Список материалов
ГЕОЭКОЛОГИЯ
ГЕОЭКОЛОГИЯ (гео... һәм экология), локаль, төбәк һәм глобаль кимәлдәге геоҡабыҡ сиктәрендә тәбиғи һәм антропоген факторҙарҙың тәьҫире арҡаһында экология шарттарының формалашыу, арауыҡ һәм ваҡытҡа бәйле үҙгәрештәренең үҙенсәлектәре т‑дағы фән. Дөйөм, төбәк һәм махсус (геоэкологик тикшеренеү һәм техноген...
ГЕРЦИН ЙЫЙЫРСЫҠЛЫҒЫ
ГЕРЦИН ЙЫЙЫРСЫҠЛЫҒЫ, варисция йыйырсыҡлығы, варис йыйырсыҡлығы, ер ҡабығының горизонталь ҡыҫылыуы менән бәйле булған һәм йыйырсыҡлы тау системаларын барлыҡҡа килтергән, палеозойҙың икенсе яртыһындағы геологик процестарҙың йыйылмаһы. Уралда Г.й. өҫкө девонда башлана, пермдә бигерәк көслө була, иртә мезозойҙа...
ГЖЕЛЬ ЯРУСЫ
ГЖЕЛЬ ЯРУСЫ, карбондың өҫкө бүлегенең өҫкө бүлексәһе. Ҡасим ярусында ята, әселе ярусы менән ҡапланған. С.Н.Никитин тарафынан айырып күрһәтелә (1890). Гжель а. (Мәскәү өлкәһе) исеменән аталған. Карбонатлы ултырмаларынан тора; ҡалынлығы 25—700 м. Фораминифер, криноидея, бүздәк, брахиопод хас. Добрятин,...
ГИДРОГЕОЛОГИК РАЙОНЛАШТЫРЫУ
ГИДРОГЕОЛОГИК РАЙОНЛАШТЫРЫУ, ер аҫты һыуҙарының таралыу, ятыу һәм барлыҡҡа килеү шарттарының мөһим айырмалыҡтары буйынса ер ҡабығында бүленгән участкалар. Г.р. ваҡытында ҙур геологик структураларҙағы гравитацион ер аҫты һыуҙары ятыуының һәм төп гидрографик селтәргә ҡойған баҫымһыҙ, ярымбаҫымлы һыуҙар...
ГИДРОГЕОЛОГИЯ
ГИДРОГЕОЛОГИЯ (гидро… һәм геология), геологияның ер аҫты һыуҙарын, уларҙың физик үҙенсәлектәрен һәм химик составын, сығышын, таралыу һәм хәрәкәт итеү законлыҡтарын, ер өҫтө һыуҙары, тау тоҡомдары һ.б. менән үҙ-ара тәьҫирен өйрәнгән бүлеге. Г. үҙ аллы фән булараҡ 19 б. 2-се яртыһында геология менән гидрология...
ГИПС
ГИПС (грек теленән gypsos — аҡбур, эзбиз), 1) сульфаттар класы минералы, СаSO4·2H2O. Кристалдары табаҡлы, призматик. Агрегаттары бөртөклө, япраҡлы, радиаль-энәле; сүсле юлаҡтар; конкрециялар. Г. төрҙәре: селенит (сүсле), алебастр (бөртөклө), гипс шпаты (кристаллы) һ.б. Саф Г. төҫһөҙ йәки ап-аҡ, үтә...
ГЛАУКОНИТ
ГЛАУКОНИТ (грекса glaukós — күкһел йәшел), гидрослюдалар төркөмө минералы, тимер алюмосиликаты, (K, Na, Са)(Fe3+, Mg, Fe2+, Al)2—[(Al, Si)Si3O10](OH)2•H2О. Составы буйынса селадонит (магнезиаль), сколит (глинозёмлы) һ.б. айырыла. Агрегаттары нескә бөртөклө, ваҡ тәңкәле, суғырмаҡлы. Төҫө төрлө сағылышлы...
ГЛАУКОФАН
ГЛАУКОФАН (грекса glaukḗs — күкһел йәшел һәм phanḗs — тойолған), һелтеле амфиболдар төркөмө минералы, Na2Mg3Al2 [Si8O22](OH)2. Кристалдары призматик, энәле. Агрегаттары нурлы, сүсле, сферолитлы. Төҫө тоноҡ зәңгәрҙән ҡуйы шәмәхәгә тиклем, быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 6, тығыҙлығы 3100—3400 кг/м3. БР‑ҙа...
ГНЕЙС
ГНЕЙС (нем. Gneis), метаморфик тау тоҡомо. Ялан шпаты, кварц, биотит, мөгөҙ обманкаһынан һ.б. тора. Тәүге тоҡомдарҙың сығышы буйынса ортогнейстар, парагнейстар, ҡара төҫтәге минералдар составы буйынса амфиболлы, биотитлы, гранатлы, кианитлы һ.б. айырыла. Структураһы гранобластлы, порфиробластлы; текстураһы...
ГОЛУБЕВ Михаил Викторович
ГОЛУБЕВ Михаил Викторович (23.3.1970, Нефтекама ҡ. — 28.10.2010, Өфө ҡ.), инженер‑технолог. Техник фәндәр докторы (2006). ӨДНТУ‑ны тамамлағандан һуң (1993) “Реактив” ғилми-производство фирмаһы ЯСЙ‑ның өлкән ғилми хеҙмәткәре булып эшләй. 1998 й. алып Башҡортостан нефть ғилми-тикшеренеү һәм проект институтында:...
ГОРСКИЙ Иван Иванович
ГОРСКИЙ Иван Иванович (31.8.1893, Ярославль губернаһы Рыбинск ҡ. — 9.7.1975, Мәскәү ҡ.), геолог, палеонтолог. СССР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1943), геология‑минералогия фәндәре докторы (1937), профессор (1935). Петроград тау институтын тамамлағандан һуң (1920) 1960 й. тиклем шунда уҡ уҡыта (1945 й. алып...
ГРАВИРАЗВЕДКА
ГРАВИРАЗВЕДКА, гравиметрик разведка, ер өҫтөндәге йәки уға яҡын ерҙәге тәбиғи ауырлыҡ ҡырын өйрәнеүгә нигеҙләнгән разведка геофизикаһы ысулы. Гравитация ҡыры т‑дағы мәғлүмәт ер ҡатламындағы геол. есемдәрҙәге тығыҙлыҡ айырмалылығының төрлө тәрәнлектә таралыуы б‑са өйрәнелеүҙә булған майҙандарҙың төҙөлөшөн...
ГРАНАТТАР
ГРАНАТТАР (латинса granatus — бөртөклө), A2+—Mg, Fe, Mn, Ca; B3+ — Al, Fe, Cr, Ti һ.б. булған A32+B23+(SiO4)3 дөйөм формулалы үҙгәреүсән составлы ортосиликат минералдар төркөмө. Алюминлыларға — пиральситтарға (пироп, альмандин, спессартин) һәм кальцийлыларға — уграндиттарға (уваровит, гроссуляр, андрадит)...
ГРАНИТ
ГРАНИТ (латинса granum — бөртөк), әсе составлы интрузив магматик тау тоҡомо. Кварцтан (20—40%, һирәгерәк — 60%‑ҡа тиклем) һәм биотит, мусковит, мөгөҙ обманкаһы һ.б. ҡушылмалары булған (5—10%‑ҡа тиклем) ялан шпатынан тора. Ялан шпаттарының составы һәм һан нисбәте буйынса калишпатлы, плагиоклазлы һ.б.,...
ГУБКИН Иван Михайлович
ГУБКИН Иван Михайлович (9.9.1871, Владимир губернаһы Поздняково а. — 21.4.1939, Мәскәү ҡ.), геолог-нефтсе. СССР ФА академигы (1929; 1936 й. алып вице-президенты), профессор (1920). РСФСР‑ҙың атҡаҙанған фән һәм техника хеҙмәткәре (1929). Фәнни эшмәкәрлеге нефттең барлыҡҡа килеү теорияһы нигеҙҙәрен эшләүгә,...
ҒАБДРАХМАНОВ Нурфаяз Хәбибрахман улы
ҒАБДРАХМАНОВ Нурфаяз Хәбибрахман улы (5.8.1948, БАССР‑ҙың Туймазы р‑ны Мулла-Ҡамыш а.), инженер-нефтсе. Техник ф. д‑ры (2005). РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡ. хеҙм‑ре (1994), БР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1998). ӨНИ‑не тамамлаған (1978). 1971 й. “Октябрьскнефть” НГДУ‑һында эшләй. 1972—79 йй. һәм...
ҒАФАРОВ Шамил Анатолий улы
ҒАФАРОВ Шамил Анатолий улы (26.1.1948, Коканд ҡ.), тау инженеры. Техник ф. д‑ры (2007), проф. (2009). БР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (2003), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2008). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1972) шунда уҡ эшләй (1981—87 йй. ғилми-тикшеренеү секторы нач.). Фәнни эшмәкәрлеге карбонат...
ҒӘЙНАНОВ Адонис Ғарифйән улы
ҒӘЙНАНОВ Адонис Ғарифйән улы [27.1.1927, БАССР‑ҙың Мәсәғүт кантоны Өлкөндө а. (БР‑ҙың Дыуан районы) — 20.1.2012, Мәскәү ҡ.], геофизик. Геология‑минералогия фәндәре докторы (1976), профессор (1978). СССР‑ҙың ер аҫты разведкаһы отличнигы (1987). МДУ‑ны тамамлағандан һуң (1949) шунда уҡ эшләй. Фәнни эшмәкәрлеге...
ҒӘЛИМОВ Эрик Михайлович
ҒӘЛИМОВ Эрик Михайлович (29.7.1936, Владивосток ҡ. — 23.11.2020, Мәскәү ҡ.), геохимик. РФА академигы (1994), БР ФА‑ның почётлы академигы (2002), геология‑минералогия фәндәре докторы (1970), профессор (1982). И.М.Губкин исемендәге Мәскәү нефтехимия һәм газ сәнәғәте институтын тамамлаған (1959). Фәнни...
ҒӘЛИУЛЛИН Заһиҙулла Талип улы
ҒӘЛИУЛЛИН Заһиҙулла Талип улы [26.12.1929, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Яңы Урсай а. (БР‑ҙың Баҡалы районы) — 28.3.2016, Мәскәү өлкәһе Развилка ҡсб], инженер‑механик. Техник фәндәр докторы (1970), профессор (1974). РФ‑тың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1992), СССР газ сәнәғәтенең почётлы хеҙмәткәре (1977), СССР‑ҙың...
