Список материалов
ФЕОДОСИЙ
ФЕОДОСИЙ (донъяуи исеме Погорский Дмитрий Михайлович; 19.10. 1909, Киев губ. Брусилово а. — 3.5.1975, Өфө, 1996 й. Пенза ҡ. күсереп ерләнгән), дин әһеле, Өфө һәм Стәрлетамаҡ архиепискобы (1973—75). Дини тәғлимәт канд. (1956). Архиепископ (1964), архимандрит (1957). Монахлыҡ ҡабул иткән (1957). Мәскәү...
ФЕОФИЛ
ФЕОФИЛ (донъяуи исеме Татарский Феодор; 21.1.1767, Белгород губ. Двуречная биҫтәһе — 14.11.1830, Харьков ҡ.), дин әһеле, Ырымбур һәм Өфө епискобы (1819—23). Архиепископ (1826), архимандрит (1804). Монахлыҡ ҡабул иткән (1803). Харьков коллегиумын тамамлаған (1789). 1803 й. алып дини уҡыу йорттарында...
ФЕОФИЛАКТОВ Владимир Иванович
ФЕОФИЛАКТОВ Владимир Иванович (13.9.1937, Силәбе ҡ.), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1992), проф. (1994). Силәбе политехник ин‑тын тамамлағандан һуң (1959) “Академик В.П.Макеев исемендәге конструкторҙар бюроһы” Дәүләт ракета үҙәгендә эшләй: 1970 й. алып бүлек нач., 1986 й. — ген. конструктор урынбаҫары,...
ФЕРАПОНТОВ Владимир Петрович
ФЕРАПОНТОВ Владимир Петрович (12.6.1909, Бәләбәй ҡ. — 18.11.1943, Украина ССР‑ының Ерковцы а. ерләнгән), Советтар Союзы Геройы (1943). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1929—37 йй. Дәүләкән р‑ны халыҡ мәғарифы бүлеге инспекторы, 1941—43 йй. Бәләбәйҙең 1‑се һәм Дәүләкән ҡ. 2‑се урта мәктәптәре директоры. 1943...
ФЕРИН Михаил Алексеевич
ФЕРИН Михаил Алексеевич (14.12. 1907, Тверь губ. Торжок ҡ. — 29.7. 1979, Өфө), хужалыҡ эшмәкәре. Техник ф. канд. (1947). Соц. Хеҙмәт Геройы (1957). РСФСР‑ҙың (1968) һәм БАССР‑ҙың (1958) атҡ. фән һәм техника эшмәкәре, СССР‑ҙың почётлы мотор эшләүсеһе (1985). Мәскәү ҡорос ин‑тын тамамлаған (1935). 1924—31...
ФЕРМЕНТТАР
ФЕРМЕНТТАР (лат. Fermentum — әсетке), э н з и м д а р, тере организмдарҙың үҙенсәлекле аҡһымдары, биол. катализатор булып торалар. Фермент әүҙемлегенә ш. уҡ РНК эйә. Ябай (аминокислоталарҙан тора) һәм ҡатмарлы, ш. уҡ үҙгәрешһеҙ (күҙәнәктәрҙә даими синтезлана) һәм индукцияланыусы Ф. (уларҙың биосинтезы...
ФЕРОМОНДАР
ФЕРОМОНДАР, биологик актив матдәләр, хайуандарҙың махсус биҙҙәре тарафынан тирә‑яҡ мөхиткә бүлеп сығарыла һәм ш. уҡ (ҡайһы берҙә ҡәрҙәш) биол. төр заттарына хас холоҡто йәки үҫеш процесын барлыҡҡа килтерә. Енес (аттрактанттар һәм афродизиактар; күберәк өйрәнелгән), аҙыҡ, агрегацион, хәүеф, эҙ, соц....
ФЕРСМАН Александр Евгеньевич
ФЕРСМАН Александр Евгеньевич (27.10.1883, С.‑Петербург — 20.5.1945, Сочи ҡ.), геохимик‑минералог. СССР ФА акад. (1919; 1926—29 йй. вице‑президент), проф. (1910). Мәскәү ун‑тын тамамлаған (1907). Фәнни эшмәкәрлеге файҙалы ҡаҙылмалар минералогияһына, геохимияһына, геологияһына һ.б. арналған. Ф. тарафынан...
ФЕРУЛА
ФЕРУЛА (Ferula), сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 170 төрө билдәле, Евразияның һәм Африканың ҡоро һәм таулы өлкәләрендә таралған. Башҡортостанда каспий Ф. һәм татар Ф. үҫә. Моно‑ йәки поликарпик күп йыллыҡ төкһөҙ үләндәр. Һабаҡтары яңғыҙар, йыуан, ныҡ тарбаҡланған, бейеклеге 30—100 см....
ФЕТИСОВ Владимир Станиславович
ФЕТИСОВ Владимир Станиславович (5.7.1963, Өфө), инженер‑электрик. Техник ф. д‑ры (2006). ӨАИ‑ны тамамлаған (1986), 1989 й. алып шунда уҡ эшләй. Фәнни эшмәкәрлеге шыйыҡ дисперслы мөхиттәрҙең физик үҙсәнлектәрен үлсәү ысулдарын, сараларын өйрәнеүгә һәм уйлап табыуға, ш. уҡ пилотһыҙ осоу аппараттары өсөн...
ФЕТИШИЗМ
ФЕТИШИЗМ (фр. feјtichе – табыныу әйбере, талисман), ҡөҙрәтле көсө бар тип һаналған матди әйберҙәргә (фетиштарға) табыныу. Диндең иртә формаларына хас. Фетиш төрҙәре: таштар, ағас киҫәктәре һәм уларҙан эшләнгән һындар; хайуандың кәүҙә өлөштәре, һынташтар һ.б. Ҡайһы бер халыҡтарҙа фетиштарға рәхмәт әйтеү,...
ФЕХТОВАНИЕ
ФЕХТОВАНИЕ (нем. fechten — алышыу, көрәшеү), рапира, ҡылыс һәм шпага м‑н ҡара‑ҡаршы көрәште үҙ эсенә алған спорт төрө. Башҡортостанда Ф. 20 б. 50‑се йй. алып үҫешә. 1959 й. Өфө йәштәр спорт мәктәбе эргәһендә (ҡара: Юғары спорт оҫталығы мәктәбе) Ф. бүлеге асыла. 1965 й. Ф. б‑са секциялар Өфө Пионерҙар...
ФЕХТОВАНИЕ БУЙЫНСА ОЛИМПИЯ РЕЗЕРВЫ СПОРТ МӘКТӘБЕ №23
ФЕХТОВАНИЕ БУЙЫНСА ОЛИМПИЯ РЕЗЕРВЫ СПОРТ МӘКТӘБЕ №23. Өфөлә Юғары спорт оҫталығы мәктәбе базаһында эшләгән. 1996 й. фехтование б‑са ДЮСШ булараҡ асыла, 1998 й. алып фехтование б‑са 23‑сө СДЮСШОР, 2011 й. 19‑сы СДЮСШОР (ҡара: Олимпия резервы спорт мәктәбе №19) м‑н ҡушыла. Фехтование һәм паралимпия фехтованиеһы...
ФИГУРАЛЫ ШЫУЫУ
ФИГУРАЛЫ ШЫУЫУ, спорт төрө, боҙҙа музыкаға төрлө фигуралар яһау б‑са конькиҙа ярыш. Яңғыҙ ир‑егеттәр һәм ҡатын‑ҡыҙҙар шыуыуы, парлы шыуыу, боҙҙа спорт бейеүҙәре һ.б. айырыла. Башҡортостанда Ф.ш. үҫеше 20 б. 40‑сы йй. “Динамо” физкультура‑спорт йәмғиәте эргәһендә тәүге секция (етәкс. М.П.Трифонов) асылыуға...
ФИЕЛЬСТРУП Фёдор Артурович
ФИЕЛЬСТРУП Фёдор Артурович (19.1.1889, С.‑Петербург — 7.12.1933, Ленинград), шәрҡиәтсе, этнограф. Император Петроград ун‑тын тамамлағандан һуң (1916), Бөйөк Пётр ис. Антропология һәм этнография музейында эшләй. 1918—30 йй. СССР ФА‑ла: СССР һәм уға сиктәш илдәр халҡының ҡәбилә составын өйрәнеү комиссияһы...
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ, нурланыштың (квант йәки бөртөктәр ағымы) матдә м‑н тәьҫир итешеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән эффектты (сигнал) үлсәүгә нигеҙләнгән. Сигнал дәүмәлен үлсәү һөҙөмтәләре б‑са статистик эшкәртеп асыҡланған компоненттарҙың концентрацияһы һәм массаһы м‑н бәйле аналитик сигнал алына....
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ, нурланыштың (квант йәки бөртөктәр ағымы) матдә м‑н тәьҫир итешеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән эффектты (сигнал) үлсәүгә нигеҙләнгән. Сигнал дәүмәлен үлсәү һөҙөмтәләре б‑са статистик эшкәртеп асыҡланған компоненттарҙың концентрацияһы һәм массаһы м‑н бәйле аналитик сигнал алына....
ФИЗИК ГЕОГРАФИЯ
ФИЗИК ГЕОГРАФИЯ, Ерҙең геогр. ҡабығын, төҙөлөшөн, динамикаһын, уның айырым компоненттарының арауыҡта таралыуын һәм бер‑береһе м‑н тәьҫир итешеүен өйрәнгән фән. Дөйөм ер белеменә, ландшафты өйрәнеү ғилеменә бүленә. Геоморфология, климатология, гидрология, иҡтисади һәм социаль география, картография,...
ФИЗИК КУЛЬТУРА
ФИЗИК КУЛЬТУРА, йәмғиәттең дөйөм культураһының кеше һаулығын нығытыуға, физик мөмкинселектәрен үҫтереүгә һ.б. йүнәлтелгән бер өлөшө. Күмәк Ф.к. һәм дауалау физкультураһы айырыла. Башҡортостанда күмәк Ф.к. үҫеше 20 б. башында Өфө физик күнекмәләр яратыусылар йәмғиәте, 1907 й. Өфө уҡыу йорттары уҡыусыларын...
ФИЗИК ХИМИЯ
ФИЗИК ХИМИЯ, химик процестар үтеү законлыҡтарын физиканың фундаменталь принциптары, теоретик һәм эксперименталь ысулдарына нигеҙләнеп аңлатҡан фән. Квант механикаһы, статистик физика һәм термодинамика, һыҙыҡлы булмаған динамика, химия физикаһы һ.б. м‑н тығыҙ бәйле. Ф.х. матдәләр төҙөлөшө т‑дағы тәғлимәтте,...
