Список материалов
ЭЛЕКТР ТОГЫ ГЕНЕРАТОРЫ
ЭЛЕКТР ТОГЫ ГЕНЕРАТОРЫ, электр энергияһы эшләп сығарған ҡоролма, аппарат йәки машина. Эшләү принцибы б‑са электр машиналары (даими йәки үҙгәреүсән ток бирә), магнитогидродинамик, термоэмиссион, термоэлектрик, фотоэлектрик Э.т.г. айырыла. Үҙгәреүсән ток биргән электр машиналары генераторҙары бер, өс...
ЭЛЕКТР ЭЛЕМТӘҺЕ
ЭЛЕКТР ЭЛЕМТӘҺЕ, мәғлүмәт радио йәки электр сигналдары аша тапшырыла торған элемтә. Э.э. принцибы хәбәр сигналдарын (тауыш, оптик мәғлүмәт) электр сигналдарына үҙгәртеүгә нигеҙләнә. Э.э. урынлаштырыу өсөн мәғлүмәтте ебәреүсе (сығанаҡ) м‑н алыусы (хәбәр алғыс) араһында ос аппараттары (тапшырғыс һәм ҡабул...
ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯҺЫ ТАПШЫРЫУ ЛИНИЯҺЫ
ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯҺЫ ТАПШЫРЫУ ЛИНИЯҺЫ, электр энергияһын электростанцияларҙан һәм подстанцияларҙан алып ҡулланыусыларға тиклем тапшырыу йәки бүлеү өсөн тәғәйенләнгән техник ҡоролма. Э.э.т.л. подстанциялар м‑н бергә — электр селтәрҙәрен, электростанциялар м‑н электр энергетикаһы системаларын тәшкил итә....
ЭЛЕКТРОДИНАМИКА
ЭЛЕКТРОДИНАМИКА, зарядланған есемдәрҙе үҙ‑ара тәьҫирләштергән электромагнит ҡырының үҙсәнлектәрен һәм торошо законлыҡтарын өйрәнгән физика бүлеге. Классик (Максвеллдың электромагнит ҡыры теорияһы һәм Лоренцтың электрондар теорияһы), квант (электромагнит ҡыры һәм уның зарядланған өлөшсәләр м‑н тәьҫир...
ЭЛЕКТРОН КОММУТАТОР
ЭЛЕКТРОН КОММУТАТОР, ярымүткәргес коммутация элементтары нигеҙендә мәғлүмәт сигналдарын үҙенең теләһә ниндәй инеү урынынан теләһә ниндәй сығыу урынына бүлеп ебәреү өсөн тәғәйенләнгән ҡоролма. Арауыҡ аналоглы һәм цифрлы (арауыҡ, ваҡытлы һәм арауыҡ‑ваҡытлы) Э.к. айырыла. Цифрлы Э.к. күп функциональ мөмкинлектәр...
ЭЛЕКТРОН МИКРОСКОПИЯ
ЭЛЕКТРОН МИКРОСКОПИЯ, электрон микроскоптар ярҙамында есемдәрҙең атом‑молекулалар кимәленә тиклем структураһын, уларҙың локаль элементар составын һәм есемдәрҙең микрокүләмдәрендәге электр, магнит ҡырҙарын тикшереү ысулдары; электрон микроскоптар булдырыу, өйрәнелгән объекттарҙы әҙерләү, алынған мәғлүмәтте...
ЭЛЕКТРОН ОПТИКА
ЭЛЕКТРОН ОПТИКА, вакуумда электрон йәки ион шәлкемдәренең (ағымдарының) формалашыуын, уларға статик электр һәм магнит ҡырҙары ярҙамында идара итеүҙе өйрәнгән фән һәм техника бүлеге; улар нигеҙендә приборҙар һәм тикшереү ысулдарын эшләү. Геом. (тышҡы ҡырҙар тәьҫирендә электрон шәлкемдәренең формалашыуын...
ЭЛЕКТРОН ХИСАПЛАУ МАШИНАҺЫ
ЭЛЕКТРОН ХИСАПЛАУ МАШИНАҺЫ, иҫәп‑хисап башҡарыу, мәғлүмәтте эшкәртеү, автоматлаштырылған идара итеү һ.б. өсөн ҡоролма; компьютер. Тиҙ эшләүе, мәғлүмәт һыйҙырышлығы, идара итеү һәм мәғлүмәт эшкәртеү ысулдары һ.б. м‑н айырыла. Эшләү принцибы б‑са аналоглы (мәғлүмәт өҙлөкһөҙ үҙгәреп торған үҙгәреүсәндәр...
ЭЛЕКТРОНИКА
ЭЛЕКТРОНИКА, электрондарҙың электромагнит ҡырҙары м‑н тәьҫир итешеүе һәм электромагнит энергияны үҙгәртеү (мәғлүмәт тапшырыу, уны эшкәртеү һәм һаҡлау) өсөн тәғәйенләнгән электрон приборҙар һәм ҡоролмалар (вакуум, газ разрядлы, ярымүткәргес) төҙөүысулдарыт‑дағы фән. Классик механикаға һәм квант механикаһына,...
ЭЛЕКТРОСТАНЦИЯ
ЭЛЕКТРОСТАНЦИЯ, энергияның башҡа төрҙәрен электр энергияһына (ҡайһы берҙә йылылыҡ энергияһына) үҙгәрткән пр‑тие йәки энергия ҡулайламаһы. Энергия сығанағы төрө б‑са атом Э., гидроэлектростанциялар, ел, һыу ҡалҡыу энергияһын файҙаланған, ҡояш, йылылыҡ Э.; яғыулыҡ төрө б‑са — газ, шыйыҡ һәм ҡаты яғыулыҡта...
ЭЛЕКТРОТЕХНИКА
ЭЛЕКТРОТЕХНИКА, электр энергияһын алыу, үҙгәртеү һәм ғәмәлдә ҡулланыу мәсьәләләрен өйрәнгән фән һәм техника тармағы. Идара итеү, телекоммуникация системаларын, электрониканы, электр энергетикаһын һ.б. үҙ эсенә ала. Э. нигеҙендә радиотехника, яҡтыртыу техникаһы, юғары көсөргәнештәр техникаһы, электр...
ЭЛЕКТРОЭРОЗИОН СТАНОК
ЭЛЕКТРОЭРОЗИОН СТАНОК, ток үткәргән материалдарҙы электродлы инструмент ярҙамында эшкәртеү өсөн тәғәйенләнгән. Тәғәйенләнеше б‑са ҡырҡыу, күсереү‑тишеү, үткерләү, ҡырҡыу, махсус Э.с. айырыла. Э.с. һан м‑н программаланған система, баҡыр, еҙ, графиттан, вольфрам иретмәләренән, баҡыр‑вольфрамлы композицион...
ЭЛЕМТӘ КАНАЛЫ
ЭЛЕМТӘ КАНАЛЫ, т а п ш ы р ы у к а н а л ы, мәғлүмәт булған сигналдар тапшырғыстан ҡабул иткескә тиклем таралған техник ҡоролмалар һәм физик мөхит. Тапшырғыс, Э.к. һәм ҡабул иткес күп каналлы элемтәнең төрлө системаларын барлыҡҡа килтерә (тәғәйенләнеше б‑са: телефон, тауыш тапшырыу, телевизион, фототелеграф,...
ЭЛЛИПТИК ТИГЕҘЛӘМӘЛӘР
ЭЛЛИПТИК ТИГЕҘЛӘМӘЛӘР, бүлендек сығарылмалы һәм юғары коэффициенттар матрицаһы ыңғай билдәләнгән дифференциаль тигеҙләмәләр класы. Йылы үткәреүсәнлек, диффузия, сәнәғәт ҡулайламаларында т‑ра ҡырҙары бүленеүен, файҙалы ҡаҙылмаларға электроразведка үткәргәндә электр һәм йылылыҡ ҡырҙарының бүленеүен һ.б....
ЭНЕРГЕТИКА
ЭНЕРГЕТИКА, 1) энергетика ресурстарын сығарыу һәм күсереү, электр һәм йылылыҡ энергияһын етештереү, энергосистемаларҙы хеҙмәтләндереү һәм ремонтлау б‑са пр‑тиеларҙы берләштергән яғыулыҡ‑энергетика комплексы.
2) Төрлө энергия төрҙәрен алыу, үҙгәртеү, тапшырыу, бүлеү һәм файҙаланыу мәсьәләләрен өйрәнгән...
ЭНЕРГЕТИКА ҠОРОЛМАЛАРЫ
ЭНЕРГЕТИКА ҠОРОЛМАЛАРЫ, энергетика объекттары (электростанциялар, ҡаҙанлыҡтар, подстанциялар, электр энергияһы тапшырыу линиялары, йылылыҡ һәм газ селтәрҙәре) комплексындағы инженер ҡоролмалары. Коммуникациялар һалыу йәки билдәле технологик функциялар башҡарыу өсөн ҡулланыла. Э.ҡ. гидроэлектростанцияларҙың...
ЭНЕРГЕТИКА ҠУЛАЙЛАМАЛАРЫ
ЭНЕРГЕТИКА ҠУЛАЙЛАМАЛАРЫ, электр энергияһын етештереү йәки үҙгәртеү, тапшырыу, туплау һәм бүлеү өсөн тәғәйенләнгән ҡорамалдар һәм ҡоролмалар комплексы. Төҙөлөшө һәм эшләү принцибы б‑са газ һәм пар турбиналы, пар‑газ, ел энергияһы, тулҡын, газ поршенлы, дизель, Ҡояш, ядро һәм пар винты машинаһы, яғыулыҡ...
ЭНЕРГИЯ ҮҘГӘРТКЕСТӘРЕ
ЭНЕРГИЯ ҮҘГӘРТКЕСТӘРЕ, энергияның бер төрөн энергияның икенсе төрөнә үҙгәрткән техник ҡоролмалар. Механик энергияны электр энергияһына һәм киреһенсә үҙгәртеү электр машиналары, йылылыҡ энергияһын механик энергияға — поршенлы йәки роторлы ысул (мәҫ., йылылыҡ электростанцияларының газ һәм пар турбиналары),...
ЭРЕ ПАНЕЛЛЕ КОНСТРУКЦИЯЛАР
ЭРЕ ПАНЕЛЛЕ КОНСТРУКЦИЯЛАР, биналарҙың (тышҡы һәм эске стеналар, түшәмдәр, ҡаплауҙар һ.б.) йәки сәнәғәт ҡоролмаларының бер үлсәме (ҡалынлығы) ҡалған ике үлсәменән (киңлеге һәм оҙонлоғо) күпкә бәләкәй булыуы м‑н айырылған, башлыса пластина формаһындағы терәк яҫы конструкциялар рәүешендәге өлөшө. Э.п.к....
ЭСКЕ ЯНЫУЛЫ ДВИГАТЕЛДӘР
ЭСКЕ ЯНЫУЛЫ ДВИГАТЕЛДӘР, яғыулыҡты яндырған һәм йылылыҡ энергияһының бер өлөшөн механик энергияға үҙгәрткән йылылыҡ двигателе. Ҡулланылған яғыулыҡ төрө б‑са шыйыҡлыҡ һәм газ; эш циклы б‑са — өҙлөкһөҙ эшләгән, ике һәм дүрт тактлы һ.б.; энергия үҙгәртеү принцибы б‑са — тура реакциялы (реактив), роторлы...
