Список материалов
ҮҘӘНБАШ, Белорет р‑нындағы ауыл
ҮҘӘНБАШ, Белорет р‑нындағы ауыл, Шығай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнб. 50 км һәм Белорет т. юл ст. К.-Көнб. табан 45 км алыҫлыҡта Үҙән й. (Төньяҡ Үҙән) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 31 кеше; 1920 — 14; 1939 — 57; 1959 — 1224; 1989 — 860; 2002 — 796; 2010 — 636 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй...
ҮҘӘНДӘР
ҮҘӘНДӘР, ер өҫтөндәге тар, оҙон, ғәҙәттә, боролмалы соҡорҙар, йылғалар һәм ваҡытлыса аҡҡан һыу ағымдары тарафынан барлыҡҡа килә, ауышлығы һыу ағымы йүнәлешендә була. Йылға Ү. йырҙанан, һыубаҫар туғайҙарҙан (яҙғы ташҡын мәлендә һыу баҫҡан Ү. өлөштәре), һыубаҫар туғай өҫтө киртләстәренән һәм төп битләүҙәрҙән...
ҮҘБУШАТҠЫС
ҮҘБУШАТҠЫС, ауҙарылмалы йөк платформаһы булған махсуслаштырылған транспорт сараһы (ҡара: Йөк автомобиле). Үҙбушатҡыс тағылмаһы булған автомобиль поезы составында эшләй ала. Ҡорос платформалары һәм йөктө 3 яҡҡа (артҡа, бер яҡҡа йәки бер яҡҡа һәм артҡа) бушатыуҙы тәьмин иткән телескоп тибындағы күтәргестәре...
ҮҘГӘРЕҮСӘН ПАЛЮСТРИЕЛЛА
ҮҘГӘРЕҮСӘН ПАЛЮСТРИЕЛЛА (Palustriella decipiens), мүк һымаҡтар төрө. Кәүшәк, ҡара-йәшел төҫтәге кәҫлектәр барлыҡҡа килтереүсе күп йыллыҡ, ике өйлө, ян‑яҡ емешле мүк. Һабағы төҙ йәки күтәрелеүсән, тарбаҡлы, бейеклеге 3—10 см, ҡыҙыл-көрән төҫтәге ризоид кейеҙ һәм күп һанлы ланцет формаһындағы парафилия...
ҮҘЕШМӘКӘР ИЖАД ФЕСТИВАЛДӘРЕ ҺӘМ КОНКУРСТАРЫ
ҮҘЕШМӘКӘР ИЖАД ФЕСТИВАЛДӘРЕ ҺӘМ КОНКУРСТАРЫ, үҙешмәкәр сәнғәт ижады ҡаҙаныштары смотрҙары; иң яҡшы үҙешмәкәр башҡарыусыларҙы асыҡлау маҡсатында үткәрелгән ярыштар. Башҡортостанда халыҡ йырсылары һәм музыканттары, үҙешмәкәр ижади коллективтар (ҡара: Бейеү ансамблдәре, Инструменталь ансамблдәр, Фольклор...
ҮҘЕШМӘКӘР СӘНҒӘТ ИЖАДЫ
ҮҘЕШМӘКӘР СӘНҒӘТ ИЖАДЫ, һәүәҫкәрҙәрҙең художестволы әҫәрҙәрҙе ижад итеүен, башҡарыуын үҙ эсенә алған индивидуаль һәм коллектив халыҡ ижадының бер формаһы. Үҙешмәкәр сәнғәттә ҡатнашыусылар мәҙәни‑ял учреждениелары, уҡыу йорттары һ.б. ойошмалар эргәһендәге төрлө коллективтарҙың (бейеү ансамблдәре, ҡыҙыҡһыныу...
ҮҘЕШМӘКӘР ХОРҘАР
ҮҘЕШМӘКӘР ХОРҘАР, вокаль музыканы инструменталь ҡоралдарға ҡушылып йәки уларһыҙ (а cappella) башҡарыусы һәүәҫкәр йыр коллективтары. Башҡортостанда революцияға (1917) тиклем башҡорттарҙа хор м‑н башҡарыуҙың булмауы халыҡ йырҙарын (ҡара: Оҙон көй) бай орнаментика м‑н яңғыҙ башҡарыу традицияларына, ш....
ҮҘЙӨРӨШЛӨ АРТИЛЛЕРИЯ ҠУЛАЙЛАМАҺЫ
ҮҘЙӨРӨШЛӨ АРТИЛЛЕРИЯ ҠУЛАЙЛАМАҺЫ, үҙйөрөшлө шассиға урынлаштырылған артиллерия орудиеһы (пушка, гаубица, атҡандан һуң артҡа типмәгән орудие, миномёт). Хәрәкәт итеү тиҙлеге 80 км/сәғ. тиклем, экипажы 4—7 кеше. Танкыларҙан айырмалы рәүештә Ү.а.ҡ. алыҫыраҡ ата (8— 50 км), боролмай торған башнялы, өлөшләтә...
ҮҘЛӘШТЕРЕЛГӘН ҺҮҘҘӘР
ҮҘЛӘШТЕРЕЛГӘН ҺҮҘҘӘР, тел‑ара бәйләнештәр һөҙөмтәһендә бер телдән икенсе тел системаһына күсерелгән һүҙҙәр. Яңы төшөнсәләрҙе белдереү, элек булғандарын артабан дифференциациялау һәм әлегә тиклем билдәле булмаған предметтарҙы атау өсөн ҡулланыла. Башҡорт телендә Ү.һ. 3 төп төркөмдән тора: ғәрәп теленән...
ҮЗБӘК
ҮЗБӘК, М ө х ә м м ә т (?—1342), Алтын Урҙа ханы (1313—42). Алтын Урҙа ханы Мәңгү-Тимерҙең ейәне. 14 б. башында Урҙала власты яулап ала. Дәүләт власын үҙәкләштерә, ислам динен рәсмиләштерә, архитектура ҡоролмалары (һарайҙар, кәшәнәләр, мәҙрәсәләр, мәсеттәр һ.б.) төҙөүгә булышлыҡ итә. Ислам дине яҡлылар...
ҮЗБӘК ТЕЛЕ
ҮЗБӘК ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең береһе (ҡарлыҡ төркөмө). Үзбәктәрҙең милли теле, Үзбәкстандың дәүләт теле. Шулай уҡ Афғанстанда, Ҡаҙағстанда, Ҡырғыҙстанда, РФ‑та, Тажикстанда, Төркмәнстанда таралған. Һөйләшеүселәр һаны — яҡынса 20 млн (1995), ш. иҫ. БР‑ҙа — 19 меңдән ашыу кеше (2002). Уйғыр теленә яҡын....
ҮЗБӘК, Ғафури р‑нындағы ауыл
ҮЗБӘК, Ғафури р‑нындағы ауыл, Еҙем‑Ҡаран а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 40 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 66 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 356 кеше; 1920 — 494; 1939 — 517; 1959 — 411; 1989 — 430; 2002 — 378; 2010 — 374 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар...
ҮЗБӘКСТАН
ҮЗБӘКСТАН, Ү з б ә к с т а н Р е с п у б л и к а һ ы, Урта Азияның үҙәк өлөшөндәге дәүләт. Майҙаны — 447,4 мең км2. Баш ҡалаһы — Ташкент. Дәүләт башлығы — президент. Халҡы — 28,5 млн кеше (2013), 82,9%‑ы — үзбәктәр; 3,7 мең башҡорт йәшәй (2013). Рәсми тел — үзбәк теле. Диндарҙарҙың күпселеге — мосолман-сөнниҙәр....
ҮКӘРЛЕ, Нуриман р‑нындағы ауыл
ҮКӘРЛЕ, Нуриман р‑нындағы ауыл, Байгилде а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 25 км һәм Иглин т. юл ст. Т. табан 25 км алыҫлыҡта Ҡарға күле (Ҡариҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 643 кеше; 1920 — 569; 1939 — 520; 1959 — 336; 1989 — 234; 2002 — 193; 2010 — 165 кеше. Татарҙар, башҡорттар...
ҮКТӘЙ, Иглин р‑нындағы ауыл
ҮКТӘЙ, Иглин р‑нындағы ауыл, Үктәй а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Иглин т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 18 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1061 кеше; 1920 — 1125; 1939 — 1058; 1959 — 795; 1989 — 428; 2002 — 346; 2010 — 397 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Төп мәктәп, фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...
ҮЛӘЙ, Борай р‑нындағы ауыл
ҮЛӘЙ, Борай р‑нындағы ауыл, Баҙраҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнб. 23 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.-Көнс. табан 91 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 732 кеше; 1920 — 936; 1939 — 512; 1959 — 361; 1989 — 131; 2002 — 154; 2010 — 137 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға 1650 й. жалованный...
ҮЛӘЙ, Бөрө р‑нындағы ауыл
ҮЛӘЙ, Бөрө р‑нындағы ауыл, Бахтыбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 17 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 95 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 610 кеше; 1920 — 685; 1939 — 583; 1959 — 246; 1989 — 86; 2002 — 125; 2010 — 101 кеше. Мариҙар, урыҫтар йәшәй (2002).
Ауылға Уҫы даруғаһында батша...
ҮЛӘН ОНО
ҮЛӘН ОНО, витаминлы‑аҡһымлы мал аҙығы, яһалма киптерелгән үлән массаһынан алына. Ү.о. өсөн сәселгән күп йыллыҡ һәм бер йыллыҡ үләндәр ҡулланыла, улар араһында ҡуҙаҡлылар өҫтөнлөк итә. Йәшел үләндәрҙе яһалма киптергәндә туҡлыҡлы матдәләрҙең 90—95%‑ы һаҡлана. Ү.о. ауыл хужалығы малдарын ашатҡанда ҡиммәтле...
ҮЛӘНДӘР ҠАТНАШМАҺЫ
ҮЛӘН ҠАТНАШМАҺЫ, бер йыллыҡ йәки күп йыллыҡ ҡуҙаҡлылар һәм ҡыяҡлыларҙан яһалма үҫтерелгән үҫемлектәр япмаһы. Файҙаланыу ысулы б‑са — сабынлыҡ, көтөүлек, сабынлыҡ‑көтөүлек Ү.ҡ.; составы б‑са ябай (2—3 төр үләнде үҙ эсенә ала; 2—3 йыл ҡулланыу өсөн), ярым ҡатмарлы (3—4; 4—6 йыл) һәм ҡатмарлы (5—6; 7 йылдан...
ҮЛӘНДЕ, күл
ҮЛӘНДЕ, Оло Ҡыҙыл й. басс. күл. Әбйәлил р‑ны Северный а. көнбайышҡа табан 3 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны 1,9 км2, оҙонлоғо 2,0 км, уртаса киңлеге 0,9 км, һыу йыйыу майҙаны 9,3 км2. Тектоник күл, һуң девондың йылайыр свитаһы тоҡомдарында (грауваккалар) барлыҡҡа килгән, соҡоро түңәрәк; төбө...
