Список материалов
ШЫМАМОРОНДАР
ШЫМАМОРОНДАР (Eptesicus), ярғанаттар отрядының шымаморондар ғаиләһенә ҡараған имеҙеүселәр заты. 17 төрө билдәле. Евразияла, Төньяҡ һәм Көньяҡ Америкала, Африкала таралған. БР‑ҙа 2 төрө осрай. Төн Ш. кәүҙә оҙонлоғо 6,4— 7,5 см, ауырлығы 15—30 г, ҡанаттары киң, ҡанат йәйеме 32—38 см. Мороно ҡуңыр йәки...
ШЫРЛЫҠ, Благовар р‑нындағы ауыл
ШЫРЛЫҠ, Благовар р‑нындағы ауыл, Яныш а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 30 км һәм Благовар т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 60 км алыҫлыҡта Ҡаҙанкүл й. (Ҡармасан й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й.– 767 кеше; 1920 — 1293; 1939 — 961; 1959 — 694; 1989 — 506; 2002 – 489; 2010 — 506 кеше. Башҡорттар,...
ШЫРТҮЛӘН
ШЫРТҮЛӘН (Setaria), ҡыяҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. 120‑нән ашыу төрө билдәле, ер шарының тропик, субтропик, һирәк осраҡта уртаса бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда буҙ Ш. һәм йәшел Ш. үҫә. Бер йыллыҡ үләндәр. Сәскәлек аҫтындағы һабаҡтары бер аҙ ҡытыршы, төҙ, бейеклеге 5— 60 см. Япраҡтары...
ШЫРШЫ
ШЫРШЫ (Picea), ҡарағай һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Төрлө мәғлүмәттәр б‑са 35‑тән алып 50‑гә тиклем төрө билдәле, Евразияның һәм Төньяҡ Американың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда себер Ш. үҫә. 250— 500 йәшкә еткән күләгәгә сыҙамлы мәңге йәшел ылыҫлы ағас. Сатыры конус һымаҡ,...
ШЫРШЫ‑ТАРТЫШ, Кушнаренко р‑нындағы ауыл
ШЫРШЫ‑ТАРТЫШ, Кушнаренко р‑нындағы ауыл, Ҡарасайылға а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 17 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 75 км алыҫлыҡта Һарыш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 821 кеше; 1920 — 896; 1939 — 757; 1959 — 554; 1989 — 396; 2002 — 410; 2010 — 366 кеше....
ЩЕДРИНА Нэлля Михайловна
ЩЕДРИНА Нэлля Михайловна (6.11. 1944, Кандалакша ҡ.), әҙәбиәт белгесе. Филол. ф. д‑ры (1996), проф. (1998). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1967) шунда уҡ уҡыта (1977—79 йй. филол. ф‑ты деканы урынбаҫары). 1999 й. алып Наталья Нестерованың Яңы гуманитар ун‑тында (Мәскәү) әҙәбиәт һәм журналистика каф. мөдире,...
ЩЕЛКАЧЁВ Владимир Николаевич
ЩЕЛКАЧЁВ Владимир Николаевич (21.11.1907, Владикавказ — 13.4. 2005, Мәскәү), инженер‑механик, математик. Техник ф. д‑ры (1941), проф. (1941). РСФСР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1968), РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡ. хеҙм‑ре (1995), БР‑ҙың (1997) һәм ТР‑ҙың (1997) атҡ. нефтсеһе, РФ‑тың...
ЩЕПАРЁВ Алексей Михайлович
ЩЕПАРЁВ Алексей Михайлович (30.3.1976, Белорет ҡ.), спортсы. Ғәмәли‑хәрби күпбәйгеләр б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2000), Рәсәйҙең атҡ. спорт мастеры (2007). Анд.М.Щепарёвтың ҡустыһы. БДПИ‑ны тамамлаған (1997). ДЮСШ, “Металлург” спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (икеһе лә — Белорет), 1999—2006...
ЩЕПАРЁВ Андрей Михайлович
ЩЕПАРЁВ Андрей Михайлович (22.4.1974, Белорет ҡ.), тренер. Биатлон б‑са Рәсәйҙең атҡ. тренеры (2005) һәм Рәсәйҙең спорт мастеры (1995). БР‑ҙың атҡ. физик культура хеҙм‑ре (2017). Ал.М.Щепарёвтың ағаһы. БДПИ‑ны тамамлаған (1995). “Металлург” спорт клубының комплекслы ДЮСШ тәрбиәләнеүсеһе (Белорет; тренерҙары...
ЩЕПКИН Герман Яковлевич
ЩЕПКИН Герман Яковлевич (6.11. 1906, Өфө губ. Златоуст өйәҙе Һатҡы ҡсб, хәҙ. Һатҡы ҡ., — 29.1.1980, Мәскәү), физик. Физика‑матем. ф. д‑ры (1948), проф. (1953). Икенсе баҫҡыс 2‑се Өфө мәктәбен тамамлаған (1925). ЛДУ‑ны тамамлағандан һуң (1931) Ленинград физика‑техника ин‑тында (1939 й. алып өлкән ғилми...
ЩЕПКИН Николай Павлович
ЩЕПКИН Николай Павлович (1825—?), дәүләт эшмәкәре. Действительный статский советник (1873). Дворяндарҙан. Мәскәү ун‑тының филос. ф‑тын тамамлағандан һуң (1846) Мәскәү надворный судының 2‑се департаментында, 1849 й. алып Сенат, 1858 й. — Дәүләт милке министрлығының а.х. департаментында хеҙмәт итә. 1861...
ЩЕРБАКОВ Борис Тихонович
ЩЕРБАКОВ Борис Тихонович (23.1. 1937, БАССР‑ҙың Әлшәй р‑ны Гәйнә разъезы ҡсб — 23.7.2013, БР‑ҙың Әлшәй р‑ны Аксёнов а.), агроном. А.х. ф. канд. (1970). БАССР‑ҙың атҡ. агрономы (1988). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1964) “Росгипрозем” проект‑тикшеренеү ин‑тының Башҡ‑н ер төҙөлөшө экспедицияһында агроном,...
ЩЕРБАКОВ Павел Фёдорович
ЩЕРБАКОВ Павел Фёдорович (27.5.1924, Ҡырғыҙ АССР‑ының Фёдоровка а. — 7.3.1945, Жары ҡ., Польша), Советтар Союзы Геройы (1945). Кесе лейтенант. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Көньяҡ Урал пулемётсылар училищеһын (БАССР‑ҙың Благовещен ҡ.) тамамлаған. 1941 й. БАССР‑ҙың Әлшәй районы Раевка эшселәр ҡасабаһында...
ЩЕРБАТОВ Фёдор Фёдорович
ЩЕРБАТОВ Фёдор Фёдорович (1729—1791), кенәз, хәрби эшмәкәр. Ген.‑поручик (1771). 1756—63 йй. Ете йыллыҡ, 1768—74 йй. рус‑төрөк һуғыштарында, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы. 1744 й. алып рус армияһында. 1766 й. башлап Хәрби коллегия ағзаһы. Рус‑төрөк һуғышы осоронда 1771 й. Ҡырымда айырым...
ЩЕРБАТСКИЙ Ипполит Фёдорович
ЩЕРБАТСКИЙ Ипполит Фёдорович (1827—1889), дәүләт эшмәкәре. Действительный статский советник (1870), полковник (1859). Дворяндарҙан. 1849 й. Венгрия походында, 1853—56 йй. Ҡырым һуғышында ҡатнашыусы. Паж корпусын тамамлаған (С.‑Петербург). 19 б. 60‑сы — 70‑се йй. башында Польша Батшалығында хеҙмәттә...
ЩЕРБИНИН Сергей Анатольевич
ЩЕРБИНИН Сергей Анатольевич (27.9.1962, БАССР‑ҙың Өфө р‑ны Чернолес ҡсб), математик. Техник ф. д‑ры (1997). БДУ‑ны тамамлаған (1984), 1986 й. алып шунда уҡ эшләй (1989 й. — өлкән ғилми хеҙм‑р). 2002 й. башлап АҠШ‑та йәшәй һәм эшләй. Фәнни тикшеренеүҙәре ғәмәли математикаға арналған. Щ. тарафынан сәнәғәт...
ЩЁТКИН Леонид Иванович
ЩЁТКИН Леонид Иванович (17.3. 1927, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Сибай руднигы ҡсб, хәҙ. Сибай ҡ., — 11.5.2007, Белорет ҡ.), металлург. 1948 й. алып Одесса канат з‑дында мастер. 1949—87 йй. Белорет металлургия комб‑тында эшләй: техник‑тикшереүсе, 1953 й. башлап инженер, 1956 й. алып өлкән инженер, 1958...
ЩИГАЛЁВТАР
ЩИГАЛЁВТАР, дворяндар нәҫеле. Өфө тармағына нигеҙ һалыусы — Артемий Иванович Щ. Баяр балаларынан. 1635 й. Себер ханы улы Әбләйҙе тотоуҙа ҡатнаша. 1647 й. хәрби хеҙмәткә (поместье һәм аҡсалата эш хаҡына) 100 сирек ер поместье оклады һәм йылына 6 һум түләү шарты м‑н алына. 1653 й. ҡалмыҡтар м‑н һуғышта...
ЩИПАЧЁВ Андрей Михайлович
ЩИПАЧЁВ Андрей Михайлович (3.3.1959, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (2001), проф. (2007). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1981) 1983 й. тиклем һәм 2005 й. алып шунда уҡ эшләй. 1987 й. башлап БАХИ‑ның өлкән ғилми хеҙм‑ре, 1988 й. — ӨАИ эргәһендәге “Искра” Махсус электр технологияһы конструкторлыҡ‑технология...
ЫҘАН КОМИССИЯЛАРЫ
ЫҘАН КОМИССИЯЛАРЫ, 19 б. 2‑се ярт. — 20 б. башында Рәсәйҙә ер биләү үҙенсәлектәре м‑н айырылған терр‑яларҙа ыҙан эштәрен ойоштороу һәм үткәреүҙе тормошҡа ашырған хөкүмәт учреждениелары (ҡара: Махсус ыҙанлау). Башҡортостанда Ы.к. 1848 й. 27 дек. Дәүләт советы фекерҙәре баҫылғандан һуң төҙөлә; ул һәр...
