Список материалов
ЭЛЕКТРОРАЗВЕДКА
ЭЛЕКТРОРАЗВЕДКА, электромагнит разведкаһы, тау тоҡомдарын һәм мәғдәндәрҙе электромагнит үҙсәнлектәре (сағыштырма электр ҡаршылығы, электр үткәреүсәнлек, диэлектрик һәм магнитлы үткәреүсәнлек, полярлашыу һәм электр‑химик активлыҡ) б‑са айырыуға нигеҙләнгән разведка геофизикаһы ысулы. Геологияла Э. төрлө...
ЭЛЕКТРОСТАНЦИЯ
ЭЛЕКТРОСТАНЦИЯ, энергияның башҡа төрҙәрен электр энергияһына (ҡайһы берҙә йылылыҡ энергияһына) үҙгәрткән пр‑тие йәки энергия ҡулайламаһы. Энергия сығанағы төрө б‑са атом Э., гидроэлектростанциялар, ел, һыу ҡалҡыу энергияһын файҙаланған, ҡояш, йылылыҡ Э.; яғыулыҡ төрө б‑са — газ, шыйыҡ һәм ҡаты яғыулыҡта...
ЭЛЕКТРОТЕХНИКА
ЭЛЕКТРОТЕХНИКА, электр энергияһын алыу, үҙгәртеү һәм ғәмәлдә ҡулланыу мәсьәләләрен өйрәнгән фән һәм техника тармағы. Идара итеү, телекоммуникация системаларын, электрониканы, электр энергетикаһын һ.б. үҙ эсенә ала. Э. нигеҙендә радиотехника, яҡтыртыу техникаһы, юғары көсөргәнештәр техникаһы, электр...
ЭЛЕКТРОФИЗИОЛОГИЯ
ЭЛЕКТРОФИЗИОЛОГИЯ, физиологияның күҙәнәктәрҙә, туҡымаларҙа, ағзаларҙа электр күренештәрен (биоэлектрик потенциалдар), ш. уҡ организмға электр тогы тәьҫир итеү механизмдарын өйрәнгән бүлеге. Күҙәнәк мембраналарында потенциалдар барлыҡҡа килеүҙең физик‑химик механизмдарын, мембраналы каналдарҙың молекуляр...
ЭЛЕКТРОХИМИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ
ЭЛЕКТРОХИМИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ, электродтарҙа йәки электродтар араһындағы арауыҡта барған күренештәрҙе сифат һәм һан яғынан анализлау ысулдары йыйылмаһы. Электролизға нигеҙләнгән Э.а.ы.: гравиметрик электроанализ (төҫлө, ауыр һәм ҡайһы бер ҡара металдарҙы һан яғынан билдәләү һәм айырыу), эске электролиз...
ЭЛЕКТРОХИМИК АНЫҠ ЭШКӘРТЕҮ
ЭЛЕКТРОХИМИК АНЫҠ ЭШКӘРТЕҮ, металдарҙы электрохимик эшкәртеүҙең анод ысулы. Юғары тығыҙлыҡтағы даими йәки импульс тогының, деталь (анод) һәм инструмент (катод) араһындағы бәләкәй аралыҡ аша үтеп ингән электролит ағымының бер үк ваҡыттағы йоғонтоһо ваҡытында әҙерләмә материалының юғары тиҙлектә иреүенә...
ЭЛЕКТРОХИМИК КҮСЕРЕҮ‑ТИШЕҮ СТАНОГЫ
ЭЛЕКТРОХИМИК КҮСЕРЕҮ‑ТИШЕҮ СТАНОГЫ, электродлы инструменттың тишкес башын күсереү һәм ток үткәргән материалдарҙан яһалған әҙерләмәләрҙә даими киҫелештәге тишектәр эшләү технологик операцияһын башҡарыу өсөн тәғәйенләнгән. Э.к.‑т.с. тирбәлеүсе электродлы инструмент ярҙамында импульслы электрохимик эшкәртеү...
ЭЛЕКТРОХИМИК СТАНОК, ҡара: Электрохимик күсереү тишеү станогы
ЭЛЕКТРОХИМИК СТАНОК, ҡара: Электрохимик күсереү‑тишеү станогы.
ЭЛЕКТРОХИМИЯ
ЭЛЕКТРОХИМИЯ, физик химияның фазалар бүленеү сигендәге зарядланған өлөшсәләр (иондар, электрондар) ҡатнашҡан ионлы системаларҙы (эретмәләр, иретмәләр, ҡаты электролиттар) һәм процестарҙы өйрәнгән бүлеге. Теоретик Э. электролиттарҙың төҙөлөшө һәм уларҙың электр үткәреүсәнлеге, электрод м‑н эретмә араһындағы...
ЭЛЕКТРОЭРОЗИОН СТАНОК
ЭЛЕКТРОЭРОЗИОН СТАНОК, ток үткәргән материалдарҙы электродлы инструмент ярҙамында эшкәртеү өсөн тәғәйенләнгән. Тәғәйенләнеше б‑са ҡырҡыу, күсереү‑тишеү, үткерләү, ҡырҡыу, махсус Э.с. айырыла. Э.с. һан м‑н программаланған система, баҡыр, еҙ, графиттан, вольфрам иретмәләренән, баҡыр‑вольфрамлы композицион...
ЭЛЕМЕНТОРГАНИК БЕРЛӘШМӘЛӘР
ЭЛЕМЕНТОРГАНИК БЕРЛӘШМӘЛӘР, углерод — элемент химик бәйләнеше булған (углеродтың азот, галогендар, кислород, көкөрт м‑н ябай һәм теүәл бәйләнешле берләшмәләренән тыш) органик берләшмәләр. Тәбиғәттә тимер‑(гемоглобин), магний‑порфирин (хлорофилл) берләшмәләр, нефттең металл‑порфирин комплекстары рәүешендә...
ЭЛЕМЕНТОРГАНИК ПОЛИМЕРҘАР
ЭЛЕМЕНТОРГАНИК ПОЛИМЕРҘАР, мономер быуынында углеводород төркөмдәре һәм органик булмаған фрагменттар булған полимерҙар. Төп сылбырҙары — органик булмаған (органик төркөмдәр м‑н уратып алынған; полиорганосилазандар, ‑силоксандар, ‑фосфазендар һ.б.), органик булған (элементорганик төркөмдәр; полиалкиленсиландар...
ЭЛЕМТӘ
ЭЛЕМТӘ, төрлө техник саралар ярҙамында мәғлүмәт тапшырыу һәм ҡабул итеү; иҡтисад тармағы. Почта элемтәһе һәм электр элемтәһе айырыла.
Башҡортостанда даими почта элемтәһе 1735 й. алып эшләй. 1863 й. Петербург—Ырымбур телеграф элемтәһе линияһында аралыҡ пункты булған Өфө телеграфы асыла. ҺамарЗлатоуст...
ЭЛЕМТӘ КАНАЛЫ
ЭЛЕМТӘ КАНАЛЫ, т а п ш ы р ы у к а н а л ы, мәғлүмәт булған сигналдар тапшырғыстан ҡабул иткескә тиклем таралған техник ҡоролмалар һәм физик мөхит. Тапшырғыс, Э.к. һәм ҡабул иткес күп каналлы элемтәнең төрлө системаларын барлыҡҡа килтерә (тәғәйенләнеше б‑са: телефон, тауыш тапшырыу, телевизион, фототелеграф,...
ЭЛИЗИЯ
ЭЛИЗИЯ (лат. elisio — бүлеп сығарыу), өндәрҙең комбинаторлы үҙгәреше төрҙәренең береһе, һүҙҙәр ҡушылған урында ике һуҙынҡы өндөң береһе (күбеһенсә тәүгеһе) төшөп ҡалыуы. Э. башлыса сингармонизм булған телдәргә хас. Башҡорт телендә: 1) бер төрлө һуҙынҡылар, мәҫ., “йылға аша” [йылғаша], “һөйлә әле” [һөйләле],...
ЭЛЛИПТИК ТИГЕҘЛӘМӘЛӘР
ЭЛЛИПТИК ТИГЕҘЛӘМӘЛӘР, бүлендек сығарылмалы һәм юғары коэффициенттар матрицаһы ыңғай билдәләнгән дифференциаль тигеҙләмәләр класы. Йылы үткәреүсәнлек, диффузия, сәнәғәт ҡулайламаларында т‑ра ҡырҙары бүленеүен, файҙалы ҡаҙылмаларға электроразведка үткәргәндә электр һәм йылылыҡ ҡырҙарының бүленеүен һ.б....
ЭЛМӘЛЕ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл
ЭЛМӘЛЕ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Байыш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 101 км һәм Ҡыуандыҡ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнб. табан 70 км алыҫлыҡта Ҡаҫмарт й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 591 кеше; 1920 — 639; 1939 — 379; 1959 — 237; 1989 — 205; 2002 — 223; 2010 — 205 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ЭЛМӘЛЕК”, башҡорт халыҡ йыры
“ЭЛМӘЛЕК”, башҡорт халыҡ йыры, оҙон көй. Тәүге тапҡыр 1938 й. Л.Н.Лебединский тарафынан яҙып алына, Н.Иҙелбай яҙмаһында “Башҡорт халҡ йырҙары” йыйынтығында баҫтырыла. Йырҙың вариантын Ғ.З.Сөләймәнов К.М.Дияровтан яҙып ала. Лирик‑драматик йыр. Төп темаһы — соц. тигеҙһеҙлек. Үҙ дәрәжәһен белгән ярлылар...
ЭЛОДЕЯ
ЭЛОДЕЯ (Elodea), һыу һылыуҡастары ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. 18 төрө билдәле, Америкала таралған. Башҡортостанда канада Э. үҫә. Һыу аҫтында үҫкән күп йыллыҡ ике өйлө үлән. Һабағы тарбаҡлы, ҡуйы япраҡлы, оҙонлоғо 2 м тиклем, төбөндә йөҙөп йөрөүсе оҙон тамырҙары була. Япраҡтары 3—4‑әрләп суҡтарҙа...
ЭЛЬЦИН Борис Михайлович
ЭЛЬЦИН Борис Михайлович (1875, Киев губ. Звенигородка ҡ. — 27.11. 1937), совет партия‑дәүләт эшмәкәре. 1897 й. алып РСДРП ағзаһы. Новороссийск ун‑тын тамамлаған (Одесса ҡ., 1898). Революцион эшмәкәрлеге өсөн Өфө губернаһына һөргөнгә ебәрелә. 1910 й. алып Бәләбәй һәм Бөрө өйәҙҙәрендә санитар табип. 5...
