Список материалов
ЯУЫМ‑ТӨШӨМ,
ЯУЫМ‑ТӨШӨМ, болоттан яуған йәки һауала булған һыу парының конденсацияһы һөҙөмтәһендә ер өҫтөндә һәм ер өҫтө әйберҙәрендә барлыҡҡа килгән шыйыҡ һәм ҡаты хәлдәге һыу. Ерҙәге дым әйләнешенең бер өлөшө булып тора. Болоттан яуған Я.‑т.: борғанаҡ ҡар (боҙло, ҡарлы), борсаҡ, быҫҡаҡ ямғыр, ҡар, ямғыр; һауанан...
ЯУЫМБАЙ, Бөрйән р‑нындағы ауыл
ЯУЫМБАЙ, Бөрйән р‑нындағы ауыл, Байназар а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 37 км һәм Белорет т. юл ст. К.‑Көнб. табан 115 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 232 кеше; 1920 — 345; 1939 — 253; 1959 — 198; 1989 — 349; 2002 — 443; 2010 — 436 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп (Байназар урта...
ЯУЫН, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл
ЯУЫН, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл, Ибрай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 29 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 72 км алыҫлыҡта Әй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 216 кеше; 1920 — 237; 1939 — 241; 1959 — 249; 1989 — 160; 2002 — 167; 2010 — 176 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...
ЯУЫШЕВТАР
ЯУЫШЕВТАР, сауҙагәрҙәр, сәнәғәтселәр, йәмәғәт эшмәкәрҙәре. Ҡазан губернаһы мишәрҙәренән (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, татарҙарынан). 18 б. 2‑се ярт. — 19 б. 1‑се ярт. Башҡортостанға күсеп киләләр, Стәрлетамаҡ өйәҙе һәм Троицк өйәҙе терр‑яһында йәшәйҙәр. 18 б. аҙ. мырҙа титулы биреүҙе һорап үтенес бирәләр....
ЯФАЕВ Әхмәт Вәлиәмәт улы
ЯФАЕВ Әхмәт Вәлиәмәт улы (1899, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Бүздәк а., хәҙ. БР‑ҙың Бүздәк р‑ны Иҫке Бүздәк а., — 30.9.1979, Өфө), агроном. А.х. ф. канд. (1936). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1961), СССР‑ҙың соц. а.х. отличнигы (1949). К.А. Тимирязев ис. Мәскәү а.х. акад. тамамлаған (1927). 1929 й. алып Шишмә...
ЯФАЕВ Рауэль Хәсәнйән улы
ЯФАЕВ Рауэль Хәсәнйән улы (3.1. 1923, Өфө — 25.4.2008, С.‑Петербург), эпидемиолог. Мед. ф. д‑ры (1964), проф. (1967). Мед. хеҙмәте полк. (1962). РФ‑тың атҡ. фән эшмәкәре (1999). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 2‑се мед. ин‑тын тамамлағандан һуң (Мәскәү, 1944) 1‑се Белоруссия фронты ғәскәрҙәре составында...
ЯХАНОВ Андрей Викторович
ЯХАНОВ Андрей Викторович (23.7. 1973, Өфө), спортсы. Шайбалы хоккей б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1995). БДПИ‑ны тамамлаған (1997). “Салауат Юлаев” СДЮСШОР‑ы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры В.С.Чередник). 1990—97 йй., 2000—02 йй., 2004— 07 йй. “Салауат Юлаев” хоккей клубы, 1997 й. алып Милли...
ЯХИМОВИЧ Варвара Львовна
ЯХИМОВИЧ Варвара Львовна (17. 12.1913, Варшава — 19.8.1994, Өфө), геолог‑стратиграф. БР ФА‑ның почётлы акад. (1991), геол.‑минералогия ф. д‑ры (1959), проф. (1969). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1964), РСФСР‑ҙың атҡ. геологы (1984). Һарытау ун‑тын тамамлаған (1941). 1931 й. алып Урта Волга геол.‑гидро‑геодезия...
ЯХИН Илшат Ғәббәс улы
ЯХИН Илшат Ғәббәс улы (18.5.1973, БАССР‑ҙың Учалы районы Ҡотой а. — 16.2.2022, Өфө ҡ., тыуған яғында ерләнгән), баянсы, композитор. БР‑ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2016). Өфө сәнғәт училищеһын (1992; З.Ф.Мөслимов класы), ӨДСИ‑не (1998; М.И.Ғәйнетдинов, Р.Ғ.Рәхимов класы) тамамлаған. 1993 й. алып...
ЯХИН Риза Хажиәхмәт улы
ЯХИН Риза Хажиәхмәт улы (13.6. 1935, БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Абдрахман а. — 15.12.1998, БР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Йылайыр с‑зының Сосновка бүлексәһе ҡсб, хәҙ. ш. уҡ р‑ндың Сосновка а.), Соц. Хеҙмәт Геройы (1976). 1952—95 йй. Баймаҡ р‑нының “Йылайыр” с‑зы комбайнсыһы. Юғары хеҙмәт етештереүсәнлеге күрһәткестәренә...
ЯХИН Фәйзелғаян Фәтҡулбаян улы
ЯХИН Фәйзелғаян Фәтҡулбаян улы (9.6.1923, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Үрге Йөннө а., хәҙ. БР‑ҙың Илеш р‑ны Йөннө а., — 25.6.1999, ш. уҡ р‑ндың Иҫәнбай а.), хужалыҡ эшмәкәре. Соц. Хеҙмәт Геройы (1966). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1938 й. алып Белорет металлургия комб‑тының электр м‑н иретеп йәбештереүсеһе....
ЯХИНА Әнисә Алтынтимер ҡыҙы
ЯХИНА Әнисә Алтынтимер ҡыҙы (11.5.1952, БАССР‑ҙың Стәрлебаш р‑ны Табылды а.), эстрада артисы. БР‑ҙың халыҡ (1993), БАССР‑ҙың атҡ. (1988) артисы. Өфө циркы эргәһендәге Башҡорт цирк студияһын (1976), ӨДСИ‑не (1989; Ғ.Ғ. Ғиләжев курсы) тамамлаған. 1970 й. алып Башҡорт ҡурсаҡ театры актрисаһы, 1974 й. —...
ЯХЪЯ, Салауат р‑нындағы ауыл
ЯХЪЯ, Салауат р‑нындағы ауыл, Ишембай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 28 км һәм Кропачёво т. юл ст. (Силәбе өлк.) К.‑Көнс. табан 8 км алыҫлыҡта Бирҙәш й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 609 кеше; 1920 — 609; 1939 — 512; 1959 — 432; 1989 — 268; 2002 — 368; 2010 — 333 кеше....
ЯҺАҠ
ЯҺАҠ, Урал‑Волга буйы һәм Себер халыҡтарына һалынған натуралата йәки аҡсалата һалым. Рус поданныйлығын ҡабул иткәнгә тиклем башҡорттар Монгол империяһына, Алтын Урҙаға, 15 б. уртаһынан Нуғай Урҙаһына, Ҡазан ханлығына, Себер ханлығына Я. түләгән. Я. (һунарсынан инә төлкө йәки ярты һыуһар йәки улустан...
ЯҺАҠ КИТАПТАРЫ
ЯҺАҠ КИТАПТАРЫ, яһаҡлы кешеләр һәм яһаҡтүләү т‑да мәғлүмәтте үҙ эсенә алған Себер һәм Волга буйы улустары исемлеге. Түләүселәргә түләү т‑да квитанция бирелгән. 16 б. уртаһынан — 18 б. башынан Я.к. төҙөүгә Ҡазан һарайы приказы етәкселек иткән. 1701 й. приказ архивындағы янғындан һуң аҫаба һәм финанс...
ЯҺАҠЛЫ КЕШЕЛӘР
ЯҺАҠЛЫ КЕШЕЛӘР, Урал‑Волга буйында һәм Себерҙә яһаҡтүләүселәр. Шәхсән ирекле булған һәм дәүләт файҙаһына йөкләмәләр үтәгән. Я.к. 18—50 (һуңыраҡ 16—60) йәшлек ирҙәр ингән. Башҡорттар ергә яһаҡ түләгән һәм уны аҫабалыҡ хоҡуғын (ҡара: Башҡорттарҙың аҫабалыҡ хоҡуғы) һаҡлау нигеҙе тип иҫәпләгән. Яһаҡ китаптары...
ЯҺАҠЛЫ КРӘҪТИӘНДӘР, ҡара: Яһаҡлы кешеләр.
ЯҺАҠЛЫ КРӘҪТИӘНДӘР, ҡара: Яһаҡлы кешеләр.
ЯҺАЛМА АУЫРЫУҘАР
ЯҺАЛМА АУЫРЫУҘАР, билдәле ауырыуҙың классик билдәләренә өлөшләтә йәки тулыһынса тап килгән, аңлы рәүештә ҡылынған физик, химик йәки биол. тәбиғәтле тышҡы зарарлаусы факторҙар тәьҫирендә тыуҙырылған ауыртыныу торошо. Я.а. төрлө категориялы граждандар тарафынан ниндәй ҙә булһа йөкләмәнән баш тартыу (хәрбиҙәр...
ЯҺАЛМА БӨЙӨР
“ЯҺАЛМА БӨЙӨР”, г е м о д и а л и з а т о р, экстракорпораль гемодиализ өсөн аппарат, ҡандан алмашыу продукттарын һәм ағыулы матдәләрҙе сығарыу, организмда һыу‑электролит һәм кислота‑һелте балансын көйләү өсөн ҡулланыла. “Я.б.” эшләү принцибы үҙ эсенә ҡандың физиол. концентрацияларға яҡын төп электролиттарын,...
ЯҺАЛМА КҮН
ЯҺАЛМА КҮН, техник, галантерея изделиеларын әҙерләү, аяҡ кейеме, өҫ кейеме, баш кейеме тегеү өсөн тире урынына ҡулланылған полимер материал. Етештереү ысулы, баштағы материал тибы б‑са аяҡ кейеме резинаһына, ҡаты йәки йомшаҡ Я.к. (ҡатырға тибындағы); тәғәйенләнеше б‑са — аяҡ кейеме, өҫ кейеме, галантерея...
