Список материалов
ДӘҮЛӘТШИН Хәмзә Ғәббәс улы
ДӘҮЛӘТШИН Хәмзә Ғәббәс улы (9.9.1912, Һамар губ. Ташбулат-Күстән а. — 16.7.1999, Ҡаҙағстан, Алматы ҡ.), инженер-механик. Техник ф. д-ры (1964), проф. (1965). Ғ.Й. Дәүләтшиндың улы. И.М.Губкин ис. Мәскәү нефть ин-тын тамамлағандан һуң (1937) Үзбәк ССР-ында һәм Мәскәүҙә эшләй. 1949 й. алып ӨНИ‑лә: 1954 й....
ДЕВЛИКАМОВ Владимир Владимирович
ДЕВЛИКАМОВ Владимир Владимирович [28.7.1923, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Воскресенск а. (БР‑ҙың Мәләүез р‑ны) – 8.3.1987, Өфө], тау инженеры. Техник ф. д‑ры (1971), проф. (1972). РСФСР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1983), БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1973), СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1973), СССР‑ҙың...
ДЕЛЕВ Владимир Алексеевич
ДЕЛЕВ Владимир Алексеевич (31.1.1965, Сызрань ҡ.), физик. Физика-матем. ф. д‑ры (2010). БДУ‑ны тамамлаған (1987), 1989 й. алып РФА Өфө ФҮ‑нең физика бүлегендә, 1994 й. — Молекулалар һәм кристалдар физикаһы ин‑тында эшләй. Фәнни хеҙмәттәре тышҡы электр ҡыры тәьҫиренән шыйыҡ кристалдарҙың структураһы...
ДЕМЕНКОВ Вячеслав Николаевич
ДЕМЕНКОВ Вячеслав Николаевич (25.4.1957, Өфө), инженер-технолог. Техник ф. д‑ры (1997). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1980) шунда уҡ эшләй: 1985 й. алып өлкән, 1993 й. – төп ғилми хеҙм‑р. 2009—17 йй. БР‑ҙың Нефтехимия эшкәртеү ин‑тында (Өфө). Фәнни хеҙмәттәре сәнәғәттең нефть эшкәртеү һәм нефтехимия сәнәғәте...
ДЕНИСОВ Олег Львович
ДЕНИСОВ Олег Львович (19.1.1952, Өфө), инженер-төҙөүсе. Техник ф. д‑ры (1997). СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1987). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1974) “НИИпромстрой”ҙа (1978 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р), 1982 й. башлап БАХИ‑ла эшләй (1986—87 йй. гидромелиорация эштәре технологияһы һәм уларҙы ойоштороу каф....
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬ ОПЕРАТОР
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬ ОПЕРАТОР, дифференциаль аңлатма һәм сик шарттары м‑н билдәләнгән оператор. Ябай һәм бүлендек сығарылмалы (мәҫ., эллиптик, гиперболик, параболик), һыҙыҡлы, квазиһыҙыҡлы, һыҙыҡлы булмаған Д.о. айырыла. Д.о. теорияһы операторҙар теорияһының классик ысулдарын (мәҫ., ҡыҫҡа сағылыштар ысулын)...
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬ ТИГЕҘЛӘМӘ
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬ ТИГЕҘЛӘМӘ, эҙләнелгән функция, уның төрлө дәрәжә сығарылмалары һәм ирекле үҙгәреүсәндәр ингән тигеҙләмә. Ябай (бер үҙгәреүсәнле функцияларҙың сығарылмалары ингән) һәм айырмалы сығарылмалар ингән Д.т.; һыҙыҡлы, квазиһыҙыҡлы һәм һыҙыҡлы булмаған Д.т. айыралар. Төрлө процестар м‑н идара итеүсе...
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬ ТИГЕҘЛӘМӘЛӘРҘЕ ТӨРКӨМЛӘП АНАЛИЗЛАУ
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬ ТИГЕҘЛӘМӘЛӘРҘЕ ТӨРКӨМЛӘП АНАЛИЗЛАУ, симметриялар теорияһы, математика бүлеге, уның предметы булып үҙгәреүҙәрҙең өҙлөкһөҙ төркөмдәрен һәм ошо төркөмдәрҙең булыуын мөмкин һанаған дифференциаль тигеҙләмәләрҙе бергә тикшереү тора. Д.т.т.а. ысулдары математикала (дифференциаль тигеҙләмәләр...
ДОБРОРЕЗ Александр Павлович
ДОБРОРЕЗ Александр Павлович (23.8.1922, Ҡытай, Ҡытай-Көнс. т. юлының Шуанченпу ст. – 8.5.2000, Өфө), инженер-технолог. Техник ф. канд. (1964), проф. (1980). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. В.П.Доброрездың ҡустыһы. ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1948) 1998 й. тиклем шунда уҡ эшләй: 1965 й. алып — механика‑технология...
ДОРОШЕНКО Рюрик Александрович
ДОРОШЕНКО Рюрик Александрович (28.10.1948, Гурьев ҡ.), физик. Физика-матем. ф. д-ры (2000), проф. (2001). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1971) шунда уҡ эшләй, 1980 й. алып Молекулалар һәм кристалдар физикаһы ин‑тында (1990 й. башлап лаб. мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге магнитлы ярым үткәргестәрҙә һәм диэлектриктарҙа...
ДРЕНАЖЛАУ
ДРЕНАЖЛАУ, ҡоролмаларҙы һәм ауыл хужалығы ерҙәрен киптереү, ер өҫтө һәм ер аҫты һыуҙарының ағыуын һәм оптималь кимәлдә тороуын булдырыу саралары (архитектура-планлаштырыу, төҙөкләндереү, конструктив, мелиорация һәм гидротехника) комплексы. Конструктив үҙенсәлектәре б‑са вертикаль, горизонталь һәм ҡатнаш...
ДРИНФЕЛЬД Владимир Гершонович
ДРИНФЕЛЬД Владимир Гершонович (12.12.1954, Харьков ҡ.). Физика-матем. ф. д‑ры (1988). МДУ‑ны тамамлаған (1974). 1978—81 йй. БДУ‑ла уҡыта. Фәнни тикшеренеүҙәре солитондар теорияһының, һандар теорияһының алгебраик аспекттарына арналған. Д. калибрлау ҡырҙары теорияһында дөйөм рациональ сығарылыштар конструкцияһын,...
ЕКОМАСОВ Евгений Григорьевич
ЕКОМАСОВ Евгений Григорьевич (8.6.1958, Приморье крайы Анучино а.), физик. Физика-матем. ф. д‑ры (2006), проф. (2010). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2000), РФ-тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм-ре (2011). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1980) шунда уҡ эшләй (2003 й. алып бүлек мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге...
ЕР АҪТЫ ҠОРОЛМАЛАРЫ
ЕР АҪТЫ ҠОРОЛМАЛАРЫ, тау тоҡомдарындағы төрлө тәғәйенләнештәге ҡоролмалар. Һай (15 м тиклем, асыҡ, ҡайһы ваҡытта ябыҡ ысул м‑н төҙөлә) һәм тәрән (15 м тәрәнерәк, ябыҡ) һалыныусы Е.а.ҡ. була. Е.а.ҡ. транспорт һәм гидротехник тоннелдәр (ҡара: Туннель), метрополитен, электр станцияларының ер аҫты комплекстары,...
ЕР ҠАҘЫУ МАШИНАЛАРЫ
ЕР ҠАҘЫУ МАШИНАЛАРЫ, ер ҡаҙыу эштәрен алып барғанда төп һәм ярҙамсы процестарҙы башҡарыу өсөн тәғәйенләнгән механизация саралары. Тәғәйенләнеше б‑са Е.ҡ.м. тупраҡты ҡаҙыу-ташыу (бульдозерҙар, скреперҙар, автогрейдерҙар), тейәү (пневматик йәки сылбырлы тәгәрмәсле бер сүмесле тейәгестәр, таҫмалы, шнеклы...
ЕР ТОҠОМДАРЫН ЗОНД МЕНӘН ТИКШЕРЕҮ
ЕР ТОҠОМДАРЫН ЗОНД МЕНӘН ТИКШЕРЕҮ, тупраҡтың арауыҡта үҙгәреүен, составын һәм үҙенсәлектәрен тиҙ баһалау ысулы (экспрессысул). Зонд (башы конус формаһындағы стержень рәүешендәге ҡоролма) ярҙамында тупраҡтың ҡаршылығын үлсәүгә нигеҙләнә. Е.т.з.м.т. динамик (зондты тупраҡҡа һуғып индереп, уның батыу тәрәнлегенең...
ЕР ТОҠОМОН ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ
ЕР ТОҠОМОН ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ, инженерлыҡ геологияһының ер тоҡомон бина һәм ҡоролма фундаменттарының нигеҙе сифатында, ер өҫтөндәге ҡоролмаларҙы төҙөгәндә материал, техник мелиорация объекты, минераль төҙөлөш материалдарын сығарыу өсөн сеймал, ҙур ҡалалар һәм сәнәғәт комплекстарының ер аҫты арауыҡтарын...
ЕРМИЛОВ Олег Михайлович
ЕРМИЛОВ Олег Михайлович (12.12.1949, Өфө), тау инженеры. РФА-ның мөхбир ағзаһы (2000), техник ф. д‑ры (1991) проф. (1995). РФ-тың атҡ. фән эшмәкәре (1997), РФ‑тың газ сәнәғәте отличнигы (1991), РФ‑тың почётлы газ сәнәғәте хеҙм‑ре (2004). ӨНИ‑не (1973), РФ Хөкүмәте эргәһендәге Халыҡ хужалығы акад. (1995)...
ЕСЕМ ӨҪТӨН ПЛАСТИК ЭШКӘРТЕҮ
ЕСЕМ ӨҪТӨН ПЛАСТИК ЭШКӘРТЕҮ, металдарҙы баҫым ярҙамында эшкәртеү ысулы, эшкәртеү ваҡытында изделиеның өҫкө йөҙ ҡатламы ғына деформациялана. Е.ө.п.э. статик һәм һуҡма ысулдары айырыла; шар, диск, ролик йәки башҡа конфигурациялағы есем эшкәртелеүсе йөҙгә тәгәрәү, шыуыу йәки индерелеү схемалары б‑са тәьҫир...
ЕФАНОВ Владимир Николаевич
ЕФАНОВ Владимир Николаевич (13.7.1951, Курск өлкәһе Түбәнге Борки а.), электрон техника инженеры. Техник ф. д‑ры (1995), проф. (2000). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2002). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1973) шунда уҡ эшләй (1998—2011 йй. авиация приборҙары эшләү каф. мөдире). Фәнни тикшеренеүҙәре системалы...
