Список материалов
СӘС БИҘӘҮЕСТӘРЕ
СӘС БИҘӘҮЕСТӘРЕ, ҡатын‑ҡыҙҙың байрам, йола һәм көндәлек кейеменә (ҡара: Башҡорт кейеме) өҫтәмә: ҡаралыҡтар, елкәлектәр, сәсмәүҙәр һ.б. Традицион биҙәүестәр комплексына ингәндәр, төбәк үҙенсәлеге м‑н айырылған. С.б. киң таралған төрҙәренә йөн ептән йәки ат ҡылынан үрелгән, таҫма йә бауҙан яһалған, төрлө...
СӘСӘК
СӘСӘК, Poxviridae ғаиләһе вирустары тыуҙырған кеше һәм хайуандарҙың киҫкен инфекцион ауырыуы.
Кеше С. Натураль С. — кешегә генә хас булған айырыуса ҡурҡыныс вирус ауырыуы. Тыуҙырыусылары — РНК‑лы вирустар, тышҡы мөхиттә тотороҡлолар. С. (был ауырыуҙы үткәргән һәм вакцинацияланғандарҙы иҫәпкә алмағанда)...
СӘСӘН
СӘСӘН (фаразланыуынса, монгол теленән цэцэн — аҡыллы), башҡорттарҙа шағир‑импровизатор; ауыҙ‑тел ижадын яҡшы белгән һәм уны башҡаларға еткергән (башҡарған) кеше; үҙендә ошо ике башланғысты берләштергән сәсән‑импровизатор. Ижади һәләтенә, башҡарыу үҙенсәлегенә, ваҡытына һәм урынына ҡарап С. әҫәрҙәрҙе...
СӘСӘНИӘ Эльмира Йыһанбай ҡыҙы
СӘСӘНИӘ (Сәсәнбаева) Эльмира Йыһанбай ҡыҙы [27.8.1950, БАССР‑ҙың Маҡар р‑ны Маҡар а. (БР‑ҙың Ишембай р‑ны)], шағирә. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1992). 1970—78 йй. “Сода” ПБ‑нда эшләй. “Рәхмәт һүҙе” исемле тәүге китабы 1983 й. сыға. “Илгиҙәр” (1990), “Моң Тәңре” (1996), “Ваҡыт әйләнеше” (2001) һ.б. шиғырҙар...
СӘСӘТМӘ
СӘСӘТМӘ, б ы у м а й ү т ә л, кешененең киҫкен инфекцион ауырыуы. С. тыуҙырыусы — Bordetella (Hаemophilus) pertussis бактериялары, тышҡы мөхиттә тотороҡһоҙ, дезинфекциялау саралары, ҡояш нурҙары һ.б. тәьҫирендә үлә. С. яңы тыуған һәм мәктәпкәсә йәштәге балалар тиҙ бирешеүсән. Һауа аша йоға. Ауырыуҙың...
СӘСЕҮ
СӘСЕҮ, орлоҡтар шытып сыҡһын өсөн уларҙы тупраҡтың өҫкө ҡатламдарына күмеү. С. ы с у л д а р ы үҫемлектәр биологияһын, үҫемлектәр тәрбиәләүҙе механизациялау кәрәклеген, уңыштың тәғәйенләнешен иҫәпкә алып һайлана. Башҡортостанда башлыса С. түбәндәге ысулдары ҡулланыла: иген культуралары үҫтергәндә —...
СӘСЕҮ ӘЙЛӘНЕШЕ
СӘСЕҮ ӘЙЛӘНЕШЕ, ваҡыт һәм баҫыуҙар б‑са а.х. культураларын һәм таҙа парҙы (ҡара: Пар баҫыуы) фәнни яҡтан нигеҙләп сиратлаштырыу. С.ә. нигеҙендә — сәсеү майҙандарының структураһы. С.ә. — игенселек системаһының үҙәк звеноһы, уның бөтә элементтарын берләштерә (ер эшкәртеү һәм уны һыу эрозияһынан һәм дефляциянан...
СӘСКӘЛЕ ҮҪЕМЛЕКТӘР
СӘСКӘЛЕ ҮҪЕМЛЕКТӘР, я б ы ҡ о р л о ҡ л о л а р (Magnoliophyta йәки Angiospermae), ҡатмарлы төҙөлөшлө үҫемлектәр бүлеге. Бер өлөшлөләр һәм ике өлөшлөләр класын берләштерә. 250 меңгә яҡын төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда 1600‑ҙән ашыу төрө үҫә. Япраҡ ҡойоусы йәки мәңге йәшел ағастар,...
СӘСКӘСЕЛЕК
СӘСКӘСЕЛЕК, 1) декоратив үлән үҫемлектәрен ҡырҡып алыу, парктарҙа һәм баҡсаларҙа, скверҙарҙа ултыртыу, биналарҙы биҙәү өсөн үҫтереү; үҫемлекселек тармағы. Асыҡ (урындағы тәбиғәт‑климат шарттарына яраҡлашҡан күп йыллыҡ һәм бер йыллыҡ сәскә культуралары үҫтерәләр: флокс, шалфей, шыҡтым һ.б.) һәм ябыҡ...
СӘТӘЙ‑БӨРЙӘН, Миәкә р‑нындағы ауыл
СӘТӘЙ‑БӨРЙӘН, Миәкә р‑нындағы ауыл, Бикҡол а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 31 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнс. табан 31 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 308 кеше; 1920 — 345; 1939 — 217; 1959 — 222; 1989 — 322; 2002 — 313; 2010 — 268 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы,...
СӘТЛӘҮЕК АҒАСЫ
СӘТЛӘҮЕК АҒАСЫ, у р м а н с ә т л ә ү е г е (Corylus), ҡайын һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 20 төрө билдәле, Евразияның һәм Төньяҡ Американың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда ябай С.а. үҫә. Күләгәгә сыҙамлы, япраҡ ҡойоусы бер өйлө ҡыуаҡ, бейеклеге 2—7 м, 60—80 йылға тиклем...
СӘТЛӘҮЕКСЕЛӘР
СӘТЛӘҮЕКСЕЛӘР, яры ҡанатлылар отрядына ҡараған быраулы бөжәктәр төркөмө. 1900‑гә яҡын төрө билдәле, БР‑ҙа яҡынса 10 төрө бар. Кәүҙәһе 1—5 мм, ҡайһы берҙәренеке 25 мм тиклем оҙонлоҡта, ҡара йәки көрән төҫтә, ҡорһағы ян‑яҡтан ҡыҫылған, эскә индерелгән йомортҡа һалғысы бар. Мыйыҡтары 13—18 быуынтыҡлы,...
СӘҮӘҘЕБАШ, Бүздәк р‑нындағы ауыл
СӘҮӘҘЕБАШ, С ә ү ә ҙ е, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Түреш а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 55 км алыҫлыҡта Сәүәҙе й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1417 кеше; 1920 — 1586; 1939 — 252; 1959 — 169; 1989 — 688; 2002 — 656; 2010 — 604 кеше. Татарҙар, башҡорттар...
СӘҮКИЯҘ, Тәтешле р‑нындағы ауыл
СӘҮКИЯҘ, Тәтешле р‑нындағы ауыл, Ҡәлмиәр а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 20 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 40 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 168 кеше; 1920 — 475; 1939 — 584; 1959 — 400; 1989 — 333; 2002 — 293; 2010 — 249 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп...
СӘФӘР, Учалы р‑нындағы ауыл
СӘФӘР, Учалы р‑нындағы ауыл, Сәфәр а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 24 км һәм “83‑сө километр” т. юл ст. Көнс. табан 1 км алыҫлыҡта Ҡурыуҙы й. (Уй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 1983 кеше; 1920 — 1762; 1939 — 1180; 1959 — 1229; 1989 — 1221; 2002 — 1349; 2010 — 1410 кеше. Башҡорттар...
СӘФӘРҒӘЛИН Ғилман Зәйнәғәли улы
СӘФӘРҒӘЛИН Ғилман Зәйнәғәли улы (15.10.1937, БАССР‑ҙың Бөрйән р‑ны Нәбиулла а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ исемле р‑ны Нәби а., — 1.8.2003, БР‑ҙың ш. уҡ исемле р‑ны Иҫке Собханғол а.), халыҡ йырсыһы. БАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1988). БАХИ‑ны (1963), Өфө сәнғәт уч‑щеһын (1969; Р.Р.Әхмәҙиева класы) тамамлаған....
СӘФӘРҒОЛ, Белорет р‑нындағы ауыл
СӘФӘРҒОЛ, Т у ғ а н а ш, Ҡ а ж а т, Белорет р‑нындағы ауыл, Инйәр а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 104 км һәм Инйәр т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 4 км алыҫлыҡта Инйәр й. буйында, Көньяҡ Урал ҡурсаулығы терр‑яһында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 118 кеше; 1920 — 127; 1939 — 158; 1959 — 161; 1989 — 126; 2002...
СӘФӘРҒОЛОВА Әлмира Әғзәм ҡыҙы
СӘФӘРҒОЛОВА Әлмира Әғзәм ҡыҙы (21.2.1961, Стәрлетамаҡ ҡ.), режиссёр. БР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2005). ӨДСИ‑не (1984; Р.Ғ.Хәби-буллин класы), Сәнғәт, мәҙәниәт һәм туризм хеҙм‑рҙәренең белемен күтәреү акад. (Мәскәү, 2006; А.А.Рубб класы) тамамлаған. 1984 й. алып Башҡ. филармонияһының муз.‑әҙәби лекторийы...
СӘФӘРОВ Альберт Тәлғәт улы
СӘФӘРОВ Альберт Тәлғәт улы (5.5. 1958, Өфө), тренер. Рәсәйҙең атҡ. тренеры (2000), биатлон б‑са СССР‑ҙың спорт мастеры (1979) һәм халыҡ‑ара категориялы судья (2003). БР‑ҙың атҡ. физик культура хеҙм‑ре (1999). Силәбе физик культура ин‑тын тамамлаған (1987). Гастелло Н.Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе...
СӘФӘРОВ Валерий Фидан улы
СӘФӘРОВ Валерий Фидан улы (21.6.1950, Хабаровск крайы Таскан а.), архитектор, педагог. БР‑ҙың атҡ. архитекторы (1992), РФ‑тың почётлы архитекторы (2010). Архитекторҙар союзы ағзаһы (1978). Тарих ф. канд. (2000). Мәскәү архитектура ин‑тын тамамлағандан һуң (1973) “Башкиргражданпроект” ин‑ты архитекторы,...
