Список материалов
ТЕКСТОЛОГИЯ
ТЕКСТОЛОГИЯ (лат. textum — бәйләнеш, берләшмә һәм ...логия), яҙма ҡомартҡыларҙы, әҙәбиәт һәм фольклор әҫәрҙәрен өйрәнгән (артабан тикшереү, интерпретациялау һәм баҫтырыу өсөн уларҙың тарихын тергеҙеү, төп текстарын асыҡлау һәм тәнҡит күҙлегенән өйрәнеү) филология тармағы. Төп бурыстары: сығанаҡтарҙы...
ТЕКТОНИКА
ТЕКТОНИКА (гр. tektonikós — төҙөлөшкә бәйле), г е о т е к т о н и к а, Ер литосфераһының үҫешен, Ерҙең дөйөм үҫеше м‑н бәйле булған ер ҡабығының хәрәкәттәре һәм деформациялары йоғонтоһо аҫтында уның үҙгәрештәрен өйрәнгән геологияның бүлеге. Дөйөм, йәки морфол. (структур геология), төбәк, тарихи, генетик,...
ТЕЛ ӨЛКӘҺЕНДӘГЕ СӘЙӘСӘТ
ТЕЛ ӨЛКӘҺЕНДӘГЕ СӘЙӘСӘТ, дәүләт, синыф, партия, этнос тарафынан телдең функциональ яғына һәм уның төҙөлөшөнә аңлы рәүештә йоғонто яһау өсөн башҡарылған саралар системаһы. Милли сәйәсәттең ҡушма өлөшө булып тора. Күп милләтле дәүләттә Т.ө.с. күп теллелекте, халыҡтың милли составы һәм милләт‑ара мөнәсәбәттәр...
ТЕЛ‑АРА БӘЙЛӘНЕШТӘР
ТЕЛ‑АРА БӘЙЛӘНЕШТӘР, терр. яҡынлыҡ, тарихи факторҙар, соц. шарттар (төрлө этник дөйөмлөквәкилдәре араһындағы интенсив коммуникатив бәйләнештәр) булышлығында ике йәки күберәк ҡәрҙәш йәки ҡәрҙәш булмаған телдәрҙең һыйышып йәшәүе һәм үҙ‑ара мөнәсәбәте. Т.‑а.б. контактологияның тикшереү объекты булып тора....
ТЕЛӘКӘЕВА Рәхилә Лотфулла ҡыҙы
ТЕЛӘКӘЕВА Рәхилә Лотфулла ҡыҙы [1898 й. июле, Һамар губ. Быҙаулыҡ өйәҙе Ҡараяр а. (Ырымбур өлк. Яңы Сергиевка р‑ны) — 19.4.1974, Ырымбур өлк. Ҡотош а.], халыҡ йырсыһы, бәйетсе. Т. репертуарында “Ашҡаҙар”, “Буранбай”, “Зөлхизә”, “Сәлимәкәй”, “Урал” башҡ. халыҡ йырҙары; мөнәжәттәр, бәйеттәр; Ш.Бабичшиғырҙары....
ТЕЛӘКӘЙ, Илеш р‑нындағы ауыл
ТЕЛӘКӘЙ, Илеш р‑нындағы ауыл, Иҫәнбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 27 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 134 км алыҫлыҡта Миңеште й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 979 кеше; 1920 — 1177; 1939 — 1084; 1959 — 641; 1989 — 450; 2002 — 395; 2010 — 316 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
ТЕЛӘПӘН, Илеш р‑нындағы ауыл
ТЕЛӘПӘН, Илеш р‑нындағы ауыл, Этәй а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.-Көнс. 16 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 123 км алыҫлыҡта Баҙы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 822 кеше; 1920 — 1008; 1939 — 794; 1959 — 399; 1989 — 322; 2002 — 314; 2010 — 307 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Этәй...
ТЕЛӘҮҒОЛ ҠУРҒАНДАРЫ
ТЕЛӘҮҒОЛ ҠУРҒАНДАРЫ, 14—15 бб. археологик ҡомартҡыһы. Ҡыуандыҡ ҡ. көнбайышҡа табан 5 км алыҫлыҡта Һаҡмар й. уң ярында Алатекәтау түбәһендә урынлашҡан. 1980 й. В.А.Ивановтарафынан асыла һәм тикшерелә. Ҡомартҡы таш-тупраҡ өйөп яһалған 4 ҡурғандан (диам. 4—4,6 м) тора, улар араһында 2 ир‑егет, 1 ҡатын‑ҡыҙ...
ТЕЛӘҮЕМБӘТ УРТА МӘКТӘБЕ
ТЕЛӘҮЕМБӘТ УРТА МӘКТӘБЕ, Күгәрсен р‑нында урынлашҡан. 1863 й. земство урыҫ‑башҡорт халыҡ училищеһы булараҡ асыла, 1918 й. алып 1‑се баҫҡыс берҙәм хеҙмәт мәктәбе, 1930 й. — башланғыс мәктәп, 1937 й. — тулы булмаған урта мәктәп, 1971 й. хәҙ. статусын ала. Күгәрсен р‑нының Аҙнағол, Бикес һәм Дауыт‑Ҡайып...
ТЕЛӘҮЕМБӘТ, Күгәрсен р‑нындағы ауыл
ТЕЛӘҮЕМБӘТ, Күгәрсен р‑нындағы ауыл, Теләүембәт а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 42 км һәм Мәләүез т. юл ст. К.‑Көнс. табан 68 км алыҫлыҡта Наҡаҫ й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 305 кеше; 1920 — 520; 1939 — 399; 1959 — 406; 1989 — 420; 2002 — 460; 2010 — 384 кеше. Башҡорттар...
ТЕЛӘҮКӘЙ ОЛОТИМЕРОВ
ТЕЛӘҮКӘЙ ОЛОТИМЕРОВ (?—1740), башҡорт ихтилалдары (1735—40) етәкселәренең береһе. Нуғай даруғаһының Ҡатай улусы башҡорто. Шул уҡ улустың старшинаһы. 1735 й. Килмәк Нурышев отряды составында Нуғай даруғаһында һуғышҡан. 1740 й. апр. уға Ҡараһаҡал тарафынан кенәз титулы бирелгән. Май башында Нуғай даруғаһының...
ТЕЛӘШ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл
ТЕЛӘШ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Ташбулат а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 58 км һәм Ташбулат т. юл ст. Көнб. табан 10 км алыҫлыҡта Аналыҡ й. (Кесе Ҡыҙыл й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 144 кеше; 1920 — 329; 1939 — 146; 1959 — 150; 1989 — 106; 2002 — 112; 2010 — 105 кеше. Башҡорттар...
ТЕЛӘШ, Өпәй, Мәсетле р‑нындағы ауыл
ТЕЛӘШ, Ө п ә й, Мәсетле р‑нындағы ауыл, Ростов а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 24 км һәм Красноуфимск т. юл ст. (Свердловск өлк.) К.‑Көнс. табан 132 км алыҫлыҡта Һөйә й. (Әй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 512 кеше; 1939 — 488; 1959 — 534; 1989 — 581; 2002 — 538; 2010 — 479 кеше. Башҡорттар...
ТЕЛӘШЕВ Ғүмәр Ғариф улы
ТЕЛӘШЕВ Ғүмәр Ғариф улы (13.12. 1931, БАССР‑ҙың Дәүләкән р‑ны Имай‑Ҡарамалы а. — 2.6.2016, Өфө), инженер‑технолог. Техник ф. д‑ры (1993), проф. (1994), Соц. Хеҙмәт Геройы (1960). БАССР‑ҙың атҡ. рационализаторы (1978), БАССР‑ҙың атҡ. химигы (1991), РФ‑тың почётлы нефтсеһе (1996). ӨНИ‑не тамамлаған (1962)....
ТЕЛӘШЕВ Эльшад Ғүмәр улы
ТЕЛӘШЕВ Эльшад Ғүмәр улы (21.11.1956, Өфө), инженер‑технолог. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (2009), техник ф. д‑ры (1992), проф. (2008). РФ‑тың (2014) һәм БР‑ҙың (2006) атҡ. фән эшмәкәре, РФ‑тың почётлы нефтехимигы (2001). Ғ.Ғ.Теләшевтең улы. ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1979) шунда уҡ эшләй. 1993 й. алып Нефтехимия...
ТЕЛДӘР КЛАССИФИКАЦИЯҺЫ
ТЕЛДӘР КЛАССИФИКАЦИЯҺЫ, донъя телдәрен айырым үҙенсәлектәре һәм мөһим билдәләре б‑са сағыштырып өйрәнеү һөҙөмтәһе нигеҙендә бүлеү. Т.к. ике төп төрө бар: генеалогик һәм типологик. Генеалогик Т.к. телдәрҙең ҡәрҙәшлеге — фараз ителгән тәү телдән барлыҡҡа килгән уртаҡлыҡ төшөнсәһенә нигеҙләнә, сағыштырма‑тарихи...
ТЕЛДӘРҘЕҢ ҠУЛЛАНЫЛЫУ ШАРТТАРЫ
ТЕЛДӘРҘЕҢ ҠУЛЛАНЫЛЫУ ШАРТТАРЫ, телдең йәшәү формаларының, уның төрлө соц.‑иҡт. һәм соц.-сәйәси шарттарҙа, билдәле соц.‑адм. ойошмаларҙа ҡулланыу даирәһе һәм мөхитенең йыйылмаһы. Т.ҡ.ш. — социолингвистиканың өйрәнеү предметы. Телдең бер милләтле һәм күп милләтле дәүләттә йәшәүе м‑н тығыҙ бәйле (ҡара:...
ТЕЛЕВИДЕНИЕ
ТЕЛЕВИДЕНИЕ (гр. tḗle — алыҫҡа, йыраҡ һәм видение — күреү), радиоэлектроника сараларын ҡулланып күреү мәғлүмәтен (хәрәкәт иткән һүрәттәрҙе) ҙур араға тапшырыу м‑н бәйле булған фән һәм техника өлкәһе; элемтәнең фәнни, ойоштороу, техник һ.б. маҡсаттарҙа файҙаланылған төп сараларының береһе. Һүрәттәрҙе...
ТЕЛЕВИЗИОН ТАПШЫРЫУ
ТЕЛЕВИЗИОН ТАПШЫРЫУ, төп киң мәғлүмәт сараларының береһе. Телевидение ярҙамында башҡарыла. Башҡортостанда Т.т. хеҙмәтен дәүләт, муниц., коммерция станциялары күрһәтә. Башҡ. Т.т. 20 б. 50‑се йй. аҙағынан үҫешә. Башҡ. ТВ студияһында һынау рәүешендәге тәүге тапшырыу 1958 йылдан 1959 йылға ҡараған яңы йыл...
ТЕЛЕВИЗИОН ФИЛЬМ
ТЕЛЕВИЗИОН ФИЛЬМ, телевизион тапшырыу селтәре аша күрһәтеү өсөн төшөрөлгән фильм. Т.ф. анимация (ҡара: Анимация киноһы), документаль (ҡара: Документаль кино), нәфис фильмдарҙың бөтә төрҙәре һәм жанрҙары инә. Башҡортостанда тәүге Т.ф. 1959 й. БАССР МС эргәһендәге Радиотапшырыуҙар һәм ТВ ком‑тында Башҡ....
