Список материалов
СИРКӘҮ ИСТОРИОГРАФИЯҺЫ
СИРКӘҮ ИСТОРИОГРАФИЯҺЫ (православиела). Көньяҡ Уралда Урыҫ православие сиркәүе тарихын өйрәнеү 18 б. уртаһында башлана. И.В.Жуковский, П.И.Рычков, И.П.Фальк, В.М.Черемшанский хеҙмәттәрендә айырым мәғлүмәттәр тупланған. Материалдар ш. уҡ “Оренбургские губернские ведомости”, “Уфимские губернские ведомости”...
СИРКӘҮ-МӘХӘЛЛӘ МӘКТӘПТӘРЕ
СИРКӘҮ‑МӘХӘЛЛӘ МӘКТӘПТӘРЕ, Рәсәйҙәге башланғыс уҡыу йорттары. Мәхәллә училищелары урынына “Башланғыс халыҡ училищелары тураһында положение”ға (1864) ярашлы ойошторолалар. “Сиркә .-мәхәллә мәктәптәре тураһында ҡағиҙәләр” гә (1884) ярашлы эшләйҙәр. Изге Синод ҡарамағында булалар, уның, дәүләт ҡаҙнаһының,...
СИРКӘҮҘӘР
СИРКӘҮҘӘР, христиандарҙың культ биналары. Башҡортостанда иң тәүҙә православие ҡорамдарына нигеҙ һалына. С. 16 б. 2‑се ярт. — башлыса Өфө тирәләй һәм Ағиҙел й. үҙәнендә (ҡара: Богородский‑Өфө сиркәүе, Николай сиркәүе, Троица сиркәүе), 18 б. уртаһынан — тау заводтары торамаларында (ҡара: Воскресение сиркәүе);...
СИСИН Михаил Фёдорович
СИСИН Михаил Фёдорович (17.11. 1926, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Яңы Ивановка а. — 17.8.2009, Тверь өлк. Красное а., Мәскәүҙә ерләнгән), инженер‑технолог. Техник ф. д‑ры (1982). СССР‑ҙың нефть эшкәртеү һәм нефтехимия сәнәғәте отличнигы (1967). Б.В. һуғышында һәм 1945 й. совет‑япон һуғышында ҡатнашыусы....
СИТДИҠОВА (Ситдыҡова) Гүзәл Рамаҙан ҡыҙы
СИТДИҠОВА Гүзәл Рамаҙан ҡыҙы (10.6.1952, БАССР‑ҙың Белорет р‑ны Инйәр а.), яҙыусы. БР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (2007). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1995). Силәбе мәҙәниәт ин‑тын тамамлаған (1980). 1971 й. алып Белорет ҡ. төрлө уҡыу йорттарында эшләй, 1983 й. — “Урал” гәз. хеҙм‑ре (1986 й. бүлек мөдире,...
СИТДИҠОВА Әҙиә Хәбибулла ҡыҙы
СИТДИҠОВА Әҙиә Хәбибулла ҡыҙы (12.12.1913, Ҡазан губ. Мордва а. — 29.5.2000, Өфө), рәссам. БАССР‑ҙың халыҡ (1983) һәм атҡ. (1973) рәссамы. Рәссамдар союзы ағзаһы (1964). 1937—68 йй. Башҡ‑н художество фондында эшләй, 1957 й. фонд эргәһендәге художество студияһында уҡый (педагогы Р.М.Нурмөхәмәтов). Әҫәрҙәре...
СИТДИҠОВА Флүрә Булат ҡыҙы
СИТДИҠОВА Флүрә Булат ҡыҙы (1.12.1958, Октябрьский ҡ.), скрипкасы, педагог. Сәнғәт ғилеме канд. (2012), проф. (2012). РФ‑тың почётлы мәғариф өлкәһе хеҙм‑ре (2017), БР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2009). ӨДСИ‑не (1983; М.Е.Швайштейн класы), Ҡазан консерваторияһында ассистентура‑стажировканы (1987; Ф.П.Старателева...
СИТДЫҠОВ Гена Әхмәт улы
СИТДЫҠОВ Гена Әхмәт улы (22.1. 1934, Өфө — 20.7.1998, шунда уҡ), тау инженеры. Техник ф. д‑ры (1985), проф. (1993). БАССР‑ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (1980), БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1982). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1956) “Татнефтегазразведка” тресының (Ҡазан) өлкән инженеры, участка начальнигы. 1960 й....
СИТЕК
СИТЕК, башҡорт кейемендә йомшаҡ күндән тегелгән оҙон ҡуныслы традицион аяҡ кейеме. Ирҙәр һәм ҡатын‑ҡыҙ С. булған. Ирҙәрҙеке — ҡара йә һоро, ҡатын‑ҡыҙҙыҡы төрлө төҫтән (йәшел, һары, ҡыҙыл) булған.__ Ҡатын‑ҡыҙ С. ҡайылған йөйҙәр, күн аппликация м‑н биҙәлгән, йыш ҡына контурлы сигеү м‑н аралаштырылған....
СИТКӘ КИТЕП ЭШЛӘҮ
СИТКӘ КИТЕП ЭШЛӘҮ, крәҫтиәндәрҙең ваҡытлыса эшләү өсөн даими йәшәгән урынынан сәнәғәт һәм а.х. үҫешкән райондарға китеүе. 17 б. барлыҡҡа килеп, Крәҫтиән реформаһынан һуң үҫеш алған. Башҡортостанда киң таралған ситтәге кәсептәр булып алпауыт имениеларында һәм хәлле крәҫтиәндәр хужалығында миҙгелле баҫыу...
СИФАТ
СИФАТ, исемдән килгән предметтың, ваҡиғаның йәки башҡа берәй билдәнең даими билдәһен (сифатын, үҙенсәлеген) аңлатҡан һүҙ төркөмө. Башҡорт телендә төп һәм шартлы сифат була. Төп С. предмет һәм күренештәрҙең тәбиғәтенә хас булған билдәләрҙе аңлата: төҫ, мәҫ., “ҡыҙыл”, “алһыу”; кеше һәм хайуандарҙың физик...
СИФИЛИС
СИФИЛИС, хроник, системалы ҡабатланып торған йоғошло ауырыу, башлыса енси юл аша йоға. Тыуҙырыусыһы — Treponema pallidum (төҫһөҙ трепонема). Инфекция көнкүреш йәки трансплацентар (тыумыштан бул- ған С.) юл м‑н йоғоуы мөмкин. Беренсел (6—8 аҙна), икенсел (2— 5 йыл) һәм өсөнсөл (бер нисә йылдан унлаған...
СИХОНКИН, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
СИХОНКИН, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Ҡабаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 20 км һәм Ҡабаҡ т. юл ст. К.‑Көнб. табан 4 км алыҫлыҡта Иштиле й. (Өршәк й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1115 кеше; 1920 — 1379; 1939 — 1531; 1959 — 1266; 1989 — 806; 2002 — 896; 2010 — 891 кеше. Сыуаштар йәшәй...
СИХЫР
СИХЫР, ҡ а р а м а г и я, объектҡа негатив биоэнергетик йоғонто яһап, уның гармонияһын боҙоу, өҙөү маҡсатын ҡуйған (үлем, ауырыу, рух төшөнкөлөгө саҡырыу, ғаилә боҙоу һ.б.) йолалар. Аҡ магиянан айырмалы рәүештә, С. башҡарыусы (сихырсы) ярҙам һорап яуыз ендәргә, ҡара көстәргә мөрәжәғәт итә, шуға ла С....
СКАЛДИН Олег Алексеевич
СКАЛДИН Олег Алексеевич (11.1. 1957, Өфө), физик. Физика‑матем. ф. д‑ры (1996), проф. (2001). БДУ‑ны тамамлаған (1983). 1976 й. алып Молекулалар һәм кристалдар физикаһы ин‑тында эшләй: 1992 й. башлап өлкән ғилми хеҙм‑р, 1994 й. — лаб. мөдире, бер үк ваҡытта 1989 й. алып БДУ‑ла уҡыта. Фәнни эшмәкәрлеге...
СКАЛОЗУБОВ Николай Лукич
СКАЛОЗУБОВ Николай Лукич (29.10.1861, Кострома ҡ. — 19.2.1915, Тубыл губ. Ҡурған ҡ.), агроном, этнограф. Пётр игенселек һәм урман акад. тамамлағандан һуң (Мәскәү, 1885) Красноуфимск өйәҙендә эшләй, 1894—1905 йй. Тубыл губ. агрономы. Себерҙә иген культуралары селекцияһы, май һығыу тармағы үҫеше мәсьәләләрен,...
СКАЛОН Антон Данилович
СКАЛОН Антон Данилович (1722, Лифляндия губ. — 1777, Себер губ. Усть‑Каменогорск ҡәлғәһе), хәрби эшмәкәр. Ген.‑поручик (1776). 1756— 63 йй. Ете йыллыҡ һуғышта, Крәҫтиәндәр һуғышын (1773—75) баҫтырыуҙа ҡатнашыусы. 1735 й. алып рус армияһында. 1765 й. башлап Себер сик һыҙығында драгун полкы командиры....
СКАРЛАТИНА
СКАРЛАТИНА (итал. scarlattina), киҫкен инфекцион ауырыу. Тыуҙырыусыһы: А төркөмөнә ҡараған гемолитик стрептококк, тышҡы мөхит шарттарына тотороҡло, дезинфекция саралары тәьҫирендә үлә. Йышыраҡ 3—10 йәштәге балалар ауырый. Типик (еңел, уртаса ауырлыҡта һәм ауыр) һәм атипик (юйылған, гипертоксик, экстрабуккаль)...
СКАУТИЗМ
СКАУТИЗМ (ингл. scout — разведчик), 7—21 йәшлек граждандарҙы тәбиғәтте танып белергә, һөнәрҙәргә өйрәтеү һәм уйындарҙан торған мәктәптән тыш тәрбиә системаһы. Төп маҡсаты — шәхестең физик, рухи һәм аҡыл яғынан үҫешенә булышлыҡ итеү. 1907 й. Бөйөк Британияла нигеҙ һалына. Рәсәйҙә малайҙар__өсөн тәүге...
СКАЧИЛОВ Владимир Анатольевич
СКАЧИЛОВ Владимир Анатольевич (6.7.1923, Өфө — 7.2.1996, шунда уҡ), терапевт. Мед. ф. канд. (1972). РСФСР‑ҙың (1978) һәм БАССР‑ҙың (1964) атҡ. табибы, СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1957). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1947) Ҡырмыҫҡалы р‑нында эшләй: район дауаханаһының баш табибы, 1949 й. алып Алайғыр...
