Список материалов
МАТЕМАТИК ФИЗИКА
МАТЕМАТИК ФИЗИКА, физик күренештәрҙең матем. моделдәре теорияһы. Физика м‑н математика тоташҡан урында барлыҡҡа килә һәм артабан үҫешә. Физиканың матем. моделдәрен тасуирлау өсөн айырым сығарылмалы дифференциаль тигеҙләмәләр, интеграль тигеҙләмәләр, интеграль‑дифференциаль тигеҙләмәләр, вариациялы һәм...
МАТЕМАТИК ХИМИЯ
МАТЕМАТИК ХИМИЯ, ғәмәли математиканың химия һәм химик технологиялар өлк. матем. мәсьәләләрҙе өйрәнә торған бүлеге. Химик процестарҙың моделдәрен әҙерләгән объекттарҙы һәм структураларҙы, химияның ғәмәли мәсьәләләрен тикшерә. Башҡортостанда М.х. ысулдарына нигеҙләнгән тикшеренеүҙәр Нефтехимия һәм катализ...
МАТЕМАТИКА
МАТЕМАТИКА (гр. mathēmatikē,† mајthēma — белем, фән, ғилем), ысынбарлыҡтағы һан мөнәсәбәттәре һәм арауыҡ формалары т‑дағы фән. М. үҙ предметы һәм ысулы булған фән булараҡ Боронғо Грецияла б.э.т. 6—5 бб. үҫеш ала. Матем. тикшеренеүҙәр ваҡыт, әйбер, ер участкалары майҙандарын үлсәү һ.б. мәсьәләләргә ҡағыла....
МАТЕМАТИКА БУЙЫНСА БЕЛЕМ БИРЕҮ
МАТЕМАТИКА БУЙЫНСА БЕЛЕМ БИРЕҮ, математика өлкәһендә урта һәм юғары квалификациялы белгестәр әҙерләү системаһы. Дөйөм, махсус һәм ярҙамсы белем биреүгә бүленә. Математика б‑са дөйөм белем мәктәптә бирелеп, арифметика, алгебра һәм анализ нигеҙҙәрен, геометрияны үҙ эсенә ала. Махсус белем математик анализ,...
МАТЕРИАЛДАР ҠАРШЫЛЫҒЫ
МАТЕРИАЛДАР ҠАРШЫЛЫҒЫ, машина деталдәренең, ҡоролмаларҙың һәм конструкцияларҙың ныҡлығы, ҡатылығы т‑дағы фән. Теоретик (идеаллаштырылған ҡаты есемде тикшерә) һәм эксперименталь (реаль материалдарҙың механик үҙенсәлектәре) өлөштән тора. М.ҡ. ниндәй ҙә булһа көстәр тәьҫире аҫтында төрлө материалдарҙың...
МАТЕРИАЛДАРҘЫ ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ
МАТЕРИАЛДАРҘЫ ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ, материалдарҙың үҙенсәлеге һәм төҙөлөшө т‑дағы фән. М.ө.ғ. төп маҡсаты: материалдарҙың составы, структураһы һәм физик‑механик үҙенсәлектәре араһындағы бәйләнештәрҙе билдәләү, машина деталдәренең, инструменттарҙың һ.б. изделиеларҙың юғары ышаныслылығын һәм оҙаҡ файҙаланыуҙы...
МАТЕРИАЛДАРҘЫ ТЕРМИК ЫСУЛ МЕНӘН ЭШКӘРТЕҮ
МАТЕРИАЛДАРҘЫ ТЕРМИК ЫСУЛ МЕНӘН ЭШКӘРТЕҮ, материалдың структураһын һәм үҙенсәлектәрен үҙгәртеү маҡсатында уға йылылыҡ м‑н тәьҫир итеү операцияларының йыйылмаһы. Төп төрҙәре: иретмә һәм металдарҙы термик юл менән эшкәртеү, балсыҡты, үҙағасты, эзбизташты, металл мәғдәндәрен, быяланы, эмалде һ.б. яндырыу....
МАТЕРИАЛДАРҘЫ УЛЬТРАТАУЫШ ЯРҘАМЫНДА ЭШКӘРТЕҮ
МАТЕРИАЛДАРҘЫ УЛЬТРАТАУЫШ ЯРҘАМЫНДА ЭШКӘРТЕҮ, матдәгә 18 кГц алып 1 ГГц тиклем йышлыҡтағы ҡайталыусан тирбәлеүҙәр м‑н йоғонто яһау. Ҡойолоп торған, күҙәнәкле һ.б. материалдарҙы киптереү, газдарҙы таҙартыу, маcса алмашыныу һәм химик процестарҙы тиҙләтеү, аэрозолдәр һәм эмульсиялар алыу, шыйыҡлыҡ эсендәге...
МАХСУС ФУНКЦИЯЛАР
МАХСУС ФУНКЦИЯЛАР, киң мәғәнәлә — математиканың төрлө бүлектәрендәге теоретик һәм ғәмәли мәсьәләләрҙе сискәндә барлыҡҡа килгән элементар булмаған функцияларҙың айырым кластары йыйылмаһы; тар мәғәнәлә — математик физиканың айырым сығарылмалы дифференциаль тигеҙләмәләрҙе үҙгәреүсәндәрҙе айырыу ысулы м‑н...
МАЧТА ҠОРОЛМАЛАРЫ
МАЧТА ҠОРОЛМАЛАРЫ, нигеҙгә беркетелгән вертикаль көпшәнән һәм уны тотҡан анкерҙар м‑н нығытылған тарттырғыстарҙан торған инженер ҡоролмалары. М.ҡ. монолит бетон, тимер‑бетон, йыйылма тимер‑бетон йәки металл конструкциялар рәүешендә яһала. Радио һәм телевидение антенналары һ.б. элемтә ҡоролмалары өсөн...
МАШИНАЛАРҘЫ ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ
МАШИНАЛАРҘЫ ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ, машиналар һәм механизмдар т‑дағы фән. М.ө.ғ. төп маҡсаты: яңы физик эффекттар һәм күренештәр нигеҙендә машиналарҙы, механизмдарҙы эшләү һәм камиллаштырыу. М.ө.ғ. материалдарҙы өйрәнеү ғилеме, металлофизика, конструкция материалдары, материалдар ҡаршылығы, машиналар һәм механизмдар,...
МӘҒЛҮМӘТ СЕЛТӘРҘӘРЕ
МӘҒЛҮМӘТ СЕЛТӘРҘӘРЕ, алыҫлашҡан мәғлүмәт сығанаҡтарын (мәғлүмәттәр базаһы, мәғлүмәттәр сайты һ.б.) үҙ‑ара бәйләгән һәм ҡулланыусыларға уларға инеү мөмкинлеген биргән селтәрҙәр. Мәғлүмәтте үҙәкләштерелгән юл м‑н һаҡлау, эшкәртеү, тапшырыу һәм мәғлүмәт технологияларын ҡулланыу өсөн тәғәйенләнгән. Абонент...
МӘҒЛҮМӘТ ТЕОРИЯҺЫ
МӘҒЛҮМӘТ ТЕОРИЯҺЫ, ғәмәли матем. файҙалы мәғлүмәтте кодлау, тапшырыу һәм айырып алыуҙы һанса ысулдар ярҙамында өйрәнгән бүлеге. М.т. 2 төп йүнәлеште айыра‑ лар: мәғлүмәт тапшырыу теорияһы, оптималь кодлау һәм декодлау; хәбәрҙәрҙәге билдәһеҙлек м‑н мәғлүмәттең логарифмик үлсәмдәренеңүҙенсәлектәрен тикшереү....
МӘҒЛҮМӘТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
МӘҒЛҮМӘТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ (ингл. information technology), 1) программа‑аппарат комплексы нигеҙендә мәғлүмәтте йыйыу, теркәү, туплау, эшкәртеү, тапшырыу һәм яңынан тергеҙеү операцияларын тормошҡа ашырыу ысулдары һәм саралары йыйылмаһы, 2) мәғлүмәтте эшкәртеү һәм һаҡлау м‑н шөғөлләнгән кешеләрҙең хеҙмәтен...
МӘҒЛҮМӘТИ ҮЛСӘҮ СИСТЕМАҺЫ
МӘҒЛҮМӘТИ ҮЛСӘҮ СИСТЕМАҺЫ, контролдә тотолған объекттан тейешле мәғлүмәтте автоматик рәүештә туранан-тура алыу, күҙгә күренерлек итеү, уны теркәү һәм электрон хисаплау машиналарында эшкәртеү өсөн булған үлсәү, хисаплау саралары һәм тейешле матем. тәьминәт комплексы. Башҡа үлсәү сараларынан үлсәнә торған...
МӘҒЛҮМӘТТӘР БАЗАҺЫ
МӘҒЛҮМӘТТӘР БАЗАҺЫ, объекттар (уларҙың үҙенсәлектәре) һәм улар араһындағы мөнәсәбәттәр т‑да компьютерлаштырылған мәғлүмәт, ҡуйылған мәсьәләне иң уңайлы юл м‑н хәл итеү өсөн ойошторолған. Ҡулланыусыларҙың һаны б‑са бер һәм күп ҡулланыусылар өсөн төҙөлгән М.б. айыралар. Күп ҡулланыусылар өсөн булғандарҙы...
МЕТАЛДАРҘЫ БАҪЫМ ЯРҘАМЫНДА ЭШКӘРТЕҮ
МЕТАЛДАРҘЫ БАҪЫМ ЯРҘАМЫНДА ЭШКӘРТЕҮ, металл эшкәртеүҙең изделиелар яһағанда әҙерләмәләрҙе пластик юл м‑н формалаштырыуҙа ҡулланылған технологик процестары. М.б.я.э. металлургияла (һуҙыу, преслау, прокатлау) һәм машиналар эшләүҙә (сүкеү, штамплау, формалау) ҡулланылған төрҙәрен айыралар. М.б.я.э. һөҙөмтәһендә...
МЕТАЛДАРҘЫ ТЕРМИК ЭШКӘРТЕҮ
МЕТАЛДАРҘЫ ТЕРМИК ЭШКӘРТЕҮ, металл һәм иретмәләрҙең структураһын һәм үҙенсәлектәрен бирелгән йүнәлештә үҙгәртеү өсөн уларға йылылыҡ ярҙамында тәьҫир итеү; материалдарҙы термик ысул менән эшкәртеүҙең бер төрө. Металдың технологик үҙенсәлектәрен (баҫым, ҡырҡыу һ.б. ярҙамында эшкәртеү) яҡшыртыу өсөн —...
МЕТАЛДАРҘЫ ЭРОЗИОН‑ХИМИК ЭШКӘРТЕҮ
МЕТАЛДАРҘЫ ЭРОЗИОН‑ХИМИК ЭШКӘРТЕҮ, эшкәртелеү зонаһында ҡалған материалды бөтөрөүгә йүнәлтелгән комплекслы физик‑химик тәьҫир. Электродлы инструмент һәм сәғәт м‑н программалаштырылған идара итеү системаһы булған махсус станоктарҙа башҡарыла. Эшкәртеүҙең электрохимик (анодта эретеү) һәм электроэрозион...
МЕТАЛДАРҘЫ ЮҒАРЫ ЭНЕРГИЯ МЕНӘН ЭШКӘРТЕҮ
МЕТАЛДАРҘЫ ЮҒАРЫ ЭНЕРГИЯ МЕНӘН ЭШКӘРТЕҮ, металдарҙың файҙаланыу үҙенсәлектәрен яҡшыртыу өсөн уларға концентрациялы энергия ағымдары м‑н тәьҫир итеү. Вакуум ҡулайламаларын, лазер техникаһын һ.б. махсус ҡорамалдарҙы файҙаланып башҡарыла. М.ю.э.м.э. төп ысулдары: металдарға лазер нурланышы, электр тогының...
