Список материалов
ТУЙӨМБӘТ, Күгәрсен р‑нындағы ауыл
ТУЙӨМБӘТ, Б а й а у ы л, Күгәрсен р‑нындағы ауыл, Мәҡсүт а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 49 км һәм Төйлөгән т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Көнс. табан 44 км алыҫлыҡта Оло Эйек й. (Һаҡмар й. ҡушылдығы) урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 238 кеше; 1920 — 275; 1939 — 182; 1959 — 187; 1989 — 116; 2002 — 150; 2010...
ТУЙСИНА Рәшиҙә Ғилметдин ҡыҙы
ТУЙСИНА Рәшиҙә Ғилметдин ҡыҙы (10.5.1942, БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Сыңғыҙ а.), бейеүсе. РСФСР‑ҙың атҡ. артисы (1978), БАССР‑ҙың халыҡ (1974) һәм атҡ. (1972) артисы. 1960 й. алып Башҡ. дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле (ҡара: Ғәскәров Ф. исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле) солисы, 1983—87 йй. Башҡ. филармонияһының...
ТУЙТҮБӘ
ТУЙТҮБӘ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. БР‑ҙың Ҡыйғы р‑ны һәм Силәбе өлк. буйлап Туғыҙлы а. киңлегенән Әй й. киңлек ағымына тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 21 км, БР‑ҙа — 15 км, киңлеге 4—9 км, абс. бейеклеге 497 м. Рельефы тәпәш таулы, көньяҡ өлөшөндә йылға үҙәндәре...
ТУЙЫНДЫРЫЛҒАН БЕРЛӘШМӘЛӘР
ТУЙЫНДЫРЫЛҒАН БЕРЛӘШМӘЛӘР, с и к к е б е р л ә ш м ә л ә р, молекула каркасы бер‑береһе м‑н бары тик бер ҡатлы (туйындырылған) бәйләнеш м‑н бәйле углерод атомдарынан торған органик берләшмәләр. Ациклик (асыҡ сылбырлы, төрлө тармаҡтары булыуы мөмкин) һәм алициклик берләшмәләр айырыла. Т.б. углеводород...
ТУЙЫНДЫРЫЛМАҒАН БЕРЛӘШМӘЛӘР
ТУЙЫНДЫРЫЛМАҒАН БЕРЛӘШМӘЛӘР, с и к һ е ҙ б е р л ә ш м ә л ә р, молекулалар каркасында теүәл (С=С, С≡С) бәйләнештәр булған органик берләшмәләр. Теүәл бәйләнештәр характеры б‑са Т.б. икеләтә (олефиндар, циклоалкендар) һәм өсләтә (алкиндар, циклоалкиндар) бәйләнешле, теүәл бәйләнештәре һаны б‑са ике...
ТУЙЫР АБАҒАҺЫ
ТУЙЫР АБАҒАҺЫ (Dryopteris), ҡалҡанут һымаҡтар йәки аспидия һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 150 төрө билдәле, Евразия һәм Төньяҡ Американың уртаса бүлкәттәрендә, ҡайһы бер төрҙәре — Африка һәм Көньяҡ Америкала таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. Йыуан ҡыҫҡа тамырһабаҡлы күп йыллыҡ үләндәр,...
ТУЙЫШ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл
ТУЙЫШ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Байым а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.-Көнс. 66 км һәм Ташбулат т. юл ст. Т. табан 9 км алыҫлыҡта Кесе Ҡыҙыл й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 288 кеше; 1920 — 299; 1939 — 333; 1959 — 286; 1989 — 373; 2002 — 442; 2010 — 475 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Мәсет бар.
Ауылға...
ТУЙЫШ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
ТУЙЫШ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Иҫке Аҡбүләк а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 23 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 80 км алыҫлыҡта Байҡы й. (Ҡариҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 499 кеше; 1920 — 141; 1939 — 158; 1959 — 182; 1989 — 144; 2002 — 119; 2010 —121 кеше....
ТУҠ БУҒА
ТУҠБУҒА (?—1313), Алтын Урҙаның дәүләт һәм хәрби эшмәкәре. Башҡорт. Туҡта хан (Туҡтағи) үлгәс, 1312 й. үҙен Алтын Урҙа хакимы тип иғлан итә. Сыңғыҙхан нәҫеле вәкилдәренең фетнәһе һөҙөмтәһендә үлтерелә.
Әҙәб.: У т е м и ш - х а д ж и. Чингиз-наме. Алма-Ата, 1992.
Тәрж. Ф.Ә.Ҡылысбаев
ТУҠ-СОРАН КАНТОНЫ
ТУҠ-СОРАН КАНТОНЫ, 1919 й. 20 мартында Ырымбур өйәҙенең Ҡыпсаҡ, Яңы Башҡорт, Туҡ (Ҡыпсаҡ улусынан бүленеп сыҡҡан) улустары һәм Быҙаулыҡ өйәҙенең Йомран-Табын улусынан АСБР составында ойошторола. 1917 й. ойошторолған авт. Башҡортостандың Т.‑С.к. сиктәре нигеҙ итеп алына. Төньяҡ-көнсығышта, көнсығышта...
ТУҠАЕВ Ғәзим Ғәҙелмотаһар улы
ТУҠАЕВ Ғәзим Ғәҙелмотаһар улы [14.3.1909, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Яңы Йәнбәк а. (БР‑ҙың Дәүләкән р‑ны) — 7.11.1981, Өфө], актёр. РСФСР‑ҙың халыҡ (1969) һәм атҡ. (1955) артисы, БАССР‑ҙың халыҡ (1954) һәм атҡ. (1945) артисы. Башҡ. сәнғәт техникумын тамамлаған (1932; М.Ә.Мәһәҙиев, В.Мортазин‑Иманский курсы)....
ТУҠАЕВ Мөхәмәтшакир Мөхәмәтхарис улы
ТУҠАЕВ Мөхәмәтшакир Мөхәмәтхарис улы [14.1.1862, Ырымбур губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Стәрлебаш а. (БР‑ҙың Стәрлебаш р‑ны) — 1932, Ырымбур ҡ.], Өфө губернаһынан 2‑се (1907) һәм 3‑сө (1907—12) саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты. Башҡорт. Туҡаевтар нәҫеленән. 1905 й. алып Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. Стәрлебаш...
ТУҠАЕВ Рифҡәт Ғәлимйән улы
ТУҠАЕВ Рифҡәт Ғәлимйән улы (10.10.1923, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Түб. Ҡарыш а. (БР‑ҙың Балтас р‑ны) — 19.6.1995, Андижан ҡ., Үзбәкстан), Дан орд. тулы кавалеры. Үзбәк ССР‑ының атҡ. уҡытыусыһы. СССР‑ҙың мәғариф отличнигы. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Ташкент пед. ин‑тын (1962), Марксизм-ленинизм ин‑тын (Андижан,...
ТУҠАЕВТАР
ТУҠАЕВТАР, дин әһелдәре һәм йәмәғәт эшмәкәрҙәре. Ниғмәтулла Биктимер улы Т. [1773, Нуғай даруғаһы Тәлтем‑Юрматы улусы Стәрлебаш а. (БР‑ҙың Стәрлебаш р‑ны) — 27.3. 1844, шунда уҡ], имам‑хатип, мөҙәрис. Стәрлебаш мәҙрәсәһендә, Вятка губ. Маскара а., Бохара ҡ. мәҙрәсәләрҙә уҡый (1801—12). 1812 й. алып...
ТУҠАЙ Ғабдулла Мөхәмәтғариф улы
ТУҠАЙ (Туҡаев) Ғабдулла Мөхәмәтғариф улы (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Мөхәммәтғариф улы; 14.4.1886, Ҡазан губ. Ҡушлауыс а. — 2.4.1913, Ҡазан), татар шағиры, публицист. Яңы татар әҙәбиәтенә, хәҙ. татар теленә нигеҙ һалыусыларҙың береһе. Шағирҙың күп яҡлы фекерләү оҫталыƒы һәм шәхесе уның ижадында татар халҡының...
ТУҠАЙ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
ТУҠАЙ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Туҡай а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.-Көнб. 26 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Т.-Көнб. табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 456 кеше; 1920 — 607; 1939 — 643; 1959 — 482; 1989 — 503; 2002 — 548; 2010 — 547 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ...
ТУҠАЙ, Бишбүләк р‑нындағы ауыл
ТУҠАЙ, Бишбүләк р‑нындағы ауыл, Йылболаҡтамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 19 км һәм Приют т. юл ст. К.‑Көнс. табан 57 км алыҫлыҡта Йылболаҡ й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 60 кеше; 1939 — 185; 1959 — 220; 1989 — 134; 2002 — 133; 2010 — 123 кеше. Татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға...
ТУҠАЙ, Борай р‑нындағы ауыл
ТУҠАЙ, Борай р‑нындағы ауыл, Баҙраҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 24 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 92 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 — 253 кеше; 1959 — 254; 1989 — 114; 2002 — 109; 2010 — 101 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб бар.
Ауылға 20 б. 20‑се...
ТУҠАЙ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл
ТУҠАЙ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл, Дүшәмбикә а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 9 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 56 км алыҫлыҡта Ҡыйғы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 99 кеше; 1959 — 130; 1989 — 157; 2002 — 173; 2010 — 183 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп,...
ТУҠАЙ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл
ТУҠАЙ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Яңы Балтас а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 11 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 80 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 168 кеше; 1959 — 194; 1989 — 133; 2002 — 105; 2010 — 80 кеше. Татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 30‑сы йй. Яңы Балтас а. кешеләре нигеҙ һала....
