Список материалов
ПИСАРЕВ Алексей Афанасьевич
ПИСАРЕВ Алексей Афанасьевич (20.8.1909, С.‑Петербург — 19.9.1960, шунда уҡ), балет артисы, педагог. БАССР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1947). Ленинград хореография уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1928; педагогы В.И.Пономарёв) 1950 й. тиклем С.М.Киров ис. Ленинград опера һәм балет театры солисы, бер үк ваҡытта...
ПИСАРЕВ, Шаран р-нындағы ауыл
ПИСАРЕВ, П и с а р е в ‑ Н и к о л ь с к и й, Шаран р‑нындағы ауыл, Писарев а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 25 км һәм Туймазы т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 55 км алыҫлыҡта Тиләгәҙе й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 263 кеше; 1920 — 334; 1939 — 496; 1959 — 184; 1989 — 402; 2002 — 332;...
ПИСЕМСКИЙҘАР
ПИСЕМСКИЙҘАР, дворяндар нәҫеле. Өфө тармағына нигеҙ һалыусы — Венедикт (Бишенсе) П., баяр балаларынан. 1603 й. Соҡалаҡ й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында 25 сирек ер алған, 1630 й. унда алпауыт ауылы барлыҡҡа килгән. Уның улы Гаврила Венедиктович П. (?—1687), 1630 й. түләүле хәрби хеҙмәткә (поместье һәм...
ПИТЯКОВ, Бөрө р-нындағы ауыл
ПИТЯКОВ, Бөрө р‑нындағы ауыл, Иҫке Петров а/с үҙәге. Район үҙәгенән К. 22 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 117 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 671 кеше; 1920 — 763; 1939 — 809; 1959 — 581; 1989 — 661; 2002 — 625; 2010 — 615 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы,...
ПИЧУГИН Юрий Александрович
ПИЧУГИН Юрий Александрович (8.1.1923, Өфө — 3.2.2000, Мә.скәүҡ.), хәрби эшмәкәр. Ген.‑полковник (1984). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Ф.Э. Дзержинский ис. Артиллерия‑инженерия акад. тамамлаған (Мәскәү, 1953). 1941 й. алып Совет Армияһында. 1942 й. башлап Брянск, Үҙәк, 1—3‑сө Белоруссия фронттарының. 61‑се...
ПИЩАЕВ Геннадий Михайлович
ПИЩАЕВ Геннадий Михайлович (30.7.1927, БАССР‑ҙың Мәләүез р‑ны Ергән ҡсб), йырсы (лирик тенор). РСФСР‑ҙың атҡ. артисы (1965). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1963). Башҡ. музыка уч‑щеһында уҡыған (1945—48; А.Чернов‑Шер класы). Мәскәү консерваторияһын тамамлағандан һуң (1953; С.П.Юдин класы) 1995 й. тиклем...
ПЛАЗМА
ПЛАЗМА ф и з и к а һ ә м х и м и я л а, матдәнең дүртенсе хәле, ыңғай һәм кире зарядтарҙың тығыҙлығы ғәмәлдә бер тигеҙ булған өлөшләтә йәки тулыһынса ионлашҡан газ. П. магнитлы гидродинамика генераторҙарында, газ разрядлы яҡтылыҡ сығанаҡтарында, лазерҙарҙа, плазмалы технологияларҙа (материалдарҙы...
ПЛАЗМИДТАР
ПЛАЗМИДТАР, бактерияларҙың хромосомаға инмәгән генетик структуралары, улар бактериаль хромосоманан башҡа ирекле рәүештә тереклек итеүгә йәки уға интеграцияланыуға һәләтле. Мол. м. 106—108Д (1500— 400000 пар нуклеотид) булған ике епле ДНК‑ның түңәрәк молекулаһы булып тора. П. күҙәнәкле органоидтарҙың...
ПЛАКАТ
ПЛАКАТ (нем. Plakat), графика төрө; агитация, реклама, мәғлүмәт биреү йәки белем биреү маҡсатында алыҫтан күҙгә ташланып торорлоҡ итеп эшләнгән йыйнаҡ текслы һынлы сәнғәт әҫәре. П. һүрәтләү метафоралары, символдар ҡулланыла; шрифт, текстың нисек урынлашыуы, төҫтәрҙең хәл ителеше ҙур роль уйнай. Төҫ...
ПЛАКСИН Игорь Николаевич
ПЛАКСИН Игорь Николаевич (25.9. 1900, Өфө — 15.3.1967, Мәскәү), тау инженеры. Техник ф. д‑ры (1937), проф. (1934). СССР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1946). Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. Алыҫ Көнсығыш ун‑тын тамамлағандан һуң (Владивосток, 1926) СССР ФА‑ның Химия ин‑тында (Ленинград) эшләй, 1928 й. алып...
ПЛАНЕТАРИЙ
ПЛАНЕТАРИЙ, Ө ф ө ҡ а л а п л а н е т а р и й ы, фәнни‑ағартыу учреждениеһы, унда ярымсферик экранда (көмбәҙҙә) оптик‑механик проекторҙар һәм цифрлы технологиялар ярҙамында күк йөҙөнөң һәм йыһан объекттарының һүрәте төшөрөлә, Ер һәм Ғаләм т‑да лекциялар, аудиовизуаль программалар үткәрелә. П. 1964 й....
ПЛАНКТОН
ПЛАНКТОН (гр. рlanktós — гиҙеүсе), һыу ҡатламында тотороҡло хәлдә йәшәгән һәм һыу хәрәкәте м‑н күсереп йөрөтөлгән организмдар. Үҫемлек (фитопланктон) һәм хайуан (зоопланктон) П. айырып йөрөтәләр. Планктон организмдарға йөҙөүсәнлекте ваҡ йәки микроскопик үлсәмдәр, йәйелеү, бүлгеләнеү, төрлө үҫентеләр...
ПЛАНКТОН ХРИЗАМЁБАҺЫ
ПЛАНКТОН ХРИЗАМЁБАҺЫ (Chrisamoeba planctоnica), бер күҙәнәкле алтынһыу ылымыҡтар төрө. Диам. 4—5 мкм булған яңғыҙ күҙәнәкле, бүленгән ваҡытта диам. 70 мкм тиклем шар йәки эллипс һымаҡ лайлалы өйкөмгә туплана. Ризоподиялары йомшаҡ, ябай, һирәк осраҡта тармаҡлы. Хроматофоры ялғаш рәүешле, күҙәнәк көбө...
ПЛАНЛАШТЫРЫУ
ПЛАНЛАШТЫРЫУ, иҡтисад м‑н идара итеү формаһы. Макро‑ һәм микроиҡтисад үҫеш пландарын төҙөүҙән тора. Оҙайлығына бәйле — оҙаҡ ваҡытҡа бирелгән (5 йылдан ашыу), уртаса мөҙҙәтле (3—5 йыл), ҡыҫҡа ваҡытлы (3 йылға тиклем) һәм ағымдағы (1 йылдан кәм) П.; характерына бәйле — директив (мәжбүри башҡарыу) һәм...
ПЛАНО КАРПИНИ
ПЛАНО КАРПИНИ Джиованни дель (яҡынса 1180, башҡа мәғлүмәттәр б‑са, яҡынса 1185 — 1252), итальян сәйәхәтсеһе, монах. 1245 й. Монгол империяһына монголдар т‑да мәғлүмәт йыйыу өсөн ойошторолған тәүге европа миссияһын етәкләй. П.К. маршруты Волга буйы, Үҙәк Азия биләмәләре, Көньяҡ Урал далалары аша үтә....
ПЛАСТИЗОЛДӘР
ПЛАСТИЗОЛДӘР, паста барлыҡҡа килтергән полимерҙарҙың органик шыйыҡсаларҙағы концентрациялы дисперсияһы, унда йылытҡанда улар бүртә. Бүлмә т‑раһында ағыусанлығын һаҡлау һәләтенә бәйле техник (1—2 аҙ‑ нанан артмай) һәм тауар (6 айға тиклем) П. айырыла. П. составына башлыса эмульсион поливинилхлорид, винилхлорид...
ПЛАСТИК ДЕФОРМАЦИЯ
ПЛАСТИК ДЕФОРМАЦИЯ, ҡаты есемдең формаһы йәки уның үлсәмдәренең тыштан тәьҫир иткән көс туҡтағандан һуң юғалмаған үҙгәреүе. Иреү т‑раһына ҡарата һалҡын хәл‑ дәге (t≤0,4tиреү, кристаллик төҙөлөштөң дефекттары тупланыу һәм һығылмалылыҡтың кәмеүе иҫәбенә деформация ныҡлығының артыуына килтерә) һәм ҡыҙҙырмалы...
ПЛАСТИК МАЙҘАР
ПЛАСТИК МАЙҘАР, мазь йәки паста һымаҡ майлағыс материалдар. Аҙ көсөргәнештәрҙә йәки улар булмағанда ҡаты матдә үҙсәнлектәрен ала (формаһын һаҡлай, вертикаль өҫкө йөҙҙәрҙән ағып төшмәй), киҫкен мәлдә (структур каркастың ныҡлығы сигенән юғары; башлыса 0,1—0,5, һирәгерәк 2—3 кПа) тиксотроп әүерелештәр...
ПЛАСТИК МАССАЛАР
ПЛАСТИК МАССАЛАР, п л а с т м а с с а л а р, п л а с т и к т а р, полимерҙар нигеҙендәге материалдар, ҡуйы ағыусан хәлдә юғары т‑рала һәм баҫым аҫтында бирелгән форманы алырға, эксплуатация ваҡытында быяла һәм кристалл хәлендә лә уны һаҡларға һәләтле. Полимер составына һәм изделиелар формалаштырыуҙың...
ПЛАСТИК ХИРУРГИЯ
ПЛАСТИК ХИРУРГИЯ, өлөшләтә йәки тулыһынса юҡҡа сыҡҡан, тыумыштан формаһы боҙолған йәки зарарланған (травмалар, бешеү, операциялар, ауырыуҙар һ.б.) ағза һәм туҡымаларҙың, тыумыштан булған үҫеш кәмселектәренең (китек ирен, аңҡау ярығы һ.б.) анатомик бөтөнлөгөн, формаларын һәм функцияларын тергеҙеүгә,...
