Список материалов
САНГАЛОВ Юрий Александрович
САНГАЛОВ Юрий Александрович (28.4.1938, Горький ҡ.), химик. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1991), химия ф. д‑ры (1981), проф. (1986). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1988), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1976). Горький ун‑тын тамамлағандан һуң (1960) Полимерҙар химияһы һәм технологияһы ҒТИ‑нда (Дзержинск ҡ.) эшләй....
САНДАР, Нуриман р‑нындағы ауыл
САНДАР, Нуриман р‑нындағы ауыл, Ҡыҙыл Шишмә а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 15 км һәм Иглин т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 65 км алыҫлыҡта Ҡариҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 26 кеше; 1920 – 13; 1939 – 330; 1959 – 1709; 1989 – 360; 2002 – 289 кеше. Татарҙар, урыҫтар йәшәй. Фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...
САНДУРСКИЙ Богуслав Флорионович
САНДУРСКИЙ Богуслав Флорионович (2.1.1930, Украина ССР‑ының Яңы Бубновка а. — 4.11.2020, Өфө ҡ.), хужалыҡ эшмәкәре. РСФСР Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡаҙанған хеҙмәткәре (1990), РФ‑тың атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре (1991), БАССР‑ҙың атҡаҙанған нефтсеһе (1980), РФ‑тың почётлы...
САНЖАРОВКА, Шишмә р‑нындағы ауыл
САНЖАРОВКА, Шишмә р‑нындағы ауыл, Алкин а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Шишмә т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 7 км алыҫлыҡта Кәкрекүл (Дим й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 449 кеше; 1959 – 207; 1989 – 172; 2002 – 149 кеше. Урыҫтар, украиндар йәшәй. Халҡы “Салауат ис. агрохужалыҡ” ЯСЙ‑нда эшләй....
САНИТАРИЯ АВИАЦИЯҺЫ
САНИТАРИЯ АВИАЦИЯҺЫ, махсусашығыс медицина ярҙамы хеҙмәте; һауа һәм ер өҫтө санитария транспорт сараларын файҙаланып, алыҫ райондарҙағы халыҡҡа юғары квалификациялы ашығыс һәм планлы консультатив мед. ярҙамы күрһәтә (табиптарҙы, ҡан һәм уның компоненттарын, тиҙ мед. йөктәрен килтерә, ауырыуҙарҙы үҙәк...
САНИТАРИЯ‑ЭПИДЕМИОЛОГИЯ ХЕҘМӘТЕ
САНИТАРИЯ‑ЭПИДЕМИОЛОГИЯ ХЕҘМӘТЕ, санитария‑эпидемиология күҙәтеүе, санитария‑иҫкәртеү һәм эпидемияға ҡаршы саралар эшләгән һәм үткәргәндәүләт органдары һәм учреждениелары системаһы. Өфө губ. С.‑э.х. земство медицинаһының бер структураһы булараҡ 19 б. 2‑се ярт. формалаша башлай. 1910 й. өйәҙ һәм ҡала...
САНЙЫН 2-се, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
САНЙЫН 2-се, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Молокан а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Ермолаевка т. юл ст. К.‑Көнб. табан 22 км алыҫлыҡта Санйын й. (Оло Юшатыр й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 247 кеше; 1959 – 142; 1989 – 140; 2002 – 176 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй. Башланғыс мәктәп, фельдшер‑акушерлыҡ...
САНКТ-ПЕТЕРБУРГ
САНКТ-ПЕТЕРБУРГ, Рәсәй Федерацияһы субъекты. РФ‑тың төньяҡ-көнбайышында Балтик диңгеҙенең Фин ҡултығы ярында, Нева й. буйында урынлашҡан. 1703 й. Пётр Iтарафынан нигеҙ һалына. 1712—1918 йй. Рәсәй империяһының баш ҡалаһы һәм Рәсәй императорҙарының резиденцияһы. 1703 й. алып С.‑П., 1914 й. — Петроград,...
САННИКОВ Геннадий Прокопьевич
САННИКОВ Геннадий Прокопьевич (18.1.1942, Өфө), тренер. Конькиҙа шыуыу спорты б‑са РСФСР‑ҙың атҡ. тренеры (1990) һәм респ. категориялы судья (1972). РФ‑тың физик культура һәм спорт отличнигы (2002). Ҡаҙағстан физик культура ин‑тын тамамлағандан һуң (Алма‑Ата, 1967) Башҡ. физик культура техникумында...
САННИКОВ Рәшит Хәйбулла улы
САННИКОВ Рәшит Хәйбулла улы (24.3.1942, БАССР‑ҙың Салауат р‑ны Ҡалмаҡҡол а.), инженер‑нефтсе. Техник ф. д‑ры (2005), проф. (2007). БР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1998). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1964) шунда уҡ эшләй. Фәнни эшмәкәрлеге быраулау өлкәһендәге тикшеренеүҙәргә бәйле. С. тарафынан быраулағанда, ш. иҫ....
САНЪЯРОВА Миңлегөл Әһелмөхәмәт ҡыҙы
САНЪЯРОВА Миңлегөл Әһелмөхәмәт ҡыҙы [9.9.1929, БАССР-ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Үзбәк а. (БР-ҙың Ғафури р-ны)], Соц. Хеҙмәт Геройы (1975). 1942 й. алып Ғафури һәм Ҡырмыҫҡалы р-ндарында эшләй, 1957–84 йй. 3-сө төҙөлөш тресы ташсыһы. “Мир” Башҡ-н сәнәғәт-сауҙа тегеү фирмаһын, Матбуғат йортон, Өфө полиграфкомбинатын,...
САҢ ҺУРҒЫС
САҢ ҺУРҒЫС, төрлө предметтарҙың өҫтөндәге бысраҡтарҙы еүешләп йәки еүешләмәйенсә һауа ағымының динамик тәьҫире м-н таҙартыу һәм саңды һауанан саң йыйғыс эсенә айырып алыу өсөн ҡоролма. Төҙөлөшө б-са иҙәнгә ҡуйыла торған (тура ағымлы, өйөрмәле), ҡулда йөрөтмәле, арҡаға элмәле, автомобилдәр өсөн һәм щётка-С.һ.,...
САҢҒЫ
САҢҒЫ, башҡорттарҙа традиционҡышҡы йөрөү сараһы. С. төп төрҙәре: ҡалтағай һәм боҫҡаҡлы С. Ҡалтағай башлыса көндәлек тормошта, һунарҙа (ҡыш башында йә иртә яҙҙа ҡаты ҡар өҫтөнән йөрөү өсөн) файҙаланылған. Һунар ҡалтағайҙары бер ни тиклем киңерәк һәм оҙонораҡ эшләнгән, алдан элмәкле тишек (уға тапалған...
САҢҒЫ БУЙЫНСА ИКЕБӘЙГЕ
САҢҒЫ БУЙЫНСА ИКЕБӘЙГЕ, саңғы ярышы һәм трамплиндан саңғыла һикереүҙе үҙ эсенә алған спорт төрө. Башҡортостанда С.б.и. 20 б. 30‑сы йй. уртаһынан үҫешә. Артабанғы үҫеше 1962 й. Өфөлә “Трамплин” спорт комплексы асылыу м‑н бәйле. 60‑сы йй. башында Өфөлә “Локомотив”, “Спартак”, “Хеҙмәт” ДСО‑лары эргәһендә...
САҢҒЫ ЯРЫШЫ
САҢҒЫ ЯРЫШЫ, спортсыларға саңғыла үтер өсөн бирелгән араны ваҡытҡа үтә торған спорт төрө. С.я. классик һәм ирекле стилдәр айырыла. Башҡортостанда С.я. 20 б. 20‑се йй. башынан үҫешә. 1935 й. Өфө—Ырымбур—Өфө маршруты б‑са (оҙонлоғо 1120 км), 1936 й. Өфө—Пермь—Киров—Ҡазан—Горький маршруты б‑са (1938 км)...
САҢҒЫТАУ
САҢҒЫТАУ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Бөрйән р‑ны буйлап Ағиҙел й. киңлек бүлеменән Ҡуҡрауыҡ й. (Ағиҙел ҡушылдығы) тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 10 км, киңлеге 1—4 км, абс. бейеклеге 655 м. Бейеклектәре 599—655 м булған 3 түбәһе бар. Рельефы тәпәш таулы; көнсығыш...
САПАЙ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл
САПАЙ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл, Ҡыҙрас а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Дәүләкән т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 47 км алыҫлыҡта Сәрмәсән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 754 кеше; 1920 – 663; 1939 – 564; 1959 – 423; 1989 – 377; 2002 – 426 кеше. Башҡорттар йәшәй. Халҡы “Төбәк-Агро” ЯСЙ‑нда эшләй. Башланғыс...
САПАШ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
САПАШ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Бағаҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 20 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 119 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 298 кеше; 1920 – 321; 1939 – 222; 1959 – 196; 1989 – 199; 2002 – 218 кеше. Мариҙар йәшәй. Халҡы “Колос” крәҫтиән (фермер) хужалығында...
САПЕЛЬНИКОВ Валерий Михайлович
САПЕЛЬНИКОВ Валерий Михайлович (27.5.1939, Рязань өлк. Кадом ҡсб), инженер-электроник. Техник ф. д-ры (1998), проф. (2000). РФ-тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм-ре (2000). Рязань радиотехника ин-тын тамамлағандан һуң (1961) 1964 й. тиклем һәм 1973 й. алып БДУ-ла, 1964–73 йй. ӨНИ-лә, 2000 й. –...
САПРОТРОФТАР
САПРОТРОФТАР (гр. sapros — серек һәм trophe — аҙыҡ, туҡланыу), үле үҫемлектәр, хайуандар һәм уларҙың органик ҡалдыҡтары м‑н туҡланған гетеротроф организмдар. Башҡортостанда киң таралған. С. бактериялар, бәшмәктәр, сапрофиттар (паразит сәскәле үҫемлектәр һәм ҡайһы бер ылымыҡтар) инә, хайуандар араһында С....
