Список материалов
СПОРТТА МАҠТАУЛЫ ИСЕМДӘР
СПОРТТА МАҠТАУЛЫ ИСЕМДӘР, рәсми халыҡ‑ара һәм милли спорт ярыштарында күрһәтелгән ҡаҙаныштар һәм спорт классификацияһы б‑са билдәләнгән нормативтарҙы үтәгәне, пед. һәм тренерлыҡ эшмәкәрлектәре һ.б. өсөн бирелә. 1966 й. БАССР‑ҙың спорт йәмғиәттәре һәм ойошмалары союзы “БАССР‑ҙың иң яҡшы физик культура...
СПУТНИК МЕТЕОРОЛОГИЯҺЫ
СПУТНИК МЕТЕОРОЛОГИЯҺЫ, атмосфералағы процестарҙы Ерҙең махсус йыһазландырылған һәм билдәле орбиталарға сығарылған яһалма (метеорологик) спутниктары ярҙамында тикшереү ысулдарын эшләгән метеорология бүлеге. С.м. төп бурыстары: атмосфераның Ер өҫтөндәге һәм тропосфералағы хәле т‑дағы мәғлүмәттәрҙе алыу,...
СПУТНИК ТЕЛЕВИДЕНИЕҺЫ
СПУТНИК ТЕЛЕВИДЕНИЕҺЫ, телевидение сигналын (программаларын) үҙәктән файҙаланыусыға Ерҙең экваториаль геостационар орбитала урынлаштырылған яһалма спутнигы аша тапшырыу системаһы; уның Ер әйләнеше м‑н синхрон рәүештә күсеүе программаларҙы ҡабул итеүҙең өҙлөкһөҙ булыуын тәьмин итә. С.т. алыҫта урынлашҡан,...
СПУТНИК ЭЛЕМТӘҺЕ
СПУТНИК ЭЛЕМТӘҺЕ, ретрансляторҙар сифатында Ерҙең яһалма спутниктарын файҙаланыуға нигеҙләнгән радиоэлемтә төрө. Радиорелелы элемтәне үҫтереү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән. Спутник ретрансляторҙары экваториаль (ш. иҫ. геостационар), ауыш йәки поляр орбиталарҙа урынлаштырыла. С.э. төрҙәре: спутник телевидениеһы,...
СССР‑ҘЫҢ 60 ЙЫЛЛЫҒЫ ИСЕМЕНДӘГЕ СОВХОЗ
СССР‑ҘЫҢ 60 ЙЫЛЛЫҒЫ ИСЕМЕНДӘГЕ СОВХОЗ, дәүләт пр‑тиеһы. Үҙәк усадьбаһы — Өфө р‑нының Николаевка ауылы. 1966 й. “Йоматау” с‑зы булараҡ ойошторола, 1982 й. алып СССР‑ҙың 60 йыллығы ис. с‑з, 2003 й. — дәүләт пр‑тиеһы, 2009 й. ябыла. Составына йәш һыйыр малы үҫтереү һәм һимертеү комплексы (ҡеүәте 10 мең...
СТАВРОПОЛЬ ПРОВИНЦИЯҺЫ
СТАВРОПОЛЬ ПРОВИНЦИЯҺЫ, 1745 й. Ырымбур губернаһы составында ойошторола. Волга аръяғының төп өлөшөн, Яңы Кама аръяғы сик һыҙығын (ҡара: Кама аръяғы сик һыҙығы), Һамар ҡ. үҙ эсенә алған. Төньяҡ‑көнсығышта һәм көнсығышта — Бөгөлмә ведомствоһы, көньяҡта — Ырымбур провинцияһы, көнбайышта һәм төньяҡ‑көнбайышта...
СТАДИОНДАР
СТАДИОНДАР (гр. stadion — спорт ярыштары өсөн урын), тамашасы өсөн трибуналар м‑н уратып алынған спорт йәҙрәһен (футбол яланы, еңел атлетика өсөн йүгереү юлдары, һикереү һәм ырғытыу урындары), спорт уйындары һәм гимнастика өсөн майҙансыҡтарҙы үҙ эсенә алған комплекслы спорт ҡоролмалары. Башҡортостанда...
СТАЛАГМИТТАР
СТАЛАГМИТТАР (гр. stálagma — тамсы), мәмерйәләр төбөндә һарҡыған тамсыларҙан барлыҡҡа килгән минераль төҙөлөштәр (йыш ҡына кальциттан торалар). Күп осраҡта сталактит аҫтында хасил булалар, уның м‑н ҡушылып үҫкән саҡта сталагнат барлыҡҡа килтерәләр. Нәҙек һәм оҙон С. — мәмерйәләрҙең сағыштырмаса ҡоро...
СТАЛАКТИТТАР
СТАЛАКТИТТАР (гр. stalaktós — тамсынан үҫкән), мәмерйә стеналарының өҫкө өлөшөндә һәм түбәһендә боҙбармаҡ, көпшә, шаршау формаһында һарҡыған тамсыларҙан барлыҡҡа килгән минераль төҙөлөштәр (йыш ҡына кальциттан торалар). Көпшәле С. һыу эске канал буйлап аға, сыҡҡан урынында стеналарҙы ултырма минерал...
СТАЛИН Иосиф Виссарионович
СТАЛИН (Джугашвили) Иосиф Виссарионович [9.12.1879 (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 6.12.1878), Тифлис губ. Гори ҡ. — 5.3.1953, Мәскәү], сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. Соц. Хеҙмәт Геройы (1939). СССР ФА‑ның почётлы ағзаһы (1939). Советтар Союзы Геройы (1945). Советтар Союзы Генералиссимусы (1945). 1898 й. алып...
СТАН, Рәсәйҙә бер нисә улустан торған полиция‑терр. берекмә
СТАН, Рәсәйҙә бер нисә улустан торған полиция‑терр. берекмә. Хөкүмәттең 1837 й. 3 июнендәге “Земство полицияһы тураһында положение” һына ярашлы ойошторола. С. составына үҙенең полиция органдары булмаған торама пункттар ингән. С. башында стан приставы (урындағы дворяндар йыйылышы тарафынан һайланған...
СТАНДАРТЛАШТЫРЫУ
СТАНДАРТЛАШТЫРЫУ, продукцияны етештереү һәм уның әйләнеше сфераларында тәртип булдырыу өсөн ҡағиҙәләрҙе һәм характеристикаларҙы ирекле рәүештә уларҙы күп тапҡыр файҙаланыу маҡсатында билдәләүгә һәм продукцияның, эш һәм хеҙмәттәрҙең конкурентлығын арттырыуға йүнәлтелгән эшмәкәрлек. СССР‑ҙа дәүләт С....
СТАНДАРТЛАШТЫРЫУ, МЕТРОЛОГИЯ ҺӘМ СЕРТИФИКАЦИЯЛАУ ҮҘӘГЕ
СТАНДАРТЛАШТЫРЫУ, МЕТРОЛОГИЯ ҺӘМ СЕРТИФИКАЦИЯЛАУ ҮҘӘГЕ,БР‑ҙа федераль дәүләт учреждениеһы. БР терр‑яһында үлсәмдәр берлеген; метрология хеҙмәттәренең, һынау һәм аналитик лаб., сертификация органдарының аккредитацияһын; продукцияны һынап ҡарауҙы һәм эксперт баһалауын; пр‑тие ҡаҙаныштарын пропагандалауҙы...
СТАНИСЛАВСКИЙ Сергей Кириллович
СТАНИСЛАВСКИЙ Сергей Кириллович (1723—1800), Крәҫтиәндәр һуғышын (1773—75) баҫтырыуҙа ҡатнашыусы. Ген.‑майор (1768). Дворяндарҙан. 1763 й. алып Көнбайыш Себерҙең гарнизон ғәскәрҙәрендә хеҙмәт итә. 1773 й. окт. башлап 2 еңел ялан командаһы һәм Себер казактары отряды (1200 кеше) башында Себер губернаһынан...
СТАНИЦА
СТАНИЦА, 1) 16—17 бб. Рәсәйҙә көньяҡ һәм көньяҡ‑көнсығышта ҡарауыл хеҙмәтенең бер төрө. С. составына станица башлығы, 10—20 станица кешеһе, юл күрһәтеүселәр ингән, улар алдан билдәләнгән маршрут б‑са йөрөп, разведка үткәргән һәм халыҡты теге йәки был дошман барымтаһы т‑да иҫкәрткән. Өфө өйәҙендә станица...
СТАНОКТАР СИСТЕМАҺЫ
СТАНОКТАР СИСТЕМАҺЫ, таралған номенклатуралағы бер йәки бер нисә әҙерләмәне эшкәртеү өсөн берләштерелгән идара итеү системаһы булған станоктар һәм ярҙамсы ҡорамалдар йыйылмаһы. Автоматик һәм автоматлаштырылған С.с. айырыла. Станок, робот (манипулятор), транспортёр, инструмент магазиндары, контроль‑үлсәү...
СТАНОКТАР СИСТЕМАҺЫН ДИАГНОСТИКАЛАУ
СТАНОКТАР СИСТЕМАҺЫН ДИАГНОСТИКАЛАУ, мәғлүмәт сикле булған шарттарҙа ҡорамалдарҙы файҙаланыу хәүефһеҙлеге кимәлен, ремонтлау сифатын күтәреү, буш тороу ваҡытын ҡыҫҡартыу, технологик процесты оптималләштереү өсөн станоктар системаларының торошон билдәләү. С.с.д. өҙлөкһөҙ йәки периодик рәүештә бер нисә...
СТАНОКТАР ЭШЛӘҮ ҺӘМ ИНСТРУМЕНТТАР СӘНӘҒӘТЕ
СТАНОКТАР ЭШЛӘҮ ҺӘМ ИНСТРУМЕНТТАР СӘНӘҒӘТЕ, машиналар, ҡорамалдар, металл изделиелар һ.б. металл конструкция материалдары, тимерлек‑преслау, ҡойоу һәм ағас эшкәртеү ҡорамалдары, ҡырҡыу, үлсәү, абразив металл ҡырҡҡыс инструменттар һ.б. эшләп сығарыу өсөн металл эшкәртеү һәм ағас эшкәртеү станоктары,...
СТАРИКОВ Агафон Герасимович
СТАРИКОВ Агафон Герасимович, Өфө провинцияһының дәүләт крәҫтиәндәренән Уложенный комиссия депутаты. Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы. Өфө провинцияһының Мәнеү а. дәүләт крәҫтиәндәренән. Комиссияға ер мәсьәләһе б‑са ялыуҙар м‑н наказ тапшырған. Чиновниктарҙың крәҫтиәндәргә ҡарата ғәҙел эш итмәүенә...
СТАРИКОВ Алексей Маркович
СТАРИКОВ Алексей Маркович (30.3.1909, Барнаул ҡ. — 17.3.1984, Өфө), Соц. Хеҙмәт Геройы (1966). РСФСР‑ҙың атҡ. төҙөүсеһе (1965). 1921 й. алып Барнаул, Риддер, Рубцовск, Староконстантинов, Алма‑Ата (1939—40 йй. Ҡаҙаҡ ССР‑ының урман сәнәғәте халыҡ комиссары урынбаҫары), Гурьев (1941—45 йй. “Эмбанефтестрой”...
