
ПАНТЮРКИЗМ
ПАНТЮРКИЗМ, нигеҙен төрки халыҡтарҙы бер милләткә берләштереү идеяһы тәшкил иткән ижт.‑сәйәси доктрина. 19 б. аҙ. төрки‑мосолман зыялылары мөхитендә яралған; йәдитселектә мәҙәни‑ағартыу этабының формалашыуы һәм барлыҡ төрки халыҡтарҙың мәҙәни һәм милли берҙәмлеге идеяһын күтәреп сыҡҡан И.М. Гаспринский...
ПАНФИЛОВ Александр Вячеславович
ПАНФИЛОВ Александр Вячеславович (3.6.1959, БАССР‑ҙың Ҡалтасы р‑ны Надеждин а.), хәрби эшмәкәр. Рәсәй Федерацияһы Геройы (2002). Техник ф. д‑ры (2001), проф. (2005). РФ‑тың атҡ. фән эшмәкәре (2007). Ген.‑майор (2007). Төньяҡ Кавказдағы хәрби хәрәкәттәрҙә (1999—2004) ҡатнашыусы. А.И.Лизюков ис. Һарытау...
ПАНЧ Петро
ПАНЧ Петро (ысын исеме Панченко Пётр Иосифович; 22.6.1891, Харьков губ. Валки ҡ. — 1.12.1978, Киев), яҙыусы. “Сысҡан оялары” (“Мышиные норы”; 1926), “Зәңгәр эшелондар” (“Голубые эшелоны”; 1928), “Төндө ҡамау” (“Осада ночи”; 1935), “Александр Пархоменко” (1939), “Украинаның ҡайнауы” (“Клокотала Украина”;...
ПАНЧЕНКО Владислав Яковлевич
ПАНЧЕНКО Владислав Яковлевич (15.9.1947, Барановичи ҡ.), физик. РФА акад. (2008), БР ФА‑ның почётлы акад. (2016), физика‑матем. ф. д‑ры (1990), проф. (1994). РФ‑тың атҡ. фән эшмәкәре (1997). МДУ‑ны тамамлаған (1971). 1985 й. алып РФА‑ның Лазер һәм мәғлүмәт технологиялары проблемалары ин‑тында (1992 й....
ПАР БАҪЫУЫ
ПАР БАҪЫУЫ, п а р, бөтә вегетация осоронда йәки уның бер өлөшөндә үҫтерелеүсе культураларҙан азат булған, яҡшы ашланған, ентекләп эшкәртелгән һәм ҡый үләндәренән таҙартылған сәсеү әйләнеше баҫыуы. Тупраҡта дым, туҡланыуҙың хәрәкәтсән элементтары һаҡланыу, тупраҡты ҡый үләндәренән, ауырыу тыуҙырыусылар...
ПАРА‑СКИ
ПАРА‑СКИ п а р а ш ю т - т а у с а ң ғ ы һ ы б ‑ с а и к е б ә й г е, парашют спорты төрө, тау битенә аныҡ төшөү б‑са һикереүҙе һәм гигант слаломды үҙ эсенә ала. Башҡортостанда 20 б. 90‑сы йй. уртаһынан үҫешә. Респ. 1995 й.,2010– 12 йй. — Рәсәй кубоктары, 1998— 99 йй, 2001—07 йй., 2009 й. Рәсәй чемпионаттары...
ПАРАБОЛИК ТИГЕҘЛӘМӘЛӘР
ПАРАБОЛИК ТИГЕҘЛӘМӘЛӘР, айырым сығарылмалы һәм коэф. матрицаһы ыңғай билдәләнгән дифференциаль тигеҙләмәләр класы. Йылы үткәреүсәнлек, диффузия, шыйыҡлыҡты һәм газды фильтрлау һ.б. стационар булмаған процестарҙы һүрәтләй. Башҡортостанда 20 б. 80‑се йй. алып П.т. теорияһының ҡайһы бер аспекттары б‑са...
ПАРАДИГМА
ПАРАДИГМА (гр. parádeigma — миҫал, өлгө), бер‑береһенә ҡапма‑ҡаршы ҡуйылған һәм ш. уҡ ваҡытта дөйөм билдәләре йәки ассоциатив мөнәсәбәттәренең барлығы б‑са берләшкән лингв. берәмектәр класы. Тел кимәленә А.В.Панфилов бәйле П. морфол., лексик, һүҙьяһалыш һәм синтаксик төрҙәре айырыла. Морфол. П. — грамматик...
ПАРАЗИТАР АУЫРЫУҘАР
ПАРАЗИТАР АУЫРЫУҘАР, кешенең, хайуандарҙың һәм үҫемлектәрҙең паразиттар тыуҙырған ауырыуҙар төркөмө.
Кешенең П.а. Медицинала П.а. иң ябайҙар (протозойлылар йәки протозооздар), гельминттар (гельминтоздар), ш. уҡ быуынтығаяҡлылар (энтомоздар һәм акароздар) тыуҙырған ауырыуҙар инә. Тыуҙырыусының ауырыу...
ПАРАЗИТОЛОГИЯ
ПАРАЗИТОЛОГИЯ (паразиттар һәм ...логия), паразиттарҙы, уларҙың хужалары һәм тирә‑яҡ мөхит м‑н үҙ‑ара мөнәсәбәтен, ш. уҡ паразитар ауырыуҙарҙы һәм улар м‑н көрәш сараларын өйрәнгән фән. Паразиттарҙың булмышына ҡарап, фитопаразитология (паразит үҫемлектәрҙе, вирустарҙы, бактерияларҙы, бәшмәктәрҙе һәм...
ПАРАЗИТТАР
ПАРАЗИТТАР (гр. parásitos — әрәмтамаҡ), икенсе төрҙәр иҫәбенә йәшәгән организмдар. П. облигат, йәки мотлаҡ (вирустар, переноспоралылар, таҫма ҡорттар, тут бәшмәктәре һ.б.), һәм факультатив, йәки мотлаҡ булмаған (күп һанлы бактериялар, дейтеромицеттар һ.б.), ваҡытлыларға, хужаға туҡланыу өсөн һөжүм итеүсе...
ПАРАЛИМПИЯ УЙЫНДАРЫ
ПАРАЛИМПИЯ УЙЫНДАРЫ, терәк‑хәрәкәт аппараты зарарланған һәм күреү һәләтен юғалтҡан инвалидтар өсөн бөтә донъя спорт ярыштары. Олимпия уйындарынан һуң ш. уҡ спорт ҡоролмаларында үткәрелә. Тәүге йәйге паралимпия уйындары Италияла (Рим, 1960), ҡышҡыһы Швецияла (Эрншёльдсвик ҡ., 1976) уҙғарыла. 1964 й....
ПАРАМЕТРҘАРҘЫ БАҺАЛАУ
ПАРАМЕТРҘАРҘЫ БАҺАЛАУ, билдәһеҙ параметрҙы үлсәү хаталарының ихтимал бүленеше т‑дағы фараздар моделен файҙаланып, һайланманың ҡиммәттәре б‑са яҡынса билдәләү. П.б. маҡсаты — осраҡлы яңылышыуҙарға дусар булған бер иш күҙәтеүҙәрҙең һөҙөмтәләре б‑са физик, техник, иҡт. һ.б. параметрҙарҙы билдәләү. П.б....
