Список материалов
ДЁМИНА Татьяна Ғәле ҡыҙы
ДЁМИНА Татьяна Ғәле ҡыҙы (4.1.1941, Өфө), селекционер. А.х. ф. канд. (1970). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1963) Хәйбулла дәүләт урман питомнигында агроном булып эшләй. 1970 й. алып БНИИСХ‑ла: 1976 й. башлап өлкән, 2006 й. — төп ғилми хеҙм‑р. Фәнни тикшеренеүҙәре алмағас, груша селекцияһына, емеш культураларын...
ДЕМИЧЕВА Раиса Николаевна
ДЕМИЧЕВА Раиса Николаевна (20.1.1928, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Константиновка а. — 9.8.1995, БР‑ҙың Дәүләкән р‑ны Дорошевка а.), Соц. Хеҙмәт Геройы (1971). 1943 й. алып Дәүләкән р‑нында эшләй: 1946 й. тиклем “Яңы көнкүреш” к‑зында, 1951 й. башлап “Дуҫлыҡ” к‑зында, 1963—87 йй. (өҙөклөк м‑н) “Коммунар”...
ДИВАЕВ Рәшит Мансур улы
ДИВАЕВ Рәшит Мансур улы [12.1.1929, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Туҡай а. (БР‑ҙың Ауырғазы р‑ны) — 7.9.2010, ш. уҡ р‑ндың Дүртөйлө а.], агроном. Соц. Хеҙмәт Геройы (1971), БАССР‑ҙың атҡ. агрономы (1981). БАХИ‑ны тамамлаған (1969). 1947—51 йй. Өфө паровоздар ремонтлау з‑дында эшләй. 1954 й. алып Ауырғазы...
ДРОЗДОВ Николай Андрианович
ДРОЗДОВ Николай Андрианович (23.12.1897, С.‑Петербург — 8.10.1981, Ленинград), агроном. А.х. ф. д‑ры (1939), проф. (1939). Ҡырым ун‑тын тамамлағандан һуң (Симферополь ҡ., 1923) Краснодар ҡ. һәм Төньяҡ Кавказ крайының, 1932 й. — Ленинградтың, 1934 й. алып Мәскәүҙең ғилми-тикшеренеү учреждениеларында...
ДЫУАН СОРТ ҺЫНАУ УЧАСТКАҺЫ
ДЫУАН СОРТ ҺЫНАУ УЧАСТКАҺЫ. Сорт һынау, Башҡортостандың төньяҡ-көнсығыш урман-дала зонаһы шарттарында иген, ҡуҙаҡлы иген һәм мал аҙығы культуралары сорттарын һәм гибридтарын һайлап алыу һәм үҫтерергә тәҡдим итеү м‑н шөғөлләнә. 1937 й. ойошторола. Дыуан р‑ны Һикеяҙ а. урынлашҡан. Сорт агротехникаһы б‑са...
ДЮРОК
ДЮРОК, ит йүнәлешле сусҡа тоҡомо. 19 б. АҠШ‑та урындағы ҡыҙыл Төҫтәге ике сусҡа тоҡомон ҡушыу юлы м‑н сығарыла. Рәсәйгә — 1975 й., Башҡортостанға 1986 й. нәҫелдең ит биреүсәнлеген арттырыу маҡсатында эре аҡ тоҡомло инә сусҡаларҙы ҡасырыу өсөн индерелә. Хайуандарҙың тән төҙөлөш¿ ныšлы, оҙонса кәүҙәле,...
ЕВЧЕНКО Василий Акимович
ЕВЧЕНКО Василий Акимович (7.11.1927, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Воздвиженка а. — 1.10.2008, Мәләүез ҡ.), механизатор. 1949 й. алып Мәләүез р‑нының “Мәләүез” с‑зында механизатор, 1966—87 йй. һыйыр малын үҫтереү б‑са оператор. Е. эшләгән звено юғары етештереү күрһәткестәренә өлгәшкән: 1981 й. ҡарата...
ЕМЕШ КУЛЬТУРАЛАРЫ
ЕМЕШ КУЛЬТУРАЛАРЫ, башлыса емеш-еләк һәм сәтләүек алыу өсөн ҡулланылған күп йыллыҡ культуралы үҫемлектәр төркөмө. Яҡынса 200 төрө билдәле. Башҡортостанда 20‑нән ашыу төрө таралған. Орлоҡло (груша, миләш, алмағас һ.б.), тосло (сейә, слива, урман өрөгө һ.б.), сәтләүек емешле (сәтләүек ағасы), еләкле (ҡайын...
ЕМЕШСЕЛЕК
ЕМЕШСЕЛЕК, 1) емеш-еләк алыу өсөн емеш культураларын һәм еләк культураларын үҫтереү; үҫемлекселек тармағы. Е. йүнәлештәре: Е. үҙе (алмағас, груша, сейә, слива һ.б. орлоҡло һәм төшлө емеш культураларын үрсетеү), питомниктарҙа емеш һәм еләк культураларының ултыртыу материалын үҫтереү, еләкселек (ҡайын...
ЕР КАДАСТРЫ
ЕР КАДАСТРЫ, ерҙәрҙең тәбиғи, хужалыҡ һәм хоҡуҡи хәле т‑дағы системалаштырылған мәғлүмәттәр йыйылмаһы. Ер төҙөлөшө һәм ерҙе баһалау эше мәғлүмәттәре нигеҙендә төҙөлә. Е.к. төп документтары — Берҙәм дәүләт ер реестры, кадастр эштәре һәм кадастр карталары (пландары). Е.к. алып барыуҙың норматив нигеҙе...
ЕР ТӨҘӨЛӨШӨ
ЕР ТӨҘӨЛӨШӨ, ерҙе файҙаланыуҙы өйрәнеү һәм тәртипкә һалыу саралары системаһы. Геодезия һәм картография эштәрен, тупраҡ, геоботаника һ.б. б‑са тикшеренеүҙәрҙе һәм эҙләнеүҙәрҙе, ерҙәрҙе иҫәпкә алыу һәм баһалауҙы, терр‑яларҙы тәбиғәт-ауыл хужалығы б‑са районлаштырыуҙы, ерҙәрҙе маҡсатҡа ярашлы ҡулланыу...
ЕР ФОНДЫ
ЕР ФОНДЫ, адм.‑терр. берәмектәрҙең һәм хужалыҡ итеүсе субъекттарҙың юридик яҡтан рәсмиләштерелгән сиктәре эсендәге барлыҡ ерҙәр. 2001 й. 25 окт. төҙөлгән РФ Ер кодексына ярашлы, Е.ф. айырым тәғәйенләнеш б‑са 7 категорияға бүленә: а.х. тәғәйенләнешендәге ерҙәр; кеше йәшәү өсөн тәғәйенләнгән ерҙәр; сәнәғәт,...
ЕР ЭШКӘРТЕҮ
ЕР ЭШКӘРТЕҮ, үҫтереләсәк а.х. культуралары өсөн уңайлы шарттар тыуҙырырға булышлыҡ иткән тупраҡҡа механик тәьҫир итеү алымдары. Е.э. — агротехниканың бер өлөшө, тупраҡтың һөрөнтө ҡатламы төҙөлөшөн көйләү, һыу, һауа, йылылыҡ һәм туҡланыу режимдарын яҡшыртыу, микробиологик әүҙемлеген күтәреү ысулы һ.б....
ЕРҘӘРҘЕ ЯҢЫРТЫУ
ЕРҘӘРҘЕ ЯҢЫРТЫУ, деградацияға бирелгән ерҙәрҙең (ҡара: Тупраҡтың боҙолоуы) уңыш биреүсәнлеген һәм иҡт. ҡиммәтен яңынан тергеҙеү, тирә-яҡ мөхит шарттарын яҡшыртыу б‑са эштәр комплексы. Файҙалы ҡаҙылма ятҡылыҡтарын эшкәрткәндә, төҙөлөш, геология-разведка эштәрен һ.б. башҡарғанда тупраҡ япмаһы боҙола,...
ЕРҘЕ БЕРГӘЛӘП ЭШКӘРТЕҮ ШИРҠӘТЕ
ЕРҘЕ БЕРГӘЛӘП ЭШКӘРТЕҮ ШИРҠӘТЕ, ерҙе уртаҡ файҙаланыуҙы һәм етештереү сараларына шәхси милекте һаҡлап ҡалыу шарты м‑н уның ағзалары хеҙмәтен дөйөмләштереүҙе күҙ уңында тотҡан а.х. производство кооперацияһының иң ябай формаһы; коллектив хужалыҡ формаһы. Е.б.э.ш. ширҡәт ағзаларының дөйөм аҡсаһына алынған...
ЕРҘЕ ФАЙҘАЛАНЫУ
ЕРҘЕ ФАЙҘАЛАНЫУ, йола йәки закон ҡуйған тәртиптә ер м‑н файҙаланыу. Е.ф. системалары ер биләү формалары, тәбиғәт үҙенсәлектәре һәм хужалыҡты алып барыу традициялары м-н билдәләнә. Башҡорттарҙа Е.ф. аҫабалыҡ хоҡуғы нигеҙендә формалаша (ҡара: Башҡорттарҙың аҫабалыҡ хоҡуғы). Б.э. 1-се мең йыллығының 2-се...
ЕРҘЕҢ ИҠТИСАДИ БАҺАҺЫ
ЕРҘЕҢ ИҠТИСАДИ БАҺАҺЫ, төрлө тәбиғи-иҡт. шарттарҙа төрлө сифатлы ерҙәрҙең сағыштырмаса килемлелеген билдәләү. Дөйөм (бөтә үҫтерелеүсе а.х. культуралары б‑са сығымдарҙың һәм алынған һөҙөмтәләрҙең иҫәбен алыу нигеҙендә эшләйҙәр) һәм шәхси (айырым а.х. культуралары, һөрөнтө ерҙәр, сабынлыҡтар һәм көтөүлектәр...
ЕРМОЛАЕВ Алексей Константинович
ЕРМОЛАЕВ Алексей Константинович (7.3.1905, Стәрлетамаҡ ҡ. — 4.11.1971, Великие Луки ҡ.), дәүләт эшмәкәре. А.х. ф. д‑ры (1961), проф. (1962). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1934) 1935 й. тиклем һәм 1937— 39 йй. БАССР Игенселек ХК‑ның Малс‑ҡ идаралығында эшләй: Өфө район ер бүлеге мөдире урынбаҫары, 1937 й....
ЕФРЕМОВ Александр Григорьевич
ЕФРЕМОВ Александр Григорьевич (30.11.1946, Өфө), хужалыҡ эшмәкәре. Соц. Хеҙмәт Геройы (1991). Силәбе а.х. механизациялау һәм электрлаштырыу ин‑тын тамамлағандан һуң (1973) Ҡурған өлк. Шадринск р‑нының “Ҡыҙыл Йондоҙ” с‑зында эшләй (1978 й. алып дир.). 1991 й. башлап РФ‑тың а.х. министры урынбаҫары, 1997—2001 йй....
ЖИВОВ Павел Евгеньевич
ЖИВОВ Павел Евгеньевич [15.3.1918, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Бәрҙешле а. (БР‑ҙың Ишембай р‑ны) — 9.10.2001, шунда уҡ], Соц. Хеҙмәт Геройы (1966). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1940—78 йй. Ишембай р‑нының В.И.Ленин ис. к‑зында (1960 й. тиклем Маҡар районының А.Матросов ис. к‑зы) эшләй: 1945 й. алып һәм...
