Список материалов
БОТУЛИЗМ
БОТУЛИЗМ (лат. botulus — тултырма), кеше һәм хайуандарҙың киҫкен инфекцион ауырыуы. Б. тыуҙырыусылар — Clostridium botulinum бактериялары, ҡайнатыуға сыҙамлы споралар барлыҡҡа килтерә, споралар анаэроб шарттарҙа (консервалағанда һ.б.) токсин (оло кеше өсөн үлемесле дозаһы — 0,3 мкг) тыуҙырыусы вегетатив...
БОХАРБАЕВА Лилиә Йәүҙәт ҡыҙы
БОХАРБАЕВА Лилиә Йәүҙәт ҡыҙы (25.5.1952, Өфө), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (2006). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2012). ӨАИ‑ны тамамлаған (1974), 1975 й. алып шунда уҡ уҡыта. Фәнни эшмәкәрлеге соц. һәм иҡт. системаларҙа идара итеү һәм модель төҙөү проблемаларына арналған. 120‑нән ашыу фәнни хеҙмәт һәм 2 уйлап...
БОХАРОВА Гөлнур Һарун ҡыҙы
БОХАРОВА Гөлнур Һарун ҡыҙы (29.11.1960, БАССР‑ҙың Ғафури районы Түбәнге Ташбүкән а.), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (2010). БДУ‑ны тамамлаған (1984). 1978 й. алып (өҙөклөк менән) Ғафури районының Ҡурғашлы урта мәктәбендә, 1988 й. — ТТӘИ‑лә эшләй, 1989 й. — Башҡ. дәүләт академия драма театрының әҙәбидрама...
БОХАРСКИЙ (Ғәлимов) Хажиәхмәт Ғирфанетдин улы
БОХАРСКИЙ (Ғәлимов) Хажиәхмәт Ғирфанетдин улы (1.1.1899, Ҡазан губ. Һатламыш а. — 13.5.1974, Өфө), актёр, режиссёр. РСФСР‑ҙың атҡ. (1957), БАССР‑ҙың халыҡ (1944) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1938). В.Ғ.Ғәлимовтың ағаһы. Ҡыштым реаль уч‑щеһын тамамлаған (1918). 1931—33 йй. Мәскәү театр уҡыу-производство...
БОҺОРМАН, Мәләүез р‑нындағы ауыл
БОҺОРМАН, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Әбет а/ с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. Көнс. табан 23 км алыҫлыҡта Нөгөш й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 666 кеше; 1920 — 848; 1939 — 574; 1959 — 232; 1989 — 186; 2002 — 239; 2010 — 202 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй (2002)....
БОЧКО Светлана Дамир ҡыҙы
БОЧКО Светлана Дамир ҡыҙы (12.1.1963, Өфө), спортсы. Пауэрлифтинг б‑са Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1999). БДУ‑ны тамамлаған (1988). “Геракл” спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры С.В.Горшков). Рәсәй чемпионаты (2003) һәм Кубоктарының (2001, 2003) бронза призёры. Студенттар араһында донъя...
БОШМАН
БОШМАН, 13 б. 30‑сы йй. ҡыпсаҡ ҡәбиләләренең Волга буйында Монгол империяһы ғәскәрҙәренә ҡаршы яу башлығы. Сығышы м‑н бүреле ҡыпсаҡ ҡәбиләһенән. Ас ҡәбиләләре башлығы Ҡасир‑укулэ м‑н берлектә Дәшти Ҡыпсаҡ ҡәбиләләре союзының монгол ғәскәрҙәренә ҡаршы көрәшенә етәкселек итә. 1237 й. Волга й. янында монгол...
БӨГӨЛМӘ БИҪТӘҺЕ
БӨГӨЛМӘ БИҪТӘҺЕ, 1736 й. Ҡазан даруғаһы Юрмый улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә Ялан Зәй й. (Кама й. ҡушылдығы) Бөгөлмә й. ҡойған ерҙә нигеҙ һалына. 18 б. 60‑сы йй. башынан Бөгөлмә ведомствоһының адм. үҙәге. Бөгөлмә й. исеме м‑н аталған. Биҫтәгә Кама аръяғы сик һыҙығы ҡәлғәләренән күсерелгән игенселек...
БӨГӨЛМӘ ВЕДОМСТВОҺЫ
БӨГӨЛМӘ ВЕДОМСТВОҺЫ, Ырымбур губернаһы составындағы адм.‑терр. берәмек. 18 б. 60‑сы йй. башында ойошторола. Адм. үҙәге — Бөгөлмә биҫтәһе. Яңы Мәскәү юлының ике яғынан (Ырымбур—Ҡазан) Нуғай даруғаһы Бикҡол а. алып Ҡазан губернаһы Кисеү фельдшанцына тиклем терр‑яны биләй. Б.в. составына Яңы Мәскәү юлынан...
БӨГӨЛМӘ ӨЙӘҘЕ
БӨГӨЛМӘ ӨЙӘҘЕ, 1781 й. Өфө наместниклығы составында ойошторола. Өйәҙгә Ҡазан губернаһының көнсығыш өлөшө инә. 1796 й. алып Ырымбур губернаһы, 1851 й. — Һамар губернаһы составында. 18 б. аҙ. төньяҡта Минзәлә өйәҙе, көнсығышта Бәләбәй өйәҙе, көньяҡта Боғорослан өйәҙе һәм Сергиевск өйәҙе, көнбайышта Ҡазан...
БӨГӨЛМӘ-БӘЛӘБӘЙ ҠАЛҠЫУЛЫҒЫ
БӨГӨЛМӘ-БӘЛӘБӘЙ ҠАЛҠЫУЛЫҒЫ, БР терр‑яһында төньяҡ-көнбайышта Баҙы й. түбәнге ағымынан көньяҡ-көнсығышта Дим й. тиклем һуҙылған, көнбайышта Ыҡ й. (Кама й. ҡушылдығы) м‑н сикләнгән. Абс. бейеклеге төньяҡта 200 м, көньяҡ көнсығышта 420 м. Рельефы эрозиялы, йылғалар м‑н ныҡ йырғыланған (йырҙаларҙың уйып...
БӨГӨЛМӘ, Әлшәй р‑нындағы ауыл
БӨГӨЛМӘ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Воздвиженка а/ с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 48 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнб. табан 13 км алыҫлыҡта Ғәйнә й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 37 кеше; 1920 — 57; 1939 — 67; 1959 — 143; 1989 — 149; 2002 — 142; 2010 — 131 кеше. Урыҫтар, сыуаштар...
БӨГӨЛМӘ, ҡала
БӨГӨЛМӘ, Бөгөлмә өйәҙе ҡалаһы (1781 й. алып) һәм адм. үҙәге (1781—1920). 1736 й. Бөгөлмә биҫтәһе булараҡ нигеҙ һалына. 1795 й. Б. 397 йорт иҫәпләнгән, ш. иҫ. дворяндарға 3 йорт, хәрбиҙәр һәм отставкалағы чиндарға — 91, сауҙагәрҙәргә — 2, руханиҙарға — 3, крәҫтиәндәргә — 162 йорт ҡараған. 1811 й. 1000...
БӨГӨЛСӘН, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
БӨГӨЛСӘН, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Ленин а/ с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 24 км һәм Күмертау т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 18 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1297 кеше; 1920 — 1518; 1939 — 1009; 1959 — 628; 1989 — 511; 2002 — 581; 2010 — 582 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Урта...
БӨҘРӘ СПАРАССИС
БӨҘРӘ СПАРАССИС, бәшмәкле кәбеҫтә (Sparassis crispa), базидиомицеттар класының спарассистар ғаиләһенә ҡараған бәшмәк. Евразияла, Төньяҡ Америкала таралған. Емешлек тәне диам. 6—30 см, йомро, аҡһыл йәки һарғылт, һуңынан көрән; ялпаҡ тармаҡлы көрәк япраҡтарҙан тора, улар аҫҡы өлөшөндә тығыҙ һапҡа ҡушылған,...
БӨЖӘК АШАУСЫ ҮҪЕМЛЕКТӘР
БӨЖӘК АШАУСЫ ҮҪЕМЛЕКТӘР, бөжәктәр (һирәкләп башҡа ваҡ йәнлектәр) тотоусы һәм уларҙы өҫтәмә азотлы туҡланыу сығанағы итеп ҡулланыусы автотроф үҫемлектәр. Яҡынса 500 төрө билдәле; БР‑ҙа майлы үлән, ҡыуыҡлы үлән, ысыҡ үләне заттарына ҡараған 6 төрө үҫә. Азот берләшмәләренә ярлы субстраттарҙа (сөсө һыу...
БӨЖӘК АШАУСЫЛАР (Insectivora)
БӨЖӘК АШАУСЫЛАР (Insectivora), имеҙеүселәр отряды. 10 ғаиләһе, яҡынса 400 төрө, БР‑ҙа 4 ғаиләгә ҡараған 10 төрө билдәле. Кәүҙә оҙонлоғо 3,5‑тән (ваҡ туғырлама) 31 см тиклем (терпе), ауырлығы 70‑тән 800 г тиклем, тигеҙ, ҡуйы, ҡыҫҡа көрән, ҡуңыр, һоро, ҡыҙғылт һары йөнлө, ҡорһағы асығыраҡ төҫтә (йофарҙар,...
БӨЖӘКТӘР
БӨЖӘКТӘР (Insecta), быуынтығаяҡлылар класы. 2 ярым класы (йәшерен яңаҡлылар һәм асыҡ яңаҡлылар), 32 отряды, яҡынса 2 млн төрө билдәле. БР‑ҙа 30‑ҙан ашыу отряды, яҡынса 17 мең төрө бар. Тән оҙонлоғо 1,5—120 мм, быуынтыҡлы, тығыҙ кутикула (тышҡы һөлдә) менән ҡапланған; баш, күкрәк һәм ҡорһаҡтан тора....
БӨЙҘӨ, Учалы р‑нындағы ауыл
БӨЙҘӨ, Учалы р‑нындағы ауыл, Бөйҙө а/ с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 14 км һәм Учалы т. юл ст. К.‑Көнс. табан 21 км алыҫлыҡта Бөйҙө й. (Уй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 42 кеше; 1939 — 1077; 1959 — 670; 1989 — 710; 2002 — 728; 2010 — 764 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп,...
БӨЙӨК БРИТАНИЯ
БӨЙӨК БРИТАНИЯ, Британия, Бөйөк Британия һәм Төньяҡ Ирландияның Ҡушма Короллеге, төньяҡ‑көнбайыш Европалағы, Британия утрауҙарындағы дәүләт. Майҙаны — 244,9 мең км2. Баш ҡалаһы — Лондон. Дәүләт башлығы — королева (король). Халҡы — 60,4 млн кеше (2005): инглиздәр (83%), шотландтар (8,6%), валлийҙар (4,9%),...
