Список материалов
ЮРМЫЙ, башҡорт ҡәбиләһе
ЮРМЫЙ, башҡорт ҡәбиләһе. Тамғаһы. Этник яҡтан Волга болғарҙарына барып тоташа. “Юрмый” этнонимы болғарҙарҙа, венгрҙарҙа (ҡара: Боронғо венгрҙар), сыуаштарҙа билдәле. Ю. формалашыуына йәнәй, ҡатай, юрматы ҡәбиләләре мөхитендә йәшәүе йоғонто яһай. 12—13 бб. ҡәбилә Ялан Зәй һәм Шишмә йй. (Кама...
ЮРТОВ Авксентий Филиппович
ЮРТОВ Авксентий Филиппович [8.2.1854, Өфө губ. Минзәлә өйәҙе Аҡташ улусы Кәләй а. (ТР‑ҙың Әлмәт р‑ны) — 20.4.1916, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Андреевка а., хәҙ. БР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы р‑ны Илтирәк а.], мәғрифәтсе, педагог, этнограф. Н.И.Ильминскийҙың уҡыусыһы. Ҡазан башҡа милләттәр өсөн уҡытыусылар семинарияһын...
ЮРЬЕВ Валерий Петрович
ЮРЬЕВ Валерий Петрович (30.11. 1939, Сәмәрҡәнд ҡ.), химик‑органик. Химия ф. д‑ры (1976), проф. (1978). Ленинград химия‑фарм. ин‑тын тамамлағандан һуң (1963) Чимкент химия‑фарм. з‑дында, 1968 й. башлап Ҡаҙаҡ ССР‑ы ФА‑ның Химия фәндәре ин‑тында (Чимкент ҡ.) эшләй. 1969 й. алып Химия ин‑тында (Өфө): 1970...
ЮРЬЕВ Виктор Леонидович
ЮРЬЕВ Виктор Леонидович (19.1. 1951, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (2000), проф. (2006). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2002), РФ‑тың атҡ. машиналар эшләүсеһе (2014), РФ‑тың почётлы авиатөҙөүсеһе (2000), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1987). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1973) Технология һәм производствоны...
ЮСЫҠ, Яңауыл р‑нындағы ауыл
ЮСЫҠ, Э ш т и й ә к, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Асауҙыбаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 19 км алыҫлыҡта Юҫыҡ й. (Беүә й. басс.) башында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 467 кеше; 1920 — 595; 1939 — 615; 1959 — 467; 1989 — 211; 2002 — 200; 2010 — 183 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
ЮХА
ЮХА, башҡорт мифологияһында яуыз йән эйәһе. Хөрәфәти хикәйәләр, “Юха”, “Юлбат” әкиәттәре, “Урал батыр” эпосының проза версияһы һ.б. персонажы. Хөрәфәттәр б‑са, 500—1000 йәшкә еткән аждаһа Ю. әүерелә (ғәҙәттә аждаһа Ю. йәшенә тиклем йәшәмәй, сөнки уны болоттар Ҡафтауына алып китә). Кешеләрҙе ашай;...
ЮХИН Геннадий Петрович
ЮХИН Геннадий Петрович (2.1.1948, БАССР‑ҙың Мәләүез р‑ны Грачи утары), инженер-механик. Техник ф. д‑ры (2006), проф. (2007). БР‑ҙың атҡ. а.х. хеҙм‑ре (2000), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2007). И.П.Юхиндың ҡустыһы. ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1970) шунда уҡ эшләй. 1971 й. алып БДАУ‑ҙа:...
ЮХИН Иван Петрович
ЮХИН Иван Петрович (4.7.1935, БАССР‑ҙың Мәләүез р‑ны Грачи а. — 14.5.2016, Өфө), агроном. А.х. ф. д‑ры (2000). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1985). Г.П.Юхиндың ағаһы. БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1963) Благовар р‑нындағы БашҮБК ис. с‑зда агроном булып эшләй. 1968 й. алып БНИИСХ‑ла: өлкән ғилми хеҙм‑р,...
ЮША СВИТАҺЫ
ЮША СВИТАҺЫ, аҫҡы рифейҙыңурындағы стратиграфик бүлексәһе. А.И.Иванов тарафынан айырып күрһәтелә (1937). Ултырмалар Иванов (1937, 1956), О.П.Горяинова (1940), В.И.Козлов (1989) һ.б. тарафынан тасуирлана. Ю.с. ҡатламдары Ямантау антиклинорийы сиктәрендә күҙәтелә: көнбайыш өлөшөндә — Межгорье ҡ. аша көньяҡ‑көнбайышта...
ЮША, һырт
ЮША, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Белорет р‑ны буйлап Инйәр һәм Кесе Инйәр йй. араһында субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 9 км, киңлеге 1—3 км, абс. бейеклеге 1109,8 м (Ҡайынтүбә тауы). Һыртта бейеклеге 857—1109 м булған 5 түбә айырылып тора. Рельефы уртаса бейеклектәге...
ЮШАН
ЮШАН (Veronica), һаҫығ үлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 250 төрө билдәле, башлыса Төньяҡ ярымшарҙың уртаса һәм субарктик бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда 14 төрө үҫә: имәнлек Ю., кейеҙле Ю., һаҙ Ю., эре Ю., яҙ Ю. һ.б. Бер, ике һәм күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары төҙ йәки...
ЮШАТЫР, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
ЮШАТЫР, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Мораптал а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 28 км һәм Мораптал т. юл ст. Т. табан 10 км алыҫлыҡта Оло Юшатыр й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 327 кеше; 1959 — 252; 1989 — 168; 2002 — 200; 2010 — 222 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...
ЯБАЙ ГЕТЕРОПЕДИЯ
ЯБАЙ ГЕТЕРОПЕДИЯ (Heteropedia simplex), күп күҙәнәкле һары‑йәшелылымыҡтар төрө. Яҫы паренхиматоз ҡатлансығы (епсәләрҙән барлыҡҡа килгән) йыш ҡына үҙ‑ара епсәләр м‑н тоташҡан өлөштәргә бүленә. Күҙәнәктәре башлыса оҙонса, диам. 6—12 мкм. Ситке ептәренең ос күҙәнәктәре башҡаларға ҡарағанда эрерәк, һуҙынҡы,...
ЯБАЙ ТӨҘӨЛӨШЛӨ ҮҪЕМЛЕКТӘР
ЯБАЙ ТӨҘӨЛӨШЛӨ ҮҪЕМЛЕКТӘР, тәндәре тамыр, һабаҡ, япраҡҡа бүленмәгән һәм таллом, йәки ҡатлансыҡтан торған үҫемлектәрҙең ярым донъяһы. Төҙөлөштәре уртаҡ түгел, бер күҙәнәкле, колониаль йәки күп күҙәнәкле булыуҙары мөмкин, формалары төрлө. Элегерәк Я.т.ү. яҡынса 150 мең төр — ҡатмарлы төҙөлөшлө үҫемлектәр...
ЯБАЛАҠ ҺЫМАҠТАР
ЯБАЛАҠ ҺЫМАҠТАР (Strigiformes), ҡоштар отряды. 2 ғаиләһе, яҡынса 140 төрө билдәле. БР‑ҙа ябалаҡтар ғаиләһенә ҡараған 12 төрө осрай. Ваҡ (һаҡтың кәүҙә оҙонлоғо 18 см тиклем, ауырлығы 50—85 г), уртаса (инә өкө ябалағының ошоға ярашлы 37 см тиклем һәм 180—430 г) һәм эре (өкөнөң ошоға ярашлы 75 см тиклем...
ЯБАЛАҠ, Илеш р‑нындағы ауыл
ЯБАЛАҠ, Илеш р‑нындағы ауыл, Ябалаҡ а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 35 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 142 км алыҫлыҡта Сөн й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 710 кеше; 1920 — 832; 1939 — 733; 1959 — 484; 1989 — 411; 2002 — 384; 2010 — 359 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар баҡсаһы,...
ЯБАЛАҠЛЫ ҠУРҒАНДАРЫ
ЯБАЛАҠЛЫ ҠУРҒАНДАРЫ, Иҫке Ябалаҡлы ҡурғандары, бронза быуаты археологик ҡомартҡыһы. Шишмә р‑ны Ябалаҡлы а. көньяҡҡа табан 1,5 км алыҫлыҡта Дим й. һул ярындағы һыу баҫмай торған бейек киртләс морононда урынлашҡан. 1973 й. В.С.Горбунов, М.Ф.Обыдённов тарафынан асылған, 1974—79 йй. Ю.А.Морозов өйрәнгән....
ЯБАЛАҠЛЫ, Шишмә р‑нындағы ауыл
ЯБАЛАҠЛЫ, Шишмә р‑нындағы ауыл, Шөңгәккүл а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 29 км һәм Шөңгәккүл т. юл ст. Көнс. табан 4 км алыҫлыҡта Олокүл күле (Дим й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 657 кеше; 1920 — 902; 1939 — 728; 1959 — 534; 1989 — 236; 2002 — 254; 2010 — 277 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
ЯБЛОКОВ Дмитрий Дмитриевич
ЯБЛОКОВ Дмитрий Дмитриевич (1.11.1896, Өфө — 18.2.1993, Томск ҡ.), терапевт. СССР Мед. ФА акад. (1965). Соц. Хеҙмәт Геройы (1986). РСФСР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1948). Томск ун‑тын тамамлағандан һуң (1923) шунда уҡ эшләй. 1930 й. алып Себер мед. ун‑тында (Томск): 1936 й. башлап госпиталь терапияһы, 1941—79...
ЯБЛОНСКИЙ Всеволод Сергеевич
ЯБЛОНСКИЙ Всеволод Сергеевич (7.11.1901, Ырымбур ҡ. — 2.5.1963, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1946), проф. (1946). РСФСР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1962). Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. МДУ‑ны тамамлаған (1928). 1924—27 йй. “Мәғариф хеҙмәткәре” нәшриәтендә эшләй, 1928 й. алып Нефть...
