Список материалов
ТӨРКӨСТАН ФРОНТЫ
ТӨРКӨСТАН ФРОНТЫ, 1919 й. авг. РСФСР Ҡораллы көстәре баш командующийы күрһәтмәһе б‑са Көньяҡ армиялар төркөмө базаһында ойошторола. Т.ф. составына Төркөстан биләмәләрендә һуғышҡан Беренсе армия (1919 й. авг. — 1920 й. дек.), Көнсығыш фронттың 4‑се (1919 й. марты — 1920 й. апр.), 11‑се (1919 й. авг.—окт.)...
ТӨРКСОЙ
ТӨРКСОЙ (TÜRKSOY), төрки мәҙәниәт һәм сәнғәтте берлектә үҫтереү б‑са халыҡ-ара ойошма. Штаб-квартираһы Анкарала урынлашҡан. 1992 й. Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Төркиә, Төркмәнстан, Үзбәкстан һәм Әзербайжан тарафынан ойошторола. Был илдәр 1993 й. Алматыла “ТӨРКСОЙ‑ҙы ойоштороу һәм уның эшмәкәрлек принциптары...
ТӨРӨК ТЕЛЕ
ТӨРӨК ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең береһе (уғыҙ төркөмө). Төрөктәрҙең милли теле, Төркиәнең һәм Кипрҙың (грек теле м‑н бер рәттән) дәүләт теле. Шулай уҡ Австрияла, Болгарияла, Германияла, Грецияла, Иранда, Румынияла һәм БДБ илдәрендә (Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан, Үзбәкстан, Әзербайжан һ.б.) таралған....
ТӨРӨКМӘН 1-се, Баймаҡ р‑нындағы ауыл
ТӨРӨКМӘН 1-се, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, Моҡас а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 69 км һәм Сибай т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 28 км алыҫлыҡта Туғажман й. (Төйәләҫ й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 825 кеше; 1920 — 637; 1939 — 255; 1959 — 275; 1989 — 1270; 2002 — 1190; 2010 — 1043 кеше. Башҡорттар...
ТӨРӨКМӘН 2-се, Баймаҡ р‑нындағы ауыл
ТӨРӨКМӘН 2-се, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, Моҡас а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 68 км һәм Сибай т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 27 км алыҫлыҡта Яҡшыдәүләт й. (Төйәләҫ й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 30 кеше; 1920 — 556; 1939 — 177; 1959 — 145; 1989 — 162; 2002 — 146; 2010 — 156 кеше. Башҡорттар...
ТӨРӨКМӘН ЙӘНСӘЙЕТОВ
ТӨРӨКМӘН ЙӘНСӘЙЕТОВ (1731—1811), Крәҫтиәндәр һуғышында (1773— 75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Нуғай даруғаһы Бөрйән улусы Төрөкмән а. башҡорто. Шул уҡ улустың старшинаһы. Ихтилалға 1773 й. окт. аҙ. ҡушылған, Ырымбур ҡ. ҡамауҙа ҡатнашҡан. Т.Й. отряды Үрге Яйыҡ (ҡара: Верхнеурал ҡәлғәһе) һәм Орск...
ТӨРӨКМӘН ТЕЛЕ
ТӨРӨКМӘН ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең береһе (уғыҙ төркөмө). Төрөкмәндәрҙең милли теле, Төркмәнстандың дәүләт теле. Шулай уҡ Афғанстанда, Ираҡта, Иранда, Ҡаҙағстанда, Тажикстанда, Төркиәлә, Үзбәкстанда һәм Ставрополь крайында таралған. Һөйләшеүселәр һаны — 5 млн ашыу кеше. БР‑ҙа Т.т. 1300‑ҙән ашыу кеше белә...
ТӨРӨКМӘН, ауыл, Октябрьский ҡ. эсендә
ТӨРӨКМӘН, ауыл, 1946 й. алып Октябрьский ҡ. эсендә.
Ауылға 1684 й. керҙәшлек килешеүе б‑са Ҡазан даруғаһы Ҡыр-Йылан улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә типтәрҙәр нигеҙ һала. 1738 й. бында ш. уҡ шарттарҙа сыуаштар, 1738 й., 1792 й. типтәрҙәрҙең яңы төркөмдәре, 1743 й., 1759 й. мишәрҙәр, 1750 й. Ҡазан...
ТӨРӨЛӨҮ ТИГЕҘЛӘМӘҺЕ
ТӨРӨЛӨҮ ТИГЕҘЛӘМӘҺЕ. Т.т. айырым осраҡтары булып дифференциаль тигеҙләмәләр, коэф. даими булған дифференциаль‑айырмалы тигеҙләмәләр, интеграль тигеҙләмәләр һ.б. тора. Т.т. теорияһы тиң Т.т. сиселешенең экспоненталар м‑н аппроксимациялау мөмкинлеген тикшерә, тиң тигеҙләмәнең сиселештәре арауығындағы...
ТӨРӨМБӘТ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
ТӨРӨМБӘТ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Төрөмбәт а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнб. 27 км һәм Дәүләкән т. юл ст. К.‑Көнс. табан 40 км алыҫлыҡта Өршәк й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 406 кеше; 1920 — 489; 1939 — 739; 1959 — 565; 1989 — 563; 2002 — 573; 2010 — 559 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп...
ТӨРӨШЛӨ, Благовещен р‑нындағы ауыл
ТӨРӨШЛӨ, Благовещен р‑нындағы ауыл, Ильина Поляна а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 19 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 31 км алыҫлыҡта Иҙәк й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 238 кеше; 1920 — 360; 1939 — 257; 1959 — 317; 1989 — 336; 2002 — 357; 2010 — 351 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй...
ТӨРӨШТАМАҠ, Благовар р‑нындағы ауыл
ТӨРӨШТАМАҠ, Благовар р‑нындағы ауыл, Күсәрбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 43 км һәм Благовар т. юл ст. Т. табан 58 км алыҫлыҡта Төрөш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) тамағында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 78 кеше; 1920 — 161; 1939 — 148; 1959 — 173; 1989 — 105; 2002 — 101; 2010 — 93 кеше. Башҡорттар,...
ТӨРТКӨЛӨ КОСМОАСТРУМ
ТӨРТКӨЛӨ КОСМОАСТРУМ (Cosmoastrum punctulatum), бер күҙәнәкле йәшел ылымыҡтар төрө. Күҙәнәктәре алты мөйөшлө, оҙонлоғо 26—42, киңлеге 23—40 мкм, өҫ яҡтан 3— 5 мөйөшлө, ян‑яғы бер аҙ батынҡы, тура йәки ҡабарынҡы, мөйөштәре киң, осло йәки тупаҫланған, асыҡ уйымлы һәм осло башлы; муйыны 8—16 мкм киңлектә....
ТӨҪЛӨ МЕТАЛЛУРГИЯ
ТӨҪЛӨ МЕТАЛЛУРГИЯ, төҫлө металл мәғдәндәрен сығарыу, байыҡтырыу, төҫлө металдарҙы иретеү һәм уларҙың иретмәләрен алыу б‑са металлургия тармағы. Башҡортостанда 17 б. аҙ. тәүге тау з‑дтары асылғандан һуң үҫеш ала; 18 б. аҙ. тимер етештереү һәм баҡыр иретеү з‑дтары өлөшөнә Рәсәйҙә етештерелгән баҡыр күләменең...
ТӨХБӘТУЛЛИН Фәрит Ғариф улы
ТӨХБӘТУЛЛИН Фәрит Ғариф улы [4.1.1950, БАССР‑ҙың Байҡыбаш р‑ны Мерәсем а. (БР-ҙың Ҡариҙел р-ны)], инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1998). РФ‑тың почётлы газ сәнәғәте хеҙм‑ре (1994), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1978). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1972) “Уралтрансгаз” ПБ‑ның Челкар район идаралығында (Ҡаҙаҡ...
ТӨХБӘТУЛЛИН Эдуард Дауыт улы
ТӨХБӘТУЛЛИН Эдуард Дауыт улы (13.10.1971, Өфө), спортсы. Еңел атлетика б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1993). Урал физик культура акад. тамамлаған (1998). Гастелло Н.Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры Н.Я.Попов), 1998 й. алып “Динамо” физкультура‑спорт йәмғиәте өсөн сығыш...
ТӨХВӘТОВ Миңлеғәли Бәҙретдин улы
ТӨХВӘТОВ Миңлеғәли Бәҙретдин улы (7.7.1930, БАССР‑ҙың Мәсәғүт кантоны Теләш а., хәҙ. БР‑ҙың Мәсетле р‑ны, — 13.11.2017, Өфө, тыуған яғында ерләнгән), математик. Техник ф. д‑ры (1991), проф. (1991). Үзбәк ССР‑ының халыҡ мәғарифы отличнигы (1981). Мәсәғүт уҡытыусылар ин‑тын тамамлаған (1954). Мәсетле...
ТӨХВӘТОВ Миңлеғәли Бәҙретдин улы
ТӨХВӘТОВ Миңлеғәли Бәҙретдин улы (7.7.1930, БАССР‑ҙың Мәсәғүт кантоны Теләш а., хәҙ. БР‑ҙың Мәсетле р-ны), математик. Техник ф. д‑ры (1991), проф. (1991). Үзбәк ССР‑ының халыҡ мәғарифы отличнигы (1981). Мәсәғүт уҡытыусылар ин-тын тамамлаған (1954). Мәсетле һәм Нуриман р‑ндары мәктәптәрендә уҡыта. Ҡазан...
ТӨХВӘТУЛЛА ҮТӘЕВ
ТӨХВӘТУЛЛА ҮТӘЕВ, Т. Ү т ә ү и, кантон башлығы. Ырымбур губ. Троицк өйәҙе Барын-Табын улусы Малай- Муйнаҡ а. (БР‑ҙың Учалы р‑ны) башҡорто. Йорт старшинаһы, 1819 й. алып 4‑се кантон башлығы. Вазифаһынан артыҡ файҙаланыуы, халыҡҡа аяуһыҙ мөнәсәбәте м‑н айырылып торған. Яҡынса 20 тапҡыр тәфтиш аҫтында...
ТӨХВӘТУЛЛИН Расфар Мөхлис улы
ТӨХВӘТУЛЛИН Расфар Мөхлис улы (4.4.1933, БАССР-ҙың Туймазы р‑ны Иҫке Арыҫланбәк а.), социолог. Социол. ф. д‑ры (2000), проф. (2001). РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2000). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1959) Туймазы р‑нының Казнаковка тулы булмаған урта мәктәбе директоры. 1965—2010 йй. БДУ‑ла...
