Список материалов
ХРИСТИАНЛЫҠ
ХРИСТИАНЛЫҠ (гр. Christos — мәсих), донъя диндәренең береһе (буддизм һәм ислам м-н бер рәттән). 1 б. башында Фәләстанда барлыҡҡа килә. Төп йүнәлештәре: православие, католицизм, протестантлыҡ. Эйәреүселәре — христиандар. Дин ғилеме сығанаҡтары — Библия һәм Изге риүәйәт (католицизмда һәм православиела)....
ХРИСТОФОР
ХРИСТОФОР (донъяуи исеме Смирнов Фёдор Алексеевич; 8.2.1842, Смоленск губ. Вёшки а. — 1918 й. һуң), дин әһеле, Өфө һәм Минзәлә епискобы (1903—08). Дини тәғлимәт магистры (1870). Архимандрит (1883). Монахлыҡ ҡабул иткән (1883). Смоленск дини семинарияһын (1865), Киев дини акад. (1869) тамамлаған. 1871...
ХРОМ
ХРОМ (Chromium), Сr, Д.И.Менделеев периодик системаһының VI төркөм химик элементы. Тәбиғәттә 4 тотороҡло изотобы бар. Х. 70-тән ашыу минералы билдәле (хромиттар, крокоит, волконскоит һ.б.); Х. сульфидтары — метеориттарҙа, ҡатышмалары дунитта, слюдаларҙа һ.б. табылған. Көмөш төҫлө металл; tиреү 1890°С,...
ХРОМ МӘҒДӘНДӘРЕ
ХРОМ МӘҒДӘНДӘРЕ, хромит мәғдәндәре, сәнәғәт өсөн металл сығарыуға яраҡлы миҡдарҙа һәм берләшмәләрҙә хром булған тәбиғи минераль ҡатламдар. Төп мәғдән минералдары — хромшпинелидтар. Файҙалы ҡушылмалары — ағалтын һәм платиноидтар, зарарлылары — марганец, цинк, ванадий. Х.м. ятҡылыҡтары базальтоид һәм...
ХРОМАТОГРАФИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ
ХРОМАТОГРАФИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ, газ, шыйыҡса йәки эрегән матдәләрҙең ҡатышмаларын айырыу ысулдары йыйылмаһы, уларҙың компоненттарын үҙгәрмәй торған (өҫкө йөҙө үҫешкән сорбент,ҡаты есем, шыйыҡса) һәм үҙгәреүсе (элюент – газ, пар, флюид, шыйыҡса ағымы; үҙгәрмәй торған фаза аша үтә) фазалар араһында бүлеүгә...
ХРОМИТ, ҡара: Хромшпинелидтар
ХРОМИТ, ҡара: Хромшпинелидтар.
ХРОМШПИНЕЛИДТАР
ХРОМШПИНЕЛИДТАР, хромшпинелдәр, хромиттар, ҡатмарлы оксидтар класындағы шпинелидтар төркөмө минералдары, (Mg,Fe2+)Cr2O4. Изоморфтар рәтенең һуңғы ағзалары: составында алмашыныусан хром, магний, тимер, алюмин, титан миҡдары булған магнезиохромит MgCr2O4—хромит FeCr2O4. Кристалдары октаэдр формаһында,...
ХРУЛЁВ Виктор Иванович
ХРУЛЁВ Виктор Иванович (13.3. 1940, Һарытау ҡ.), әҙәбиәт белгесе. Филол. ф. д‑ры (1991), проф. (1994). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1997), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2006). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1965) шунда уҡ уҡыта: 1990—2000 йй. филол. ф‑ты деканы, 1992—2013 йй. 20 б. урыҫ әҙәбиәте...
ХРУСТАЛИ, Әлшәй р‑нындағы ауыл
ХРУСТАЛИ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Торонтайыш а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. К.‑Көнб. табан 38 км алыҫлыҡта Ҡорһаҡ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 79 кеше; 1939 — 284; 1959 — 326; 1989 — 364; 2002 — 112; 2010 — 62 кеше. Татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. башында Бәләбәй өйәҙендәутар...
ХРУЩЁВ Никита Сергеевич
ХРУЩЁВ Никита Сергеевич (17.4. 1894, Курск губ. Калиновка а. — 11.9.1971, Мәскәү), сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. Соц. Хеҙмәт Геройы (1954, 1957, 1961). Советтар Союзы Геройы (1964). Ген.‑лейтенант (1943). Ãраждандар һәм Б.В. һуғыштарында ҡатнашыусы. Сәнәғәт акад. уҡыған (Мәскәү, 1929—30). 1909 й. алып...
ХУДОЖЕСТВО МӘКТӘБЕ №1
ХУДОЖЕСТВО МӘКТӘБЕ №1, өҫтәлмә белем биреү учреждениеһы. Өфөлә урынлашҡан. 1960 й. 1‑се Балалар художество мәктәбе (Башҡортостанда тәүге мәктәп) булараҡ асыла, 1999 й. А.А.Кузнецов исеме бирелә. 10—12 йәшлек балалар ҡабул ителә. Һынлы сәнғәт,
биҙәү‑ҡулланма сәнғәте, сәнғәттәр тарихы оҫтаханалары, китапханаһы,...
ХУДОЖЕСТВО МӘКТӘБЕ №2
ХУДОЖЕСТВО МӘКТӘБЕ №2, өҫтәлмә белем биреү учреждениеһы. Өфөлә урынлашҡан. 1962 й. 2‑се Балалар художество мәктәбе булараҡ асыла. Һынлы сәнғәт, биҙәү‑ҡулланма сәнғәте оҫтаханалары, сәнғәттәр тарихы кабинеты, китапханаһы, балалар картиналар галереяһы (2001 й. алып; ҡара: Һынлы сәнғәт галереялары) бар;...
ХУДОЖЕСТВО ТӨРКӨМДӘРЕ ҺӘМ БЕРЕКМӘЛӘРЕ
ХУДОЖЕСТВО ТӨРКӨМДӘРЕ ҺӘМ БЕРЕКМӘЛӘРЕ, сәнғәткә ижади мәнфәғәттәр, эстетик йүнәлештәр һәм идеологик ҡараштар берҙәмлеге м‑н бәйле булған күргәҙмәләр эшмәкәрлеге нигеҙендә ойошҡан рәссамдар консолидаöияһы. 20 б. аҙ. Башҡортостанда байтаҡ художество төркөмдәре — “Һары бейә”; берекмәләре: “Сыңғыҙхан”,...
ХУДОЖЕСТВОЛЫ ТӘРЖЕМӘ
ХУДОЖЕСТВОЛЫ ТӘРЖЕМӘ, бер телдә йәшәп килгән әҫәрҙе икенсе телдә тергеҙгән әҙәби ижад төрө. Х.т. тәржемә эшмәкәрлегенең иң юғары формаһы булып тора, әҫәрҙең йөкмәткеһен тапшырыуҙы ғына түгел, ә төп нөсхәнең образдарын, уның стиль төрлөлөгөн, ш. уҡ авторҙың донъяға ҡарашын, эмоцияларын, интонацияһын...
ХУДЯКОВ Александр Алексеевич
ХУДЯКОВ Александр Алексеевич [18.4.1906, Өфө губ. Златоуст өйәҙе Нөгөш а. (БР‑ҙың Балаҡатай р‑ны) — 6.4.1944, Украина ССР‑ының Кашпиловцы а. ерләнгән], Советтар Союзы Геройы (1944). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1936 й. алып Мәскәүҙең Үҙәк аэродромында ашхана мөдире. 1942 й. башлап Воронеж һәм 1‑се Украина...
ХУДЯКОВА Лариса Петровна
ХУДЯКОВА Лариса Петровна (2.9. 1946, БАССР‑ҙың Дәүләкән р‑ны Суйынсы МТС‑ы ҡсб), физик‑химик. Техник ф. д‑ры (2008), проф. (2010). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2010). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1968) ӨНИ‑лә эшләй. 1975 й. алып өлкән инженер, 1982 й. – өлкән ғилми хеҙм‑р, 2002 й. — химик һынауҙар лаб. нач.,...
ХУЖА НАСРЕТДИН
ХУЖА НАСРЕТДИН, Яҡын һәм Урта Көнсығыш, Урта Азия халыҡтары фольклорында аҡыл эйәһенең, тапҡыр һүҙле һәм шаян кешенең дөйөмләштерелгән образы. Х.Н. ҡомһоҙ, ике йөҙлө кешеләрҙе, ришүәт алыусы хакимдарҙы, муллаларҙы һ.б. фаш итә, аҡылы һәм тапҡырлығы арҡаһында төрлө хәлдәрҙән еңеүсе булып сыға, бер ҡатлы...
ХУЖАЛЫҠ
ХУЖАЛЫҠ, шөғөл, производствоны алып барыу ысулдары һәм саралары йыйылмаһы. Башҡорттарҙа традицион Х. системаһында хужалыҡ‑мәҙәни типҡа бәйле кәсеп булып ярым күсмә һыйырсылыҡ (көньяҡ һәм көньяҡ‑көнсығыш райондарҙа) һәм игенселек (көнбайыш һәм төньяҡ‑көнбайыш райондарҙа) иҫәпләнгән; ш. уҡ һунар, солоҡсолоҡ,...
ХУЖАЛЫҠ ИҪӘБЕ
ХУЖАЛЫҠ ИҪӘБЕ, адм.‑команда иҡтисады шарттарында предприятиела, производство берекмәһендә йәки уларҙың бүлексәләрендә хужалыҡ эшмәкәрлеген сығымдарҙы һәм продукция етештереү һөҙөмтәләрен сағыштырыу нигеҙендә алып барыу формаһы. Х.и. төп принциптары: пр‑тиеларҙың хужалыҡ итеү яғынан үҙ аллы булыуы, коллективтың...
ХУЖАЛЫҠ ҠАРАЛТЫЛАРЫ
ХУЖАЛЫҠ ҠАРАЛТЫЛАРЫ, башҡорттарҙа аласыҡ, һарай, келәт, ер өй, мунса, ыҫлыҡты һ.б. үҙ эсенә ала. Төп төҙөлөш материалдарына ағас, талсыбыҡ, ҡамыш, ҡатламташ, балсыҡ ингән; өй түбәһе һалам, ҡабыҡ, дранка, кәҫ, йоҡа таҡта, һуңыраҡ таҡта, тимер м‑н ябылған. Ултыраҡ тормошҡа күскәндән һуң йорт‑ҡаралты ихатаһында...
