Список материалов
ЛАНДРАС, сусҡаның ит йүнәлешле тоҡомо
ЛАНДРАС (дат. Landrace, land — ил, ауыл ере һәм race — тоҡом), сусҡаның ит йүнәлешле тоҡомо. 20 б. башында Данияла урындағы яҡшыртылған һалынҡы ҡолаҡлы сусҡалар м‑н Англияла сығарылған сусҡаларҙы (башлыса эре аҡ тоҡом) ҡушыу юлы м‑н сығарыла. Рәсәйгә — 1948 й., Башҡортостанға 60‑сы йй. башында эре аҡ...
ЛАНДШАФТ ИГЕНСЕЛЕГЕ
ЛАНДШАФТ ИГЕНСЕЛЕГЕ, агроландшафтың тотороҡлолоғон, тупраҡтың уңдырышлылығын тергеҙеүҙе һәм үҫтерелгән а.х. культураларының юғары уңышын алыуҙы тәьмин иткән ерҙе ҡулланыу системаһы. А.х. культураларын урынлаштырыу төр һәм сорттарҙың экологияһына, тупраҡтың һәм рельефтың(битләүҙәрҙең текәлеге һәм экспозицияһы)...
ЛЕНИН В.И. ИСЕМЕНДӘГЕ АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ ПРЕДПРИЯТИЕҺЫ
ЛЕНИН В.И. ИСЕМЕНДӘГЕ АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫ ПРЕДПРИЯТИЕҺЫ, ЯСЙ. Борай р‑нында урынлашҡан, үҙәк усадьбаһы — Оло Баҙраҡ ауылы. Составында 4 һыйыр малы фермаһы, һарыҡ фермаһы, 3 умарталыҡ. Балалар баҡсаһы, 3 фельдшер‑акушерлыҡ пункты, 2 мәҙәниәт йорто, клуб һ.б. бар. 2012 й. 95 кеше эшләгән. Ауыл хужалығы ерҙәренең...
ЛЕОНТЬЕВ Иван Петрович
ЛЕОНТЬЕВ Иван Петрович (20.1. 1958, БАССР‑ҙың Миәкә р‑ны Өйәҙебаш а.), агроном. А.х. ф. канд. (1994). БР-ҙың а.х. хеҙм-ре (2012). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1983) Миәкә р‑нының “Яңы донъя” к‑зы баш агрономы. 1984 й. алып БР б-са селекция ҡаҙаныштарын һынау һәм һаҡлау дәүләт комиссияһының федераль дәүләт...
ЛИМОН
ЛИМОН (Citrus limon), рут һымаҡтар ғаиләһенең цитрус төркөмөнә ҡараған мәңге йәшел ағас. Тыуған ере – Көньяҡ-Көнсығыш Азия. Ҡырағай рәүештә осрамай. Тропикта һәм субтропикта үҫтерелә. Башҡортостанда бүлмә шарттарында һәм ябыҡ грунтта үҫтерәләр. Бейеклеге 7 м тиклем. Сатыры тармаҡланған, яҡшы япраҡланған,...
ЛЫСАК Георгий Николаевич
ЛЫСАК Георгий Николаевич (27.1.1923, Өфө — 16.2.1991, шунда уҡ), агроном. А.х. ф. д‑ры (1978), проф. (1984). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1950) Бүздәк тәж. баҫыуында эшләй, 1956 й. алып Стәрлетамаҡ тәж.‑производство хужалығы, 1960 й. — Баймаҡ тәж.‑производство хужалығы дир.,...
ЛЮЦЕРНА
ЛЮЦЕРНА (Medicago), ҡуҙаҡлы‑ лар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 60 төрө билдәле, Евразияла һәм Африкала таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. Күп һәм бер йыллыҡ (ҡомалаҡ һымаҡ Л.) үлән. Һабағы тармаҡлы, күтәрелеүсән йәки түшәлеүсән, ҡуйы булып япраҡлана, бейеклеге 100—150 см тиклем.
Япрағы...
МАЙ БИРЕҮСЕ КУЛЬТУРАЛАР
МАЙ БИРЕҮСЕ КУЛЬТУРАЛАР, ҡуйы май алыр өсөн үҫтерелгән үҫемлектәр. М.б.к. төрлө ғаиләләргә ингән үҫемлектәр ҡарай: астра һымаҡтар (көнбағыш, сафлор); баллыбабай һымаҡтар (перилла, ляллеманция); зәйтүн һымаҡтар (зәйтүн); ҡуҙаҡлылар (арахис, соя); һөтлөгән һымаҡтар (кенә уты); әүернә һымаҡтар (шипкән,...
МАЛ АҘЫҒЫ ЕТЕШТЕРЕҮ
МАЛ АҘЫҒЫ ЕТЕШТЕРЕҮ, мал аҙығын етештереү, әҙерләү, эшкәртеү һәм һаҡлау б‑са ойоштороу‑хужалыҡ һәм агротехник саралар комплексы. Баҫыу (һөрөнтө ерҙәрҙә мал аҙығы культуралары сәсеү) һәм болон (ҡара: Болонсолоҡ) М.а.е. айырыла. Барлыҡ мал аҙыҡтарының яҡынса 95%‑ын үҫемлек аҙыҡтары (йәшел мал аҙығы, ҡоро...
МАЛ АҘЫҒЫ КУЛЬТУРАЛАРЫ
МАЛ АҘЫҒЫ КУЛЬТУРАЛАРЫ, малға ашатыу өсөн үҫтерелгән үҫемлектәр. М.а.к. бер һәм күп йыллыҡ мал аҙығы үләндәре, мал тамыраҙыҡтары һәм бүлбе емештәре, ҡауын‑ҡарбуз культуралары, силос культуралары индерелә. Ҡыяҡлылар һәм ҡуҙаҡлылар ғаиләләренә ҡараған мал аҙығы үләндәре йәшел мал аҙығы, бесән, силос һәм...
МАЛИКОВА Мәрйәм Ғүмәр ҡыҙы
МАЛИКОВА Мәрйәм Ғүмәр ҡыҙы (18.5.1941, БАССР‑ҙың Бөрйән р‑ны Нәбиулла а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Нәби а.), зоотехник. А.х. ф. д‑ры (2003), проф. (2009). БР‑ҙың атҡ. а.х. хеҙм‑ре (2011). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1967) Алтай крайындағы Мамонтов дәүләт тоҡомсолоҡ ст., 1969—71 йй. Кемерово өлк. Прокопьевск...
МАЛСЫЛЫҠ
МАЛСЫЛЫҠ, малс‑ҡ продукцияһын етештереү өсөн ауыл хужалығы малдарын үрсетеү м‑н шөғөлләнгән ауыл хужалығы тармағы. Халыҡты аҙыҡ‑түлек продукттары (һөт, ит, йомортҡа һ.б.), сеймал (тире, йөн һ.б.), екке мал (эш үгеҙҙәре, йылҡы һ.б.) һәм органик ашлама м‑н тәьмин итә. М. продукттары һәм ҡалдыҡтарынан...
МАШИНА-ТЕХНОЛОГИЯ СТАНЦИЯҺЫ
МАШИНА-ТЕХНОЛОГИЯ СТАНЦИЯҺЫ, аграр тармаҡ пр‑тиеларына технологик процестар комплексын ойоштороу һәм тормошҡа ашырыу б‑са хеҙмәттәр күрһәтеүҙә (иген культураларын, мал аҙығы культураларын йыйып алыу, ашламалар индереү һ.б.) махсуслашҡан дәүләт а.х. пр‑тиеһы. Башҡортостанда 20 б. 30‑сы йй. алып колхоздарға...
МАШИНА‑ТРАКТОР СТАНЦИЯҺЫ
МАШИНА‑ТРАКТОР СТАНЦИЯҺЫ, колхоздарға техник һәм ойоштороу яғынан ярҙам күрһәтеү өсөн булдырылған, машиналар м‑н йыһазландырылған дәүләт а.х. предприятиеһы. МТС‑та а.х. производствоһының төп саралары (комбайн, трактор һәм башҡа а.х. машиналары) тупланған булған. МТС‑тар к‑здарҙы хеҙмәтләндереүҙе килешеү...
МӘЖҮСИЛЕК
МӘЖҮСИЛЕК, тәбиғәт көстәрен кәүҙәләндергән илаһтарға, рухтарға табыныу. М. анимизм, магия, тотемизм, фетишизм, шаманлыҡ ҡарай. Тәүтормош йәмғиәтендә барлыҡҡа килгән; М. ҡараштарының һәм ритуалдарының күбеһе исламда, иудаизмда, христианлыҡта һаҡланып ҡалған. М. ҡараштары б‑са, донъя өҫкө (күк, юғары...
МЕЛИОРАЦИЯ
МЕЛИОРАЦИЯ (лат. мelioration — яҡшыртыу), ер ресурстарын һөҙөмтәле файҙаланыр өсөн уңайһыҙ гидрологик, тупраҡ һ.б. шарттарҙы тамырынан яҡшыртыу б‑са хужалыҡ ойоштороу алымдары һәм техник саралар комплексы. М. төрҙәре: гидромелиорация, химик М. (тупраҡҡа гипс индереү, тупраҡҡа эзбиз индереү, ҙур дозаларҙа...
МИКРОАШЛАМАЛАР
МИКРОАШЛАМАЛАР, составына үҫемлектәрҙең нормаль үҫеше өсөн мотлаҡ булған микроэлементтар ингән ашламалар. Борлы (борнодатолит, бор‑магний һ.б.), кобальтлы (кобальт сульфаты һәм хлориды һ.б.), марганецлы (марганецланған суперфосфат, марганец сульфаты һ.б.), баҡырлы (баҡыр купоросы, пирит көйҙөрмәләре...
МИЛОВКА УҠЫТЫУ‑ТӘЖРИБӘ ХУЖАЛЫҒЫ
МИЛОВКА УҠЫТЫУ‑ТӘЖРИБӘ ХУЖАЛЫҒЫ, ФДУП. Аграр университеттың а.х. өсөн белгестәр әҙерләү б‑са производство базаһы булып тора. Ҡатмарлы төҙөлөшлө иген культуралары, ҡуҙаҡлы иген культуралары һәм күп йыллыҡ үлән репродукцияларының орлоғон етештереүгә махсуслаша. 1937 й. Кама йылға пароходсылығының ярҙамсы...
МИНЕРАЛЬ АШЛАМАЛАР
МИНЕРАЛЬ АШЛАМАЛАР, органик булмаған матдәләр, башлыса тоҙҙар, составтарында үҫемлектәр өсөн мөһим туҡланыу элементтары бар. М.а. — а.х. культуралары уңдырышлылығын һәм продукция сифатын арттырыу өсөн һөҙөмтәле сара. Башлыса химия сәнәғәте пр‑тиелары тарафынан етештерелә (агрономик мәғдәндәрҙе эшкәртеү,...
МОГАР, үҫемлек
МОГАР (Setaria italica), и т а л ь я н ш ы р т ү л ә н е, и т а л ь я н т а р ы һ ы, ҡыяҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек. Ҡырағай рәүештә башлыса Азияла таралған. Бер йыллыҡ үлән. Һабағы цилиндр формаһында, төклө, бейеклеге 50—100 см. Япрағы оҙон, киң. Сәскәлеге — һепертке башаҡ (солтан). Июлдә сәскә...
