Список материалов
ТЕРПЕНДАР
ТЕРПЕНДАР, молекулалары C5H8 изопрен быуындарынан төҙөлгән углеводородтар. Үҫемлектәр туҡымаһында, ҡайһы бер бактерия һәм бәшмәктәрҙең йәшәйеш продукттарында, бөжәктәрҙең секрет бүленделәрендә табылған. Изопрен быуындарының һаны б‑са моно‑, сескви‑ (бер ярымлыҡ Т.), ди‑, три‑ (гормондар, стериндар),...
ТЕРРИТОРИАЛЬ‑ПРОИЗВОДСТВО КОМПЛЕКСТАРЫ
ТЕРРИТОРИАЛЬ‑ПРОИЗВОДСТВО КОМПЛЕКСТАРЫ, билдәле терр‑яла ойошторолған (һәр ваҡытта ла адм.‑терр. берәмектәрҙең сиктәрендә түгел), дөйөм хеҙмәт бүленеше системаһында ҡатнашҡан үҙ‑ара бәйле производстволар йыйылмаһы. Термин тәүге тапҡыр фәнгә Н.Н.Колосовский тарафынан индерелә. Т.‑п.к. иҡт. берҙәмлеге...
ТЕРРИТОРИЯЛАРҘЫ ИНЖЕНЕРЛЫҠ ӘҘЕРЛӘҮЕ
ТЕРРИТОРИЯЛАРҘЫ ИНЖЕНЕРЛЫҠ ӘҘЕРЛӘҮЕ, терр‑яларҙы ҡала төҙөлөшөндә маҡсатҡа ярашлы үҙләштереү, торама урындарҙың санитария‑гигиена һәм микроклимат шарттарын яҡшыртыу б‑са инженерлыҡ саралары һәм ҡоролмалары комплексы. Үҙләштерелә торған терр‑яның тәбиғи шарттарына һәм төҙөлөштөң үҙенсәлектәренә бәйле...
ТЕРҺӘК
ТЕРҺӘК, башҡ. ҡәбиләһе. Тамғаһы: . Ҡатай ырыу‑ҡәбилә берләшмәһе составына ингән. Этник яҡтан б.э. 1‑се мең йыллығы аҙ. Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығына күсеп килгән фин‑уғыр ҡәбиләләренә һәм төрки ҡәбиләләргә барып тоташа. 13—14 бб. Т. ҡатай ҡәбиләләре составында төньяҡҡа һәм төньяҡ‑көнсығышҡа, Чусовая...
ТЕТРАЭТИЛСВИНЕЦ
ТЕТРАЭТИЛСВИНЕЦ, (С2Н5)4Рb. Төҫһөҙ, уртаса осоусан шыйыҡса, парҙары аҙ концентрацияла татлы емеш‑еләк еҫле, күп концентрацияла насар еҫле; t иреү ‑130°С, t ҡайнау 80°С (т.б. б‑са 13 мм), тығыҙлығы 1650 кг/м3; һыуҙа эремәй, органик эреткестәр м‑н ҡушыла. Бүлмә т‑раһында яй, яҡтыла һәм 100°С юғарыраҡ...
ТЕТЮШЕВ Савва Никифорович
ТЕТЮШЕВ (Тетюшенинов) Савва Никифорович (1726, Ҡазан губ. Сембер ҡ. — ?), Стәрлетамаҡ ҡ. нигеҙ һалыусы, сауҙагәр. Коллегия советнигы (1765). 1760 йй. уртаһына тиклем армияны, император һарайын һ.б. тауар м‑н тәьмин итә. 1764 й. Ырымбур ҡ. йәшәй. 1765 й. С.‑Петербургҡа илдең үҙәк төбәктәрен йыл буйына...
ТЕХНИК БЕЛЕМ БИРЕҮ
ТЕХНИК БЕЛЕМ БИРЕҮ, сәнәғәт, төҙөлөш, транспорт, элемтә, ауыл хужалығы һәм урман хужалығы өсөн урта һәм юғары квалификациялы белгестәр һәм квалификациялы эшселәр әҙерләү системаһы; проф. юғары белем, урта профессиональ белем, башланғыс профессиональ белем, өҫтәлмә һәм вуздан һуң проф. белем биреүҙе...
ТЕХНИК ДИАГНОСТИКА
ТЕХНИК ДИАГНОСТИКА, объекттың техник торошон билдәләү. Объект торошон тикшереү һәм прогнозлауҙы, төҙөк булмаған урындарҙы һәм боҙолоу сәбәбен асыҡлауҙы үҙ эсенә ала. Т.д. мәғлүмәттәре объектты (ҡаҙандар, магистраль газ торбалары, нефть продукттарын үткәргестәр, нефть үткәргестәр, пар үткәргестәр, резервуарҙар,...
ТЕХНИК КУЛЬТУРАЛАР
ТЕХНИК КУЛЬТУРАЛАР, сәнәғәттең төрлө тармаҡтары өсөн сеймал итеп ҡулланылған махсус үҫтерелеүсе үҫемлектәр. Т.к. май биреүсе культуралар (көнбағыш, соя, шипкән һ.б.), шәкәрле (шәкәр ҡамышы, шәкәр сағаны, шәкәр сөгөлдөрө һ.б.), крахмаллы (батат, картуф, ямс һ.б.), эфир майлы (аҡәнис, бөтнөк, мөшкәт шалфейы...
ТЕХНИК УГЛЕРОД
ТЕХНИК УГЛЕРОД, ҡ о р о м, углеводородтарҙың термик, термоокисланған тарҡалыуының юғары дисперслы продукты. Каналлы йәки диффузион, мейес, термик; актив, ярым актив һәм активлығы аҙ булған Т.у. айырыла. Составында углерод 90%‑тан ашыу, кислород 5—10%, водород 0,8%‑ҡа тиклем, көкөрт 1,1%‑ҡа тиклем, минераль...
ТЕХНИК УГЛЕРОД ПРОИЗВОДСТВОҺЫ
ТЕХНИК УГЛЕРОД ПРОИЗВОДСТВОҺЫ, нефтехимия сәнәғәте тармағы. Башҡортостанда 20 б. 60‑сы йй. Туймазы ҡором з‑ды (ҡара: “Туймазытехуглерод”) асылғандан һуң үҫешә башлай. Техник углерод етештереү (мең т): 1960 й. — 6,9; 1970 — 11,7; 1980 — 55,5; 1990 — 64,0; 1995 — 12,6; 2000 — 9,8; 2005 — 22,3; 2009 —...
ТЕХНИК ҮҪЕМЛЕКТӘР
ТЕХНИК ҮҪЕМЛЕКТӘР, сәнәғәттең төрлө тармаҡтары өсөн сеймал биреүсе ҡырағай үҫемлектәр һәм техник культуралар. Башҡортостанда ҡырағай Т.ү. ирекләүсе (имән ағасы, аҡшыршы, тал, шыршы һ.б. ҡабыҡтары, ат ҡуҙғалағы, ир туйыр абағаһы һ.б. тамырҙары һәм тамыр һабаҡтары, һары мәтрүш үләне һ.б. ҡулланыла), буяу...
ТЕХНИК ХЕҘМӘТЛӘНДЕРЕҮ
ТЕХНИК ХЕҘМӘТЛӘНДЕРЕҮ, магистраль үткәргес торбаларҙың объекттарын төҙөк һәм эшкә һәләтле хәлдә тотоу саралары комплексы. Күҙәтеүҙе, профилактиканы, ағымдағы ремонтты, тикшереү сараларын, ш. уҡ эксплуатациялауға йәки консервациялауға техник яҡтан әҙерләүҙе үҙ эсенә ала. Т.х. даими ҡабатланыуы һәм күләме...
ТЕХНИКА
ТЕХНИКА (гр. téchnē — сәнғәт, һөнәр, оҫталыҡ), кеше эшмәкәрлегенең етештереү процестарын тормошҡа ашырыу һәм йәмғиәттең етештереүгә ҡағылмаған талаптарын хеҙмәтләндереү өсөн эшләнгән саралар йыйылмаһы. Эшмәкәрлектең бөтә өлкәләрендә файҙаланыла (энергияны эшләп сығарыу, тапшырыу һәм үҙгәртеү; материалдарҙы...
ТЕХНИКУМДАР
ТЕХНИКУМДАР, халыҡ хужалығының төрлө тармаҡтары, һаулыҡ һаҡлау, мәҙәниәт һәм мәғариф өсөн белгестәр әҙерләгән урта махсус уҡыу йорттары (ҡара: Урта профессиональ белем). 1920 йй. барлыҡҡа килә. 1937 й. алып башлыса сәнәғәт, төҙөлөш, транспорт, элемтә, а.х., ш. уҡ статистика, финанс, сауҙа Т. киң таралған...
ТЕХНОГЕН ҺӘЛӘКӘТТӘР
ТЕХНОГЕН ҺӘЛӘКӘТТӘР, технологик процестың боҙолоуы йәки ҡулланған ваҡытта машиналарҙың, механизмдарҙың һәм техник ҡоролмаларҙың көтөлмәгәндә эштән сығыуы арҡаһында барлыҡҡа килгән ғәҙәттән тыш хәлдәр. Индустриаль (химик һәм радиацион ағыуланыуҙар, шартлауҙар, емерелеүҙәр һ.б.), транспорт (һауа, диңгеҙ,...
ТЕХНОГЕН ЯТҠЫЛЫҠТАР
ТЕХНОГЕН ЯТҠЫЛЫҠТАР, ер өҫтөндә йәки тау эше м‑н бәйле булған урындарҙа минераль матдәләрҙең тупланмаһы, ятҡылыҡтарҙы үҙләштергәндә массивтан айырылыу, тау, байыҡтырыу, металлургия һәм башҡа производство ҡалдыҡтары булып урынлашыу һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Т.я. — етештереүҙә ҡулланыу өсөн яраҡлы булған...
ТЕХНОЛОГИК ҮТКӘРГЕС ТОРБАЛАР
ТЕХНОЛОГИК ҮТКӘРГЕС ТОРБАЛАР, етештереү процестарында һәм сәнәғәт ҡорамалдарын эксплуатациялаған ваҡытта файҙаланыла торған үткәргес торбалар. Күсерелә торған матдәнең төрө б‑са һыу, газ, май, пар, нефть үткәргестәр, нефть продукттарын үткәргестәр һ.б.; торбаларҙың материалы б‑са — ҡорос, быяла, пластмасса...
ТЕХНОЛОГИЯ ҺӘМ ДИЗАЙН КОЛЛЕДЖЫ
ТЕХНОЛОГИЯ ҺӘМ ДИЗАЙН КОЛЛЕДЖЫ. 1957 й. 10‑сы эшсе йәштәр мәктәбе базаһында еңел сәнәғәт техникумы булараҡ асыла, 1993 й. алып кейем технологияһы һәм дизайны колледжы, 2005 й. – Өфө дәүләт технология һәм дизайн колледжы (2007 й. башлап федераль дәүләт белем биреү учреждениеһы). Уҡытыу көндөҙгө, ситтән...
ТЕХНОЛОГИЯ ҺӘМ ПРОИЗВОДСТВОНЫ ОЙОШТОРОУ ИНСТИТУТЫ
ТЕХНОЛОГИЯ ҺӘМ ПРОИЗВОДСТВОНЫ ОЙОШТОРОУ ИНСТИТУТЫ, ААЙ. 1958 й. Өфөлә Авиация технологияһы һәм производствоны ойоштороу ҒТИ‑ның (Мәскәү) Урал филиалы булараҡ асыла, 1981 й. алып Технология һәм двигателдәр производствоһын ойоштороу ҒТИ, 1994 й. — Урал технология һәм двигателдәр производствоһын ойоштороу...
