Список материалов
ЭТНОГРАФИК КОЛЛЕКЦИЯЛАР
ЭТНОГРАФИК КОЛЛЕКЦИЯЛАР, этностың матди мәҙәниәте предметтарын һәм этнографик төркөмдәрҙә уның урындағы варианттарын үҙ эсенә ала. Башҡорттарҙың Э.к. Академик экспедициялар, этнографик экспедициялар барышында, 18 — 21 бб. ғалимдары тарафынан тупланған. Рәсәй этнография музейында (С.‑Петербург) башҡорт...
ЭТНОГРАФИК ТӨРКӨМДӘР
ЭТНОГРАФИК ТӨРКӨМДӘР, этностың билдәле терр‑яла тупланып йәшәгән, тел үҙенсәлектәрен һәм мәҙәниәтенең айырым компоненттарын һаҡлаған өлөшө. Э.т. оҙайлы ваҡыт дауамында тәбиғи‑геогр., хужалыҡ, тарихи, этник, демографик, сәйәси һ.б. факторҙар йоғонтоһо аҫтында барлыҡҡа килә. Башҡорттарҙа көньяҡ‑көнсығыш,...
ЭТНОГРАФИК ЭКСПЕДИЦИЯЛАР
ЭТНОГРАФИК ЭКСПЕДИЦИЯЛАР, этностың традицион мәҙәниәте материалдарын йыйыу һәм өйрәнеү б‑са фәнни‑тикшеренеү саралары. Башҡорттар, уларҙың таралыу терр‑яһы, көнкүреше, дини ҡараштары, йолалары һ.б. т‑да тәүге мәғлүмәттәр Ибн Фаҙлан, Ибн Хордадбех, Сәлләм Тәржемән һ.б. хеҙмәттәрендә тупланған. 18 б....
ЭТНОГРАФИЯ, ҡара: Этнология.
ЭТНОГРАФИЯ, ҡара: Этнология.
ЭТНОКОНФЕССИОНАЛЬ ТӨРКӨМДӘР
ЭТНОКОНФЕССИОНАЛЬ ТӨРКӨМДӘР, ағзалары дин б‑са бүленгән этник төркөмдәр. Э.т. этностыңбер өлөшөнөң икенсе дин ҡабул итеүе йәки башҡа этник һәм дини мөхиткә күсеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә, ул Э.т. этник үҙаңдың, мәҙәни, хужалыҡ итеү, тел һ.б. үҙенсәлектәрҙең үҙгәреүенә булышлыҡ итә. 16—18 бб. Башҡортостанда...
ЭТНОЛИНГВИСТИКА
ЭТНОЛИНГВИСТИКА, телде мәҙәниәткә булған мөнәсәбәтендә, телдең йәшәүендә һәм эволюцияһында тел, этномәҙәни, этнопсихологик факторҙарҙың бәйләнешен өйрәнгән тел ғилеме йүнәлеше. Тел тарихы мәсьәләләре, унда матди һәм рухи мәҙәниәттең сағылышы башҡорт тикшеренеүселәре тарафынан әүҙем өйрәнелә. Башҡорт...
ЭТНОЛОГИК ТИКШЕРЕНЕҮҘӘР ИНСТИТУТЫ
ЭТНОЛОГИК ТИКШЕРЕНЕҮҘӘР ИНСТИТУТЫ, 1993 й. Өфөлә РФА‑ның Өфө ФҮ‑ндә Археология һәм этнография музейы м‑н Урал халыҡтары бүлеге булараҡ асыла, 1999 й. алып РФА‑ның Өфө ФҮ‑ндәге Этнологик тикшеренеүҙәр үҙәге, 2008 й. — РФА‑ның Өфө ФҮ‑ндәге Этнологик тикшеренеүҙәр ин‑ты. 2011 й. ин‑тҡа Р.Ғ.Кузеев исеме...
ЭТНОЛОГИЯ
ЭТНОЛОГИЯ (этнос... һәм ... логия), өйрәнеү предметы халыҡтар, уларҙың формалашыуы (ҡара: Этногенез), этник тарих, матди һәм рухи мәҙәниәт үҙенсәлектәре (ҡара: Этник мәҙәниәт), этник үҙаңһ.б. булған фән. Антропология, археография, археология, библиография, сығанаҡтар өйрәнеү, сәнғәт ғилеме, фольклористика,...
ЭТНОНИМИКА
ЭТНОНИМИКА (этнос һәм гр. оnyma — исем), этностарҙың, ҡәбиләләрҙең, ырыуҙарҙың, ырыу бүленешенең килеп сығышын, таралыуын, яҙылышын, атамаһы (этнонимы) аңлатмаһын өйрәнгән ономастика бүлеге. Антропология, антропонимика, археография, башҡорттар тураһында фән, генеалогия, диалектология, тарихи география,...
ЭТНОПЕДАГОГИКА
ЭТНОПЕДАГОГИКА, төрлө этностар тарихында барлыҡҡа килгән тәрбиәләү һәм уҡытыу б‑са белем һәм күнекмәләр т‑дағы фән. 20 б. 2‑се ярт. формалаша; этнология, психология һәм педагогика м‑н бәйле. Рәсәйҙә Э. идеялары Г.Н.Волков, А.С. Макаренко, В.А.Сухомлинский, Л.Н. Толстой, К.Д.Ушинский, И.Я.Яковлев һ.б....
ЭТНОПСИХОЛОГИЯ
ЭТНОПСИХОЛОГИЯ, ҡайһы бер этностар психологияһының һәм мәҙәниәтенең, этник үҙаңдың, психик һәм шәхси һыҙаттарға соц.‑мәҙәни факторҙар йоғонтоһоноң үҙенсәлектәре т‑дағы фән. Антропология, культурология, социология, этика, этнология һ.б. м‑н бәйле. 19 б. уртаһынан Э. үҙ аллы фән булараҡ үҫешенә немец...
ЭТНОС
ЭТНОС (гр. ethnos төркөм, ҡәбилә, халыҡ), тарихи яҡтан формалашҡан, терр‑яһы, тарихы, мәҙәниәте уртаҡ булған кешеләр төркөмө. БашҡорттарҙыңЭ. булараҡ формалашыуы Волга‑Урал тарихи‑этнография өлкәһе сиктәрендә б.э. 1‑се мең йыллығының 2‑се ярт. тамамлана. Этногенез һәм этник тарих барышында башҡорт этносына...
ЭТНОСОЦИОЛОГИК ЭКСПЕДИЦИЯ
ЭТНОСОЦИОЛОГИК ЭКСПЕДИЦИЯ, төбәктә этномәҙәни процестарҙы өйрәнеү маҡсатында 1986 й. СССР ФА БФ‑тың ТТӘИ тарафынан СССР ФА‑ның Этнография ин‑ты (Мәскәү), МДУ һ.б. берлектә ойошторолған. Башҡ‑н экспедицияларына В.В.Пименов, Р.Ғ.Кузеев, Н.В. Бикбулатов етәкселек иткән, В.Я. Бабенко, М.Ж.Кейекбаев, Н.Н....
ЭТНОСОЦИОЛОГИЯ
ЭТНОСОЦИОЛОГИЯ, социологияла этностарҙың килеп сығышын, тәбиғәтен, функцияларын, үҫеш үҙенсәлектәрен, этник‑ара мөнәсәбәттәрҙе өйрәнгән һәм уларҙы тикшереү нигеҙҙәрен, методологик принциптарын эшләгән фәнни йүнәлеш. Э. төшөнсәһе 20 б. 30‑сы йй. индерелгән. Тарих, социаль философия, этнология һ.б. м‑н...
ЭТНОЭКОЛОГИЯ
ЭТНОЭКОЛОГИЯ, этнос һәм тирә‑яҡ мөхиттең үҙ‑ара бәйләнеше т‑да фән. Э. өйрәнеү предметы булып этностар йәшәгән тәбиғи һәм социо‑мәҙәни шарттарҙа традицион тереклекте тәьмин итеү системаларының үҙенсәлектәре, формалашҡан этноэкологик бәйләнештәрҙең халыҡ һаулығына һәм этник коллективтар һаны артыуына...
ЭТОЛОГИЯ
ЭТОЛОГИЯ (гр. еthos — йола, ғәҙәт, характер һәм ...логия), хайуан, кеше һәм уларҙың төркөмдәре ҡылығының биол. нигеҙҙәре т‑да фән. Фаунаны рациональ файҙаланыу һәм уны һаҡлау өсөн генетикаға бәйле (инстинктив) ҡылыҡ компоненттарын анализлауҙы, уларҙың эволюцияһын асыҡлауҙы тормошҡа ашыра. Э. нигеҙендә...
ЭТТАБАН
ЭТТАБАН, м а н ж е т к а (Alchemilla), роза һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 350 төрө билдәле, Евразияның, Төньяҡ Американың уртаса бүлкәттәрендә һәм Африка тропиктарының тауҙарында таралған. Башҡортостанда 44 төрө үҫә. Күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары төҙ, күтәрелеүсән йәки түшәлеүсән,...
ЭТТӘР
ЭТТӘР (Canidae), йыртҡыстар отрядына ҡараған имеҙеүселәр ғаиләһе. 10‑дан ашыу заты, 30‑ҙан ашыу төрө билдәле. Антарктиданан тыш бөтә Ер шары буйлап таралған. Башҡортостанда 3 затҡа (төлкөләр, эттәр, янут‑эттәр) ҡараған 5 төрө осрай. Кәүҙәһе һомғол, уртаса йәки ныҡ һуҙылған, оҙонлоғо 50 см алып (төлкө)...
ЭФЕДРА
ЭФЕДРА, ҡ ы ҙ ы л с а (Ephedra), эфедра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Евразияның, Төньяҡ Африканың, Үҙәк һәм Көньяҡ Американың дала, урман‑дала, сүл һәм тау райондарында таралған 60‑тан ашыу төрө билдәле. Башҡортостанда ике башаҡлы Э., йәки Кузьмич үләне үҫә. Яланғас орлоҡлолар бүлегенә...
ЭФЕМЕРҘАР
ЭФЕМЕРҘАР (гр. ephēmeros — бер көнлөк), йәшәү циклы ҡыҫҡа (2— 6 аҙна) булған бер йыллыҡ үҫемлектәр. Дымлы осорҙа үҫешә, йылдың ҡалған ваҡытында орлоҡтар рәүешендә һаҡлана. Көҙгө‑ҡышҡы‑яҙғы вегетация үҫемлектәре. Типик (орлоҡтары яҙ көнө шытып сыға, мәҫ., бәләкәй сысҡанҡойроҡ) һәм ужым (көҙ һәм ҡыш көндәре;...
