Список материалов
ЭТИЛ СПИРТЫ
ЭТИЛ СПИРТЫ, этанол, С2Н5ОН, бер атомлы алифатик спирт. Хайуандарҙың һәм кешеләрҙең туҡымалары, ҡаны составында бар; әсегән емеш һәм еләктәрҙә барлыҡҡа килгән углеводтарҙың спиртлы әсеү продукты. Яна торған үҙенсәлекле еҫле төҫһөҙ шыйыҡса; tиреү — 114,15°С, tҡайнау 78,39°С, тығыҙлығы 794 кг/м3, үҙенән‑үҙе...
ЭТИЛЕНДИАМИН
ЭТИЛЕНДИАМИН, 1,2‑диаминоэтан, Н2NC2Н4NH2, алифатик амин. Аммиак еҫле, һауала төтәгән төҫһөҙ шыйыҡса; tиреү 10,9°С, tҡайнау 117°С, тығыҙлығы 899 кг/м3; һауа м‑н ҡушылмаһының шартлау сиге күләмгә 3,82 — 19,6%, үҙенән‑үҙе янып китеү т‑раһы 403°С. Һыуҙа, спиртта, ацетонда эрей, эфирҙа — сикле эрей, углеводородтарҙа...
ЭТИМОЛОГИЯ
ЭТИМОЛОГИЯ (гр. etymon — һүҙҙең төп мәғәнәһе һәм ...логия), тел ғилеменең һүҙҙәрҙең килеп сығышын өйрәнгән бүлеге. Э. өйрәнеү объекты — телдең һүҙлек составы сығанаҡтары һәм формалашыу процесы, боронғо осор (ғәҙәттә яҙмаға тиклемге) теленең һүҙлек составын реконструкциялау. Фоно‑семантик закондарға...
ЭТКЕНӘ, Яңауыл р‑нындағы ауыл
ЭТКЕНӘ, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Эткенә а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. К. табан 8 км алыҫлыҡта Яңауыл й. (Беүә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1366 кеше; 1920 — 1398; 1939 — 1217; 1959 — 723; 1989 — 696; 2002 — 748; 2010 — 675 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп...
ЭТКИНА Эсфирь Исааковна
ЭТКИНА Эсфирь Исааковна (26.9. 1950, Өфө), педиатр. Мед. ф. д‑ры (1993), проф. (1995). БР‑ҙың атҡ. табибы (2007). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1973) 1976 й. тиклем Өфөнөң 6‑сы дауаханаһында эшләй (1974 й. алып бүлек мөдире). 1979 й. башлап БДМУ‑ла (1992 й. алып балалар ауырыуҙары каф. мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге...
ЭТКӨСӨК, Мәләүез р‑нындағы ауыл
ЭТКӨСӨК, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Әбет а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 30 км алыҫлыҡта Нөгөш й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 364 кеше; 1920 — 431; 1939 — 377; 1959 — 341; 1989 — 281; 2002 — 286; 2010 — 235 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Восточный...
ЭТҠОЛ 1‑се, Баймаҡ р‑нындағы ауыл
ЭТҠОЛ 1‑се, Я м а ш, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, 1‑се Этҡол а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнб. 26 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 71 км алыҫлыҡта Ҡышлауар й. (Һаҡмар й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 630 кеше; 1920 — 794; 1939 — 743; 1959 — 926; 1989 — 963; 2002 — 1071; 2010 — 926 кеше....
ЭТҠОЛ 2‑се, Баймаҡ р‑нындағы ауыл
ЭТҠОЛ 2‑се, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, Ниғәмәт а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 37 км һәм Сибай т. юл ст. Көнб. табан 84 км алыҫлыҡта Таулы, Рәжәп йй. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 974 кеше; 1920 — 615; 1939 — 2037; 1959 — 1003; 1989 — 1034; 2002 — 1012; 2010 — 853 кеше. Башҡорттар...
ЭТҠОЛ, Дәүләкән ҡ. эсендәге ауыл
ЭТҠОЛ, ауыл, 20 б. башынан Дәүләкән ҡ. эсендә урынлашҡан.
Ауылға 1797 й. Бәләбәй өйәҙе Ҡырҡ‑Өйлө‑Мең улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә Верхнеурал өйәҙе Бөрйән улусы Төрөкмән а. (хәҙ. Баймаҡ р‑ны 1‑се Төрөкмән а.) башҡорттары нигеҙ һала. Тәүге төпләнеүсе Этҡол Боҫҡонов исеме м‑н аталған. 1865 й....
ЭТҠОЛ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл
ЭТҠОЛ, Ю л д а ш, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Абҙан а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 55 км һәм Һарыҡташ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнс. табан 45 км алыҫлыҡта Әселе й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 529 кеше; 1920 — 604; 1939 — 442; 1959 — 386; 1989 — 386; 2002 — 422; 2010 —...
ЭТҠОЛАҠ
ЭТҠОЛАҠ (Symphytum), күгәрсен күҙе һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 25 төрө билдәле, Евразияла һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда дарыулы Э. үҫә. Ҡыҫҡа тамырһабаҡлы күп йыллыҡ ҡытыршы төклө үлән. Һабағы ҡырлы, тарбаҡлы, төҙ, бейеклеге 30—100 см. Япрағы эре, оҙонса‑йомортҡа...
ЭТНИК ДӨЙӨМЛӨК, ҡара: Этнос
ЭТНИК ДӨЙӨМЛӨК, ҡара: Этнос.
ЭТНИК ҠАТЛАМ ТӨРКӨМДӘРЕ
ЭТНИК ҠАТЛАМ ТӨРКӨМДӘРЕ, айырым халыҡ төркөмөнөң ҡатлам өҫтөнлөктәре һәм бурыстарын (ҡара: Казак ҡатламы), йәки этностың ҡатлам статусын алыуға бәйле бүленә. Э.ҡ.т. этник (мәҙәни‑тел) һәм соц. берлек араһында билдәле булмаған урын биләй. Термин 20 б. аҙ. Р.Ғ.Кузеев тарафынан индерелә. Ҡатлам бер этностың,...
ЭТНИК МӘҘӘНИӘТ
ЭТНИК МӘҘӘНИӘТ, билдәле этносҡа хас матди һәм рухи мәҙәниәт элементтары йыйылмаһы. Этногенез һәм этник тарих барышында формалаша, этностың төп билдәләренең береһе булып тора. Башҡорттарҙың традицион Э.м. йолалар, традициялар, тел (ҡара: Башҡорт теле), дин, йола хоҡуғы нормалары, биҙәү‑ҡулланма сәнғәте,...
ЭТНИК ПРОЦЕСТАР
ЭТНИК ПРОЦЕСТАР, этногенез һәм этник тарих барышында этнос‑ара эшмәкәрлек йәки этностың эске эволюцияһына бәйле айырым этник компоненттарҙың, этностың йәки уның бер өлөшөнөң үҙгәреүе. Эволюцион (этносты берләштергән) һәм трансформацион (этносты бүлгән) Э.п. айырыла. Этносты берләштергән процестар этностың...
ЭТНИК ТӨРКӨМДӘР
ЭТНИК ТӨРКӨМДӘР, башҡорттарҙа этностың традицион мәҙәниәттә, телдә үҙенсәлектәре булған һәм этник үҙаңын һаҡлаған территориаль яҡтан айырымланған өлөшө. Волга‑Урал тарихи‑этнография өлкәһе терр‑яһында Кама‑Ыҡ башҡорттары, Пермь башҡорттары, Урал аръяғы башҡорттары, Ырғыҙ‑Кәмәлек башҡорттары, Ырымбур...
ЭТНИК ҮҘАҢ
ЭТНИК ҮҘАҢ, кешенең билдәле этносҡа ҡарауын аңлауы; этник ҡиммәттәргә, туған телгә, мәҙәниәткә (ҡара: Этник мәҙәниәт) тартылыуы, тарихи яҡтан формалашҡан йәшәү терр‑яһы. Э.ү. этносҡа хас булған идеологияны, донъяға ҡарашты, инаныуҙарҙы сағылдыра. Этник тарих барышында формалаша, халыҡтың этнос булараҡ...
ЭТНОАРХЕОЛОГИЯ
ЭТНОАРХЕОЛОГИЯ, археологик һәм этнографик мәғлүмәттәр нигеҙендә халыҡтарҙың матди мәҙәниәтен өйрәнгән фән. 20 б. уртаһында барлыҡҡа килә. Башҡортостанда Э. объекттары — 13 —18 бб. археологик ҡомартҡылары һәм этнографик экспедициялар барышында йыйылған 19 — 20 бб. башҡорт этнографияһы материалдары. Археологик...
ЭТНОБОТАНИКА
ЭТНОБОТАНИКА, халыҡтың үҫемлектәр т‑дағы белемен системаға һалған ботаника бүлеге. Э. төп бурыстары: этностар тарафынан үҫемлектәр донъяһы объекттарын файҙаланыу үҙенсәлектәрен, этник мәҙәниәт үҫешенең экосистемалар м‑н бәйләнешен асыҡлау. Башҡортостан Э. б‑са иң тәүге мәғлүмәттәр 18 б. ғалим‑сәйәхәтселәре...
ЭТНОГЕНЕЗ
ЭТНОГЕНЕЗ (этнос һәм ...генез), этник берлектәрҙең барлыҡҡа килеү һәм үҫеү процесы; этностың этник тарихының башланғыс этабы. Этник процестар барышында төрлө этник компоненттар ассимиляциялана йәки этнографик төркөмдәр һәм этник төркөмдәр бүленә. Э. барышында тәбиғи‑геогр. шарттар, соц.‑иҡт. үҫеш кимәле...
