Список материалов
ХИСАМЕТДИНОВ Рәбис Аҡмал улы
ХИСАМЕТДИНОВ Рәбис Аҡмал улы (6.5.1947, БАССР-ҙың Илеш р-ны Этәй а.), һаулыҡ һаҡлауҙы ойоштороусы. Мед. ф. д-ры (2005). БР-ҙың атҡ. табибы (1994), СССР-ҙың Граждандар оборонаһы отличнигы (1982). БДМИ-ны тамамлаған (1975). 1977 й. алып 15-се дауахананың, 1980 й. – ҡала кардиология диспансерының (икеһе...
ХИСАМОВ Эрнст Нурғәли улы
ХИСАМОВ Эрнст Нурғәли улы (25.10.1937, БАССР-ҙың Салауат р-ны Арҡауыл а.), гистолог. Биол. ф. д-ры (1998), проф. (1996). БР-ҙың мәғариф отличнигы (2004). БДМИ-ны тамамлағандан һуң (1963) Олёкминск ҡ. район дауаханаһында эшләй. 1966 й. алып БДМИ-ла уҡыта. 1978 й. башлап БДПУ-ла: 1989 й. алып зоология...
ХЛАМИДИОЗ
ХЛАМИДИОЗ, башлыса бәүел-енес системаһын зарарлаған урогениталь инфекцион ауырыу.
Тыуҙырыусылары — Chlamydia заты микроорганизмдары: C. trachomatis, C. pneumoniaе, C. рsittaci. Көнкүрештә тығыҙ аралашыу һәм енси бәйләнеш ваҡытында инфицирланған кешеләрҙән, яралғыға ҡарын эсендә йоға. Ауырыуҙың таралып...
ХОЛЕЦИСТИТ
ХОЛЕЦИСТИТ (гр. cholḗ – үт һәм kýstis – ҡыуыҡ), үт ҡыуығының шешеүе. Х. киҫкен (катараль, обструктив, флегмоноз һ.б.) һәм хроник (калькулёз, ташһыҙ һ.б.); беренсел һәм икенсел төрҙәргә бүленә. Х. башланыуына үт ташы ауырыуы, үттең тулышыуы, ҡайһы бер инфекцион һәм паразитар ауырыуҙар (вируслы гепатит,...
ХӨСӘЙЕНОВА Физа Сәләх ҡыҙы
ХӨСӘЙЕНОВА Физа Сәләх ҡыҙы (27.9.1930, БАССР-ҙың Шишмә районы Бәрҫеүәнбаш а. — 13.8.2020, Өфө ҡ.), терапевт. Медицина фәндәре докторы (1973), профессор (1977). БР-ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1993), БАССР-ҙың атҡаҙанған табибы (1983), СССР-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1981). БДМИ-ны тамамлағандан һуң...
ХӨСНӨТДИНОВА Золя Әсләм ҡыҙы
ХӨСНӨТДИНОВА Золя Әсләм ҡыҙы (24.7.1950, БАССР-ҙың Мишкә р-ны Урал а.), гигиенист. Мед. ф. д-ры (1998), проф. (1999). БР-ҙың мәғариф отличнигы (2005), РФ-тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм-ре (2005). БДМИ-ны тамамлағандан һуң (1976) Өфө ҡала дезинфекция станцияһында эшләй, 1979 й. алып БДМУ-ла...
ҺАУЛЫҠ ҺАҠЛАУ
ҺАУЛЫҠ ҺАҠЛАУ, халыҡ һаулығын һаҡлау һәм нығытыу, кешеләрҙең ғүмерен оҙайтыу маҡсатында үткәрелгән дәүләт соц.‑иҡт., мед. һәм йәмәғәт саралары системаһы. Һ.һ. системаһының эше кадрҙар, матди‑техник база, билдәле ойоштороу структураһы, ярашлы технологиялар булыуы һәм медицина фәненең үҫеше м‑н тәьмин...
ҺИҘИӘТОВ Илдар Ишмырҙа улы
ҺИҘИӘТОВ Илдар Ишмырҙа улы (30.3.1960, БАССР‑ҙың Хәйбулла р‑ны Аҡъяр а.), хирург. Мед. ф. д‑ры (1999), проф. (2002). И.Х.Һиҙиәтовтың улы. БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1984) 21‑се дауаханала (өҙөклөк м‑н) эшләй, 1990—92 йй. Урта мед. һәм фарм. белеме булған хеҙм‑рҙәрҙең квалификацияһын күтәреү уч‑щеһында...
ҺИҘИӘТОВА Ирина Михайловна
ҺИҘИӘТОВА Ирина Михайловна (29.4.1964, Өфө), генетик. Биол. ф. д‑ры (2009), проф. (2011). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2015). Ф.А. Нәҙершинаның ҡыҙы. БДУ‑ны тамамлаған (1986). 1991 й. алып Биохимия һәм генетика ин‑тында: 2000 й. башлап өлкән, 2003 й. — төп ғилми хеҙм‑р, бер үк ваҡытта 2010 й. алып БДУ‑ла...
ЧЕВПЕЦОВ Валентин Романович
ЧЕВПЕЦОВ Валентин Романович (5.2.1925, БАССР-ҙың Бөрө кантоны Дүртөйлө а., хәҙ. Дүртөйлө ҡ., — 4.12.1990, Өфө), гигиенист. Мед. ф. д-ры (1972), проф. (1977). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. БДМИ-ны тамамлағандан һуң (1952) Ҡаҙаҡ ССР-ында: Тимертау ҡ. санитария- эпидемиология станцияһында баш табип, 1955...
ЧЕХОВ А.П. ИСЕМЕНДӘГЕ ШИФАХАНА
ЧЕХОВ А.П. ИСЕМЕНДӘГЕ ШИФАХАНА. 1900—2009 йй. эшләгән. Аксёнов т. юл ст. 12 км алыҫлыҡта Әлшәй р-нында урынлашҡан. Андреев ҡымыҙ дауаханаһы (шифахана) булараҡ ойошторола, 20 б. 20-се йй. А.П.Чехов исеме бирелә, 1927 й. башлап миҙгелле дәүләт һаулыҡ йорто, 40-сы йй. аҙ. — туберкулёзға ҡаршы ҡымыҙ дауаханаһы,...
ЧУРБАНОВ Николай Илларионович
ЧУРБАНОВ Николай Илларионович (26.10.1887, Һарытау губ. Чибирлей а. — 24.11.1948, Өфө), патологоанатом. Мед. ф. д-ры (1943), проф. (1943). Һарытау ун-тын тамамлағандан һуң (1924) Төньяҡ-поляр химия-бактериология ин-тында (Архангельск ҡ.) бүлек мөдире, 1928 й. алып Бүрәт-Монгол АССР-ының өлкә суд-мед....
ШАКИРОВ Дамир Фәйез улы
ШАКИРОВ Дамир Фәйез улы (15.2. 1956, БАССР‑ҙың Миәкә р‑ны Ҡырғыҙ‑Миәкә а.), гигиенист. Мед. ф. д‑ры (2002), проф. (2006). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1980) Респ. санитария мәғарифы йортонда эшләй. 1982 й. алып (өҙөклөк м‑н) БДМУ‑ла уҡыта. 1991—93 йй. “Биос” пр‑тиеһының (Өфө) өлкән ғилми хеҙм‑ре. Фәнни...
ШӘКӘР ДИАБЕТЫ
ШӘКӘР ДИАБЕТЫ, ашҡаҙан аҫты биҙенең етерлек кимәлдә инсулин эшләп сығармауына һәм туҡымаларҙың уға ҡарата һиҙгерлеге түбәнәйеүенә бәйле барлыҡҡа килгән эндокрин ауырыу. 1‑се типтағы (ашҡаҙан аҫты биҙенең b‑күҙәнәктәре тарафынан инсулин эшләп сығарыу түбәнәйеү) һәм 2‑се типтағы (туҡымаларҙың инсулинға...
ШӘМИҒОЛОВ Фәнил Булат улы
ШӘМИҒОЛОВ Фәнил Булат улы (24.3.1965, БАССР‑ҙың Әбйәлил р‑ны Әбделмәмбәт а.), хирург. Мед. ф. д‑ры (2001), проф. (2008). БР‑ҙың атҡ. табибы (2003). БДМИ‑ны тамамлаған (1992). 1997 й. алып (өҙөклөк м‑н) БДМУ‑ла уҡыта (2008 й. башлап дипломдан һуң белем биреү ин‑тының һаулыҡ һаҡлауҙы ойоштороу һәм йәмәғәт...
ШИЗОФРЕНИЯ
ШИЗОФРЕНИЯ (гр. schіzō — бүлгеләү һәм phrēn — аҡыл, фекер), баш мейеһенең хроник ауырыуы, психик процестарҙың, хәрәкәттең диссоциацияһы һәм шәхестең үҙгәреүе (әүҙемлектең кәмеүе, аутизм һ.б.) м‑н бергә бара. Ш. формалары: гебефрения, кататония, параноидлы һ.б.; барышы типтары: өҙлөкһөҙ, өйәнәк һымаҡ‑прогредиент...
ШИНСКИЙ Григорий Эльевич
ШИНСКИЙ Григорий Эльевич (3.5. 1922, Украина ССР‑ының Житомир ҡ. — 6.1.2015, Ижевск), дерматовенеролог. Мед. ф. д‑ры (1966), проф. (1968). Б.В. һуғышында һәм 1945 й. совет‑япон һуғышында ҡатнашыусы. БДМИ‑ны тамамлаған (1943). 1948 й. алып Респ. тире‑венерология диспансерында (Өфө) эшләй: 1956 й. алып...
ЭМБРИОЛОГИЯ
ЭМБРИОЛОГИЯ (гр. embrion яралғы һәм ... логия), аталанғандан алып тыуғанға †— тиклем яралғының барлыҡҡа килеүе һәм үҫеүе (тере бала тыуҙырыусы хайуандар), йомортҡанан сығыу (йомортҡа һалыусы хайуандар), метаморфоз осоро тамамланыу (ҡарышлауыҡ үҫеше стадияһы булған хайуандар) йәки йомортҡа күҙәнәгендәге...
ЭНДОКРИН АУЫРЫУҘАР
ЭНДОКРИН АУЫРЫУҘАР, гормондар эшләп сығарған бер йәки бер нисә эске секреция биҙенең эшмәкәрлеге боҙолғанда (гипер‑, гипо‑йәки дисфункция) барлыҡҡа килгән ауырыуҙар класы. Гипоталамус‑гипофиз система, ҡалҡан биҙе (мәҫ., боғаҡ), ашҡаҙан аҫты биҙенең утрау һымаҡ аппараты (мәҫ., шәкәр диабеты), бөйөр өҫтө...
ЭНДОКРИНОЛОГИЯ
ЭНДОКРИНОЛОГИЯ (гр. endon — эстә, krino — бүләм һәм ...логия), эндокрин системаһы † ағзаларының төҙөлөшөн һәм функцияһын, улар тарафынан эшләп сығарылған гормондарҙы, ш. уҡ эндокрин ауырыуҙарҙы өйрәнгән клиник медицина өлкәһе. 20 б. 30‑сы йй. Башҡортостанда боғаҡ ауырыуының респ. таралышы (А.М.Агаронов,...
