Список материалов
ЛАЙЛАЛЫ ҠУСҠАРҘАР
ЛАЙЛАЛЫ ҠУСҠАРҘАР (Limacidae), ҡорһағаяҡлылар класының моллюскылар ғаиләһе. 250‑нән ашыу төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда баҫыу Л.ҡ. һәм селтәрле Л.ҡ. осрай. Кәүҙәһе 25—50 миллиметр оҙонлоҡта, селәүсен йәки цилиндр формаһында, аҡһыл йәки һарғылт төҫтә, көрән йәки ҡара таплы; баштан,...
ЛАК ҺӘМ ЛАК‑БУЯУ МАТЕРИАЛДАРЫ
ЛАК ҺӘМ ЛАК‑БУЯУ МАТЕРИАЛДАРЫ, ҡаты түшәмә нигеҙгә йоҡа итеп һылағанда плёнка (өҫкө йөҙҙә адгезия көстәре м‑н тотолоп торған ҡаплама) рәүешендә кибә торған шыйыҡ йәки паста һымаҡ составтар. Л. һ. л.‑б.м. лактарҙы (плёнка барлыҡҡа килтереүсе тәбиғи йәки синтетик матдәләрҙең органик эреткестәрҙәге йәки...
ЛАК-БУЯУ СӘНӘҒӘТЕ
ЛАК-БУЯУ СӘНӘҒӘТЕ, химия сәнәғәтенең лак, буяу, эмаль һ.б. етештереүсе тармағы. Башҡортостанда 20 б. уртаһында үҫешә башлай, 1947 й. Стәрлетамаҡ синтетик каучук з‑дына (ҡара: “Каучук”) нигеҙ һалына. 60‑сы йй. лак-буяу материалдары етештереү йылына 5—10 мең т, 70‑се йй. — 10—14, 80‑се йй. — 15—18 мең т...
ЛАКЕЕВ Сергей Николаевич
ЛАКЕЕВ Сергей Николаевич (29.12. 1962, Өфө), химик‑органик. Химия ф. д‑ры (2008). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1985) Органик химия ин‑тында эшләй (өҙөклөк м‑н): 1992 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р, 2008 й. — инновацион эҙләнеүҙәр бүлеге нач., 2001 й. — “Содействие” Башҡ‑н инновациялар үҙәге дир., 2009 й. —...
ЛАҠЛЫ МӘМЕРЙӘҺЕ
ЛАҠЛЫ МӘМЕРЙӘҺЕ, Ташҡыуыш, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Салауат р‑ны Лаҡлы а. көньяҡ‑көнбайышҡа табан 1,6 км алыҫлыҡта Лаҡлы й. (Әй й. ҡушылдығы) үҙәненең уң битләүендә урынлашҡан. Карст мәмерйәһе, өҫкө карбондың эзбизташтарында барлыҡҡа килгән. Төньяҡ йүнәлешле горизонталь залдар һәм галереялар системаһынан...
ЛАҠЛЫ, Салауат р‑нындағы ауыл
ЛАҠЛЫ, Салауат р‑нындағы ауыл, Лаҡлы а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнс. 31 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т. табан 26 км алыҫлыҡта Лаҡлы й. (Әй й. ҡушылдығы) тамағында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1450 кеше; 1920 — 1703; 1939 — 1868; 1959 — 1449; 1989 — 1157; 2002 — 1124; 2010 — 925 кеше. Татарҙар йәшәй (2002)....
ЛАНГЕ Александр Петрович
ЛАНГЕ Александр Петрович (21.12.1896, Киев — 16.12.1976, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. канд. (1950), проф. (1962). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1967). Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусы. Киев политехник ин‑тын тамамлаған (1920). 1953—72 йй. БАХИ‑ла (1954—66 йй. тракторҙар һәм автомобилдәр каф. мөдире)...
ЛАНДМИЛИЦИЯ
ЛАНДМИЛИЦИЯ (нем. land — ил һәм лат. militia — ғәскәр), 18 б. Рәсәйҙә ил сиген һаҡлау өсөн урынлаштырылған ғәскәр төрө. Башҡортостанда 1731 й. Яңы Кама аръяғы сик һыҙығы ҡәлғәләрен һәм нығытмаларын (ҡара: Кама аръяғы сик һыҙығы) һаҡлау өсөн ойошторола. Кама аръяғы Л. однодворецтарҙан һәм хеҙмәтле кешеләрҙән...
ЛАНДРАС, сусҡаның ит йүнәлешле тоҡомо
ЛАНДРАС (дат. Landrace, land — ил, ауыл ере һәм race — тоҡом), сусҡаның ит йүнәлешле тоҡомо. 20 б. башында Данияла урындағы яҡшыртылған һалынҡы ҡолаҡлы сусҡалар м‑н Англияла сығарылған сусҡаларҙы (башлыса эре аҡ тоҡом) ҡушыу юлы м‑н сығарыла. Рәсәйгә — 1948 й., Башҡортостанға 60‑сы йй. башында эре аҡ...
ЛАНДШАФТ АСИММЕТРИЯҺЫ
ЛАНДШАФТ АСИММЕТРИЯҺЫ, ландшафт төҙөлөш өлөштәренең морфология һәм структура б‑са бер‑береһенә тура килмәүе. Симметрик (дөрөҫ арауыҡ) төҙөлөштән тайпылыу сәбәбе булып геострофик, тектоген, геол. структура, ишелмә, циркуляция, инсоляция, топоген, антропоген факторҙар тора. Л.а. Башҡортостан (Көньяҡ)...
ЛАНДШАФТ ИГЕНСЕЛЕГЕ
ЛАНДШАФТ ИГЕНСЕЛЕГЕ, агроландшафтың тотороҡлолоғон, тупраҡтың уңдырышлылығын тергеҙеүҙе һәм үҫтерелгән а.х. культураларының юғары уңышын алыуҙы тәьмин иткән ерҙе ҡулланыу системаһы. А.х. культураларын урынлаштырыу төр һәм сорттарҙың экологияһына, тупраҡтың һәм рельефтың(битләүҙәрҙең текәлеге һәм экспозицияһы)...
ЛАНДШАФТАРҘЫҢ БЕЙЕКЛЕК БҮЛКӘТЛЕГЕ
ЛАНДШАФТАРҘЫҢ БЕЙЕКЛЕК БҮЛКӘТЛЕГЕ, ландшафтарҙың тауҙарҙағы бейеклектең үҙгәрә барыуына ҡарап тәбиғи зоналар һымаҡ алмашыныуы. Абс. бейеклек үҫкән һайын һауа температураһы, яуым‑төшөм миҡдары, атмосфера баҫымы, болотлолоҡ үҙгәрә. Климат шарттары, рельеф формалары үҙгәреү м‑н тупраҡ, аҡма шарттары, үҫемлектәр,...
ЛАНДШАФТЫ ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ
ЛАНДШАФТЫ ӨЙРӘНЕҮҒИЛЕМЕ, физик географияның ҡатмарлы тәбиғи һәм тәбиғи-антропоген геогр. системаларын (тәбиғи‑терр. комплекстар), географик ландшафтарҙың барлыҡҡа килеүен, төҙөлөшөн һәм динамикаһын, хужалыҡ эшмәкәрлеге һөҙөмтәһендә уларҙың үҫеше, урынлашыуы һәм үҙгәреүе закондарын өйрәнгән бүлеге. 20...
ЛАПҠАН, һаҙлыҡ
ЛАПҠАН, Ҡармасан й. басс. һаҙлыҡ. Кушнаренко р‑ны Гуровка а. төньяҡҡа табан 4 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 150 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 1 м, эшкәртелмәгән торф запасы 365 мең м3. Башлыса ер өҫтө һыуҙары м‑н туйына. Аҡ ҡайын, ҡаҙ үләне, ҡара ерек, күрән, тал, һаҙ ҡырҡбыуыны,...
ЛАПТЕВ Владимир Викторович
ЛАПТЕВ Владимир Викторович (5.10.1937, Сызрань ҡ. — 7.2.2022, Өфө ҡ.), инженер‑геофизик. Техник фәндәр кандидаты (1967). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1982), РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡаҙанған хеҙмәткәре (1997). И.М.Губкин исемендәге Мәскәү нефтехимия һәм газ сәнәғәте...
ЛАПТЕВ М.А. ЙОРТО
ЛАПТЕВ М.А. ЙОРТО, тарих һәм архитектура ҡомартҡыһы, ҡала төҙөлөшө ҡомартҡыһы. Өфөлә урынлашҡан (Гоголь урамы, 27). 1913 й. сауҙагәр‑урман сәнәғәтсеһе М.А.Лаптев заказы, архитектор А.А.Щербачёв проекты б‑са төҙөлә. 20 б. башындағы усадьба архитектураһы өлгөһө булып тора (баҡса, беседка, мунса, бассейн,...
ЛАПЫШТЫ ЗАВОДЫ
ЛАПЫШТЫ ЗАВОДЫ, 1897 й. Верхнеурал өйәҙе Ҡатай улусы башҡорттары ерендә Лапышты й. (Оло Инйәр й. ҡушылдығы) буйында С.П.Дервиз суйын иретеү заводы булараҡ нигеҙ һала. Хужалары: Дервиз, Инйәр тау сәнәғәте акционерҙар йәмғиәте (1898 й. алып). Инйәр тау округына ингән. 1898 й. эшләй башлай. Домна мейесе,...
ЛАРИН Юрий Анатольевич
ЛАРИН Юрий Анатольевич (2.2.1922, Стәрлетамаҡ ҡ. — 27.7.1981, Өфө ҡ.), артиллерист, өлкән лейтенант (1952). Дан орденының тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Офицерҙар составын камиллаштырыу курстарын тамамлаған (1949). 1938—39 йй. “Динамо” спорт йәмғиәте (Өфө ҡ.) инструкторы булып эшләй. 1940 й....
ЛАРИОНОВ Александр Леонтьевич
ЛАРИОНОВ Александр Леонтьевич, хәрби эшмәкәр. Ген.‑майор. Дворяндарҙан. Крәҫтиәндәр һуғышын (1773—75) баҫтырыуҙа ҡатнашыусы. 1773 й. алып Ҡазан губернаһының һәм Ырымбур губернаһының гарнизон командалары обер-кригскомиссары. 1774 й. ғин. башлап Ҡазан улан корпусы командиры. Кама аръяғында һәм Ҡазан даруғаһының көнбайышында...
ЛАРИОНОВ Николай Геннадьевич
ЛАРИОНОВ Николай Геннадьевич (11.12.1939, Өфө), актёр. РСФСР‑ҙың атҡ. артисы (1979). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1963). М.Горький ис. Владивосток драма театры эргәһендәге Театр студияһын тамамлаған (1963; Г.И.Антошенков курсы). 1960 й. алып Мари АССР‑ының Респ. урыҫ драма театры (Йошкар-Ола), 1961...
