Список материалов
ШӘЙХЕТДИНОВ Рәмил Зәйни улы
ШӘЙХЕТДИНОВ Рәмил Зәйни улы (4.1.1959, БАССР‑ҙың Әбйәлил р‑ны Таштимер а.), физик. Физика‑матем. ф. д‑ры (2008). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1981) 1983 й. тиклем “Меркурий” махсус конструкторлыҡ‑технология бюроһында, 1987 й. алып БДАУ‑ҙа (2001 й. башлап физика каф. мөдире) эшләй. 2003 й. БДУ‑ла (2012...
ШӘЙХЕТДИНОВ Рөстәм Рәжәп улы
ШӘЙХЕТДИНОВ Рөстәм Рәжәп улы (5.5.1976, Өфө), пианист, педагог. Сәнғәт ғилеме канд. (2001), проф. (2011). БР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2014). Р.Ю.Шәйхетдиновтың улы. Гнесиндар ис. Рәсәй музыка акад. (Мәскәү, 1998; М.С.Гамбарян класы) тамамлағандан һуң ӨДСИ‑лә уҡыта (2003—16 йй. махсус фп. каф. мөдире),...
ШӘЙХИСЛАМОВ Рафаэль Бәҙретдин улы
ШӘЙХИСЛАМОВ Рафаэль Бәҙретдин улы (27.3.1954, БАССР‑ҙың Салауат р‑ны Арҡауыл а.), социолог. Социол. ф. д‑ры (2008). Рәш.Б.Шәйхисламовтың ағаһы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1976) Бөрө пед. ин‑тында эшләй, 1986 й. алып (өҙөклөк м‑н) ӨДИСА‑ла (1999 й. башлап социология һәм соц.‑коммуникацион технологиялар...
ШӘЙХИСЛАМОВ Рәшит Бәҙретдин улы
ШӘЙХИСЛАМОВ Рәшит Бәҙретдин улы (5.10.1959, БАССР‑ҙың Салауат р‑ны Арҡауыл а.), тарихсы. Тарих ф. д‑ры (2007). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2009), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре. Раф. Б.Шәйхисламовтың ҡустыһы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1986) ЛДУ‑ла, 1991—95 йй. һәм 1999 й. алып БДУ‑ла эшләй,...
ШӘЙХУЛОВ Алмас Ғәлимйән улы
ШӘЙХУЛОВ Алмас Ғәлимйән улы (25.10.1945, БАССР‑ҙың Туймазы районы Туймазы эшселәр ҡсб, хәҙер Туймазы ҡ., — 6.1.2022, Өфө ҡ.), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (2001). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (2011). БДУ‑ны тамамлаған (1970). 1964 й. алып Туймазы районының Түбәнге Бишенде 8 йыллыҡ мәктәбендә,...
ШӘЙХУЛОВ Алмас Ғәлимйән улы
ШӘЙХУЛОВ Алмас Ғәлимйән улы (25.10.1945, БАССР‑ҙың Туймазы районы Туймазы эшселәр ҡсб, хәҙер Туймазы ҡ., — 6.1.2022, Өфө ҡ.), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (2001). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (2011). БДУ‑ны тамамлаған (1970). 1964 й. алып Туймазы районының Түбәнге Бишенде 8 йыллыҡ мәктәбендә,...
ШӘЙХУЛОВ Нурислам Фәтхелислам улы
ШӘЙХУЛОВ Нурислам Фәтхелислам улы [16.2.1929, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Сәйетбаба а. (БР‑ҙың Ғафури р‑ны) — 27.9.1996, БР‑ҙың Белорет р‑ны Егәҙе а.], яҙыусы. РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1967). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1993). 1945 й. алып Белорет р‑нында эшләй: мәктәптәрҙә уҡыта, 1951—58...
ШӘКӘР ДИАБЕТЫ
ШӘКӘР ДИАБЕТЫ, ашҡаҙан аҫты биҙенең етерлек кимәлдә инсулин эшләп сығармауына һәм туҡымаларҙың уға ҡарата һиҙгерлеге түбәнәйеүенә бәйле барлыҡҡа килгән эндокрин ауырыу. 1‑се типтағы (ашҡаҙан аҫты биҙенең b‑күҙәнәктәре тарафынан инсулин эшләп сығарыу түбәнәйеү) һәм 2‑се типтағы (туҡымаларҙың инсулинға...
ШӘКӘР СӘНӘҒӘТЕ
ШӘКӘР СӘНӘҒӘТЕ, шәкәр ҡомо һәм шаҡмаҡлы шәкәр етештереү б‑са аҙыҡ-тәм сәнәғәте тармағы. Сеймал сифатында шәкәр сөгөлдөрө, шәкәр ҡамышы файҙаланыла. Башҡортостанда Ш.с. 1941 й. алып респ. илдең көнбайыш райондарынан шәкәр з‑дтарының ҡорамалдары эвакуацияланғандан һуң үҫеш ала. Беренсе булып 1951 й. Ҡарлыман...
ШӘКӘРҘЕ АЛМАШТЫРҒЫСТАР
ШӘКӘРҘЕ АЛМАШТЫРҒЫСТАР, аҙыҡҡа татлы тәм биргән матдәләр. Төп (ксилит, маннит, сорбит) һәм интенсив (аспартам, ацетосульфам К, сахарин) төрҙәргә бүленә. Маннит һәм ксилит һыуҙа — яҡшы, сахарин насар эрей; tиреү – 93°С алып (ксилит) 226°С тиклем (сахарин). Төп Ш.а. — юғары калориялы матдәләр, интенсив...
ШӘКӘРЛЕ ТАМЫР
ШӘКӘРЛЕ ТАМЫР (Sium), сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 10—15 төрө билдәле, Евразияла, Төньяҡ Африкала һәм Америкала таралған. Башҡортостанда киңъяпраҡ Ш.т. һәм татлы Ш.т. үҫә. Күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары ҡытыршы, өҫкө өлөшөндә тарбаҡлы, бейеклеге 60—150 см тиклем, төбөндә йәйелеүсән...
ШӘКЕТАР, тау
ШӘКЕТАР, тау. Белорет р‑нында Көньяҡ Урал ҡурсаулығы сиктәрендәге Ямантау тауынан төньяҡҡа табан Кесе Инйәр һәм Ҙур Ҡаҙауҙы (Кесе Инйәр й. ҡушылдығы) йылғалары араһында урынлашҡан. Абс. бейеклеге 1174 м, оҙонлоғо 3 км, киңлеге 2—3 км. Рельефы ҡатмарлы. Түбәһе яҫы, битләүҙәре текә, көньяҡ битләүҙәре...
ШӘКЕТАУ, археологик ҡомартҡы
ШӘКЕТАУ, Урта быуаттар археологик ҡомартҡыһы. 13 — 14 бб. ҡарай. Стәрлетамаҡ ҡ. көнсығышҡа табан Шахтау тауының көнсығыш битләүендә урынлашҡан. 1959 й. ер эштәре башҡарған саҡта табылған, 1960 й. Мәхм.Х.Садиҡова тарафынан тикшерелгән. Ҡурғанһыҙ ҡәберлектәр иҫәбенә инә. Ҡомартҡының бер өлөшө емерелгән....
ШӘКЕТАУ, ҡасаба
ШӘКЕТАУ, ҡасаба, 20 б. 80‑се йй. алып Стәрлетамаҡ ҡ. эсендә. Ҡасабаға 40‑сы йй. Маҡар районында Стәрлетамаҡ сода з‑ды (ҡара: “Сода”) тарафынан Шәкетауҙа эзбизташ карьерын эшкәртеүгә бәйле нигеҙ һалына. 1957 алып Стәрлетамаҡ составында.
Тәрж. Р.Р.Абдрахманов
ШӘКЕТАУ, шихан
ШӘКЕТАУ, шихан. Стәрлетамаҡ ҡ. көнсығышҡа табан 5 км алыҫлыҡта Һәләүек й. уң ярында урынлашҡан. Үҙләштереүгә тиклем абс. бейеклеге 336 м, оҙонлоғо 1,3 км. Формаһы һуҙылған, битләүҙәре текә. Аҫҡы пермдең органоген эзбизташтарынан тора, уларҙың ятыштары ш. уҡ исемле ятҡылыҡтан ғибәрәт һәм 20 б. уртаһынан...
ШӘКҮР (Шәкүров) Рәшит Закир улы
ШӘКҮР (Шәкүров) Рәшит Закир улы [11.1.1937, БАССР‑ҙың Әлшәй районы Яңы Абдрахман а. (БР‑ҙың Стәрлетамаҡ районы)], тел белгесе, төркиәтсе, шағир, публицист. Филология фәндәре докторы (1998), профессор (2012). БР‑ҙың халыҡ шағиры (2021). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт...
ШӘКҮР Рәшит Закир улы
ШӘКҮР (Шәкүров) Рәшит Закир улы [11.1.1937, БАССР‑ҙың Әлшәй районы Яңы Абдрахман а. (БР‑ҙың Стәрлетамаҡ районы)], тел белгесе, төркиәтсе, шағир, публицист. Филология фәндәре докторы (1998), профессор (2012). БР‑ҙың халыҡ шағиры (2021). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт...
ШӘЛ
ШӘЛ, башҡорт ҡатын‑ҡыҙының традицион баш кейеме (ҡара: Башҡорт кейеме). Плед кеүек туҡылған (ҡалын шәл, тула шәл; ҡара: Туҡыусылыҡ) һәм бәйләнгән (дебет шәл, мамыҡ шәл; ҡара: Бәйләү) Ш. булған. Ш. башлыса тәбиғи төҫтәрҙәге (һирәгерәк буялған) дебеттән, һарыҡ йөнөнән, кизе‑мамыҡ ептән бәйләнгән. Туҡылған...
ШӘМӘХӘ СЕЛТӘРБӘШМӘК
ШӘМӘХӘ СЕЛТӘРБӘШМӘК (Cortinarius violaceus), базидиомицеттар класының селтәрбәшмәктәр ғаиләһенә ҡараған бәшмәк. Евразияла, Төньяҡ Америкала таралған. Эшләпәһенең диам. 5—15 см, ҡуйы шәмәхә төҫтә, тәүҙә ҡабарынҡы, аҙаҡ яҫы‑ҡабарынҡы, ҡоро, кейеҙ тәңкәле. Гименофоры ҡуйы көрән күк, пластинкалы, һорғолт...
ШӘМҒОЛОВ Фәттәх Ғәфүрйән улы
ШӘМҒОЛОВ Фәттәх Ғәфүрйән улы [4.8.1921, АСБР‑ҙың Юрматы кантоны 2‑се Ялсы а., хәҙ. БР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Ялсы а., — 19.4.1945, Моравска‑Острава ҡ. эргәһендә (Чехословакия), Пшина ҡ. ерләнгән, Польша], Советтар Союзы Геройы (1946). Майор. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Свердловск хәрби пехота уч‑щеһын (1941),...
