Список материалов
ЯРҒАНАТТАР
ЯРҒАНАТТАР (Chiroptera), имеҙеүселәр отряды. 18 ғаиләһе, 900‑ҙән ашыу төрө билдәле. Башҡортостанда 12 төрө осрай. БР‑ҙың Ҡыҙыл китабына Я. 8 төрө индерелгән: эңер ярғанаты, һыу төн күбәләге, этбаш төн күбәләге, яр төн күбәләге, ваҡҡолаҡ ярғанат, киске ваҡ ҡолаҡ ярғанат, ҡара шымаморон, төн шымамороно.
А.Г.Яковлев...
ЯРҘАМСЫ АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ
ЯРҘАМСЫ АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ, пр‑тиеның, ойошманың, учреждениеның а.х. продукцияһын етештереүҙе арттырыу, хеҙмәт коллективтары ағзаларының өҫтәлмә аҙыҡ‑түлеккә ихтыяжын тәьмин итеү (ашханаларҙы, балалар баҡсаларын, лагерҙарҙы, ял базаларын тәьмин итеү, хеҙм‑рҙәргә һатыу) маҡсатында булдырылған һәм юридик шәхес...
ЯРҘАМСЫ ЭНЕРГИЯ ҠУЛАЙЛАМАҺЫ
ЯРҘАМСЫ ЭНЕРГИЯ ҠУЛАЙЛАМАҺЫ, бәләкәй үлсәмдәге газ турбиналы двигатель. Компрессор м‑н ҡыҫылған һауа алыу, ш. уҡ даими һәм үҙгәреүсән ток генераторҙары булыуы хас. Ҡыҫылған һауа — төп двигателдәрҙе эшләтеп ебәреү, кондициялау системаларын, электр генераторҙарының приводтарын тәьмин итеү өсөн самолёт...
ЯРКАЛОВ Алексей Назарович
ЯРКАЛОВ Алексей Назарович [ысын исеме Йәркәев Хөснулла Хәбибназар улы; 28.12.1920, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Инйылға а. (БР‑ҙың Ғафури р‑ны) — 1972, Дүшәнбе], Дан орд. тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1939 й. алып Ҡыҙыл Армияла. 1941 й. июненән Төньяҡ, Ленинград, 3‑сө Балтик буйы һәм 2‑се...
ЯРЛЫ КӘРИМ
ЯРЛЫ КӘРИМ [ысын исеме Кәримов Ғабдулла Әхмәтвәли улы; 1901, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Айыт а. (БР‑ҙың Бишбүләк р‑ны) — 1937, Өфө], шағир. Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. Ф.Кәримдеңағаһы. Төрлө мәҙрәсәләрҙә, Көнсығыш хеҙмәтсәндәренең коммунистик ун‑тында (Мәскәү, 1921—22) уҡый. Граждандар һуғышы йылдарында...
ЯРЛЫҠ
ЯРЛЫҠ (төркисә — фарман, әмер, бойороҡ), айырым кешеләргә, халыҡ төркөмдәренә, ҡәбиләләргә хоҡуҡтар һәм өҫтөнлөктәр биреү т‑да документ; тәүҙә Монгол империяһында таралыу ала. Я. төрҙәре: указдар, закондар, адм. күрһәтмәләр, жалованный грамоталар (суюргаль — хәрби хеҙмәт өсөн ер биреү, хеҙмәт — вазифа...
ЯРЛЫҠАПОВ Абрар Бәҙретдин улы
ЯРЛЫҠАПОВ Абрар Бәҙретдин улы [12.7.1942, БАССР‑ҙың Матрай р‑ны Матрай а. (БР‑ҙың Йылайыр р‑ны)], иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (1997), проф. (2007). Афғанстанда хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы (1985—87). БАХИ‑ны (1964), КПСС ҮК эргәһендәге Юғары партия мәктәбен (1974) һәм Ижт. фәндәр акад. (1981; икеһе лә —...
ЯРЛЫЛАР КОМИТЕТЫ
ЯРЛЫЛАР КОМИТЕТЫ, 1918—20 йй. Рәсәйҙә ауыл ярлыларының ауыл һәм улус ойошмалары. РСФСР ХКС‑ының 1918 й. 11 июнендәге “Ауыл ярлыларын ойоштороу һәм тәьмин итеү тураһында” декретына ярашлы аҙыҡ‑түлек отрядтарына продразвёрстканы ғәмәлгә ашырыуҙа (ҡара: Хәрби коммунизм) булышлыҡ итеү өсөн булдырыла. Урындағы...
ЯРМА КУЛЬТУРАЛАРЫ
ЯРМА КУЛЬТУРАЛАРЫ, үҫтерелгән үҫемлектәр, орлоҡтары башлыса ярма әҙерләү өсөн файҙаланыла. Күпселек Я.к. (дөгө, могар, сорго, тары һ.б.) — бажат һымаҡтар ғаиләһе, ҡарабойҙай — ҡарабойҙай һымаҡтар ғаиләһе вәкилдәре. Я.к. йылы яратыусы үҫемлектәр, сорго һәм тары ҡоролоҡҡа сыҙамлы культураларға ҡарай,...
ЯРМУЛЛИН Азат Шакирйән улы
ЯРМУЛЛИН Азат Шакирйән улы (4.11.1975, БАССР‑ҙың Йылайыр р‑ны Үрге Сәлим а.), журналист. Журналистар союзы ағзаһы (2004). С.Ш. Ярмуллиндыңҡустыһы. БДУ‑ны тамамлаған (1998). 1999 й. башлап “Башҡортостан” ДТРК‑нда программа алып барыусы, 2000 й. — радио тапшырыу студияһы, 2001 й. — телевидение студияһы...
ЯРМУЛЛИН Сәлмән Шакирйән улы
ЯРМУЛЛИН Сәлмән Шакирйән улы (24.9.1969, БАССР‑ҙың Йылайыр р‑ны Үрге Сәлим а.), журналист. РФ‑тың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (2018), БР‑ҙың атҡ. матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙм‑ре (2009), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2009). Журналистар союзы ағзаһы (1991). А.Ш. Ярмуллиндыңағаһы. БДУ‑ны тамамлаған (1995). 1989—90...
ЯРМУНСА, Туймазы р-нындағы ауыл
ЯРМУНСА, Туймазы р‑нындағы ауыл, Бишҡурай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 50 км һәм Ҡандра т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 25 км алыҫлыҡта Кесе Нөгөш й. (Өҫән й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 968 кеше; 1920 — 1010; 1939 — 892; 1959 — 703; 1989 — 304; 2002 — 325; 2010 — 340 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ЯРОСЛАВ Яков Маркович
ЯРОСЛАВ Яков Маркович (1895 й. дек., Волынск губ. Романово а. — 1937), совет партия‑дәүләт эшмәкәре. 1915—28 йй. һәм 1928 й. авг. алып РСДРП ағзаһы. 2 класлы уч‑щены тамамлаған (Чуднов‑Волынский а., 1909). 1917 й. ғин.—мартында революцион хәрәкәттә ҡатнашҡаны өсөн Харьков ҡ. төрмәлә тотола. Апр.—сент....
ЯРОСЛАВКА, Дыуан р-нындағы ауыл
ЯРОСЛАВКА, Дыуан р‑нындағы ауыл, Ярославка а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 50 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 127 км алыҫлыҡта Мәләкәҫ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 5515 кеше; 1920 — 4412; 1939 — 3277; 1959 — 2716; 1989 — 1848; 2002 — 2429; 2010 — 2301 кеше. Урыҫтар...
ЯРТАШЛЫ, Әлшәй р-нындағы ауыл
ЯРТАШЛЫ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Ҡыҙыл а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. К.‑Көнс. табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 121 кеше; 1959 — 290; 1989 — 255; 2002 — 269; 2010 — 199 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Тавричанка урта мәктәбе филиалы), фельдшер‑акушерлыҡ...
ЯРУК, 13—14 бб. археологик ҡомартҡыһы
ЯРУК, 13—14 бб. археологик ҡомартҡыһы. Ауырғазы р‑ны Мәҫәле а. төньяҡ‑көнбайышҡа табан 3,5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ярук й. (Ағиҙел й. басс.) исеме м‑н аталған. 1973 й. Р.Б.Исмәғилев тарафынан асылған һәм 1978 й. тикшерелгән, 1984 й. С.В.Ульянов, 1990 й. Ф.М. Таһиров, 2007 й. С.В.Рязанов өйрәнгән. Майҙаны...
ЯРУЛЛИН Айҙар Флүр улы
ЯРУЛЛИН Айҙар Флүр улы (21.10. 1960, Губаха ҡ.), тренер. Ауыр атлетика б‑са Рәсәйҙең атҡ. тренеры (2003), СССР‑ҙың спорт мастеры (1983) һәм 1‑се халыҡ‑ара категориялы судья (2005). БР‑ҙың атҡ. физик культура хеҙм‑ре (2000). Мәскәү өлкә физик культура ин‑тын тамамлағандан һуң (1982) “Таң” физик культура...
ЯРУЛЛИН Рауил Рафаэль улы
ЯРУЛЛИН Рауил Рафаэль улы (12.4.1961, БАССР‑ҙың Салауат р‑ны Һарғамыш ҡсб), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (2003), проф. (2006). Ҡазан финанс‑иҡт. ин‑тын тамамлағандан һуң (1983) БАССР Финанс министрлығында өлкән ревизор‑инспектор; 1987 й. алып Ҡазан финанс‑иҡт. ин‑тында эшләй. 1993 й. башлап (өҙөклөк м‑н)...
ЯРУЛЛИН Харис Хафиз улы
ЯРУЛЛИН Харис Хафиз улы [14.9.1924, БАССР‑ҙың Мәсәғүт кантоны Йыланлы а. (БР‑ҙың Ҡыйғы р‑ны) — 3.10.1987, Мәскәү], физиолог. Мед. ф. д‑ры (1967), проф. (1974). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Тажик мед. ин‑тын тамамлаған (Сталинабад, 1952). 1946 й. алып Респ. клиник дауаханаһында, 1947—52 йй. Респ. тире‑венерология...
ЯРУЛЛИН Хәмит (Хәмиҙулла) Ғатаулла улы
ЯРУЛЛИН Хәмит (Хәмиҙулла) Ғатаулла улы [25.2.1935, БАССР‑ҙың Малаяҙ р‑ны Ахун а. (БР‑ҙың Салауат р‑ны) — 5.6.2015, Өфө, тыуған яғында ерләнгән], актёр. РСФСР‑ҙың атҡ. (1985), БАССР‑ҙың халыҡ (1977) һәм атҡ. (1972) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1961). ГИТИС‑ты тамамлағандан һуң (1959; Б.В.Бибиков...
